Να βγάλει «άκρη» μέσα από μια χαοτική, βαθιά τραυματική εποχή για τη χώρα επιχειρεί ο Παντελής Καψής, εστιάζοντας στην πτώση της Κεντροαριστεράς στο βιβλίο του «Η Πτώση». Με τη ματιά όχι ενός ιστορικού, αλλά του δημοσιογράφου που βρισκόταν στο καμίνι και στο τιμόνι της μιντιακής σφαίρας.
Ένα αναπάντεχο, πρώτο μικρό σοκ περιμένει τον αναγνώστη του βιβλίου «Η Πτώση. 2011 Το έτος μηδέν της κεντροαριστεράς» που έγραψε ο δημοσιογράφος Παντελής Καψής, ο οποίος διετέλεσε και μέλος της κυβέρνησης Παπαδήμου. Το σοκ τού να καθρεπτίζεσαι στον ίδιο σου τον εαυτό και όσα έζησες, μέσα από το χρονολόγιο των πρώτων σελίδων, το «χρονικό της κατάρρευσης».
Διαβάζοντάς το τώρα μοιάζει ωραίο υλικό για μυθιστόρημα, μέχρι που συνειδητοποιείς ότι όλα αυτά τα έζησες, ήσουν μέρος τους, θυμάσαι τι έκανες σε κάθε ημερομηνία-σταθμό. Για παράδειγμα, την Παρασκευή 16 Σεπτεμβρίου 2011, όταν ο Σόιμπλε, στην Πολωνία, πρότεινε στον Βενιζέλο την «προσωρινή φιλική» έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ.
Το βιβλίο, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, αποτελείται από 21 κεφάλαια και εστιάζει απόλυτα και με διάθεση μαζί πολιτικής ανατομίας και ψυχανάλυσης σε δύο πρόσωπα: στον Γιώργο Παπανδρέου και στον Βαγγέλη Βενιζέλο. Σε δύο μορφές της Κεντροαριστεράς που αυτή τη στιγμή βρίσκονται στο περιθώριο του μάχιμου κοινοβουλευτισμού. Από την κορυφή στη θέση του σχολιαστή που κάθε τόσο δίνει χρησμούς ή ποταμούς αναλύσεων, σαν να βρίσκεται στο βήμα της Βουλής (αντιλαμβάνεστε). Γύρω τους έχουν έναν ρόλο σημαντικό πρόσωπα που εξηγούν όσα έγιναν, ή τον τρόπο που τα δυναμίτισαν, όπως ο Σόιμπλε και ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου. Ενώ το φάντασμα που διατρέχει την αφήγηση και τους αρμούς της προσέγγισης είναι η παρουσίαση παραποιημένων στοιχείων από τη Νέα Δημοκρατία πριν τις εκλογές του 2009, σε Βρυξέλλες και ελληνικό λαό.
«ΠΑΣΟΚ, το κόμμα που θυσιάστηκε για την Ελλάδα»
Hδη από την αρχή ο Παντελής Καψής βάζει το ΠΑΣΟΚ και την κατάρρευσή του στο μικροσκόπιο της πολιτικής ανάλυσης, γράφοντας ότι διεθνώς η κατάρρευσή του οδήγησε στην υιοθέτηση του όρου pasokification. Θεωρήθηκε ότι το ΠΑΣΟΚ έβαλε την Ελλάδα στα μνημόνια, γεγονός που κάνει τα παλιά στελέχη του κόμματος να μιλούν για «είναι ένα είδος πολιτικής αδικίας. Το κόμμα τους θυσιάστηκε για να σώσει την Ελλάδα».
Ο Παντελής Καψής γράφει με την αφηγηματική δομή και ανάλυση ενός δημοσιογράφου παραθέτοντας στοιχεία και χρωματίζοντας με προσωπικές ή παρασκηνιακές δράσεις σαν να ετοιμάζει μια σειρά long form ιστοριών. Δεν υπάρχει κάτι το ακαδημαϊκό εδώ, αλλά περισσότερο μια ανάγνωση που παραπέμπει στα κείμενα κυριακάτικων εφημερίδων περασμένων δεκαετιών. Αλλωστε ο συγγραφέας διετέλεσε διευθυντής στα Νέα και στο Βήμα. Και αυτό προσδίδει γνώση παρασκηνιακή, αλλά έχει και μια τάση αυτοκριτικής με την απόσταση του χρόνου τώρα.
Για παράδειγμα η συζήτηση σε γνωστό ιταλικό εστιατόριο του Ψυχικού: «Στην παρέα ήταν δύο δημοσιογράφοι από το επιτελείο του Μέγκα και του Βήματος κι ένας στενός συνεργάτης του Βαγγέλη Βενιζέλου όλοι καλοί φίλοι [...] Ημασταν λίγες εβδομάδες πριν τις εκλογές του 2007 και η επανεκλογή του Καραμανλή θεωρείτο σίγουρη. Περίμενα μια ζωηρή πολιτική συζήτηση αλλά αυτό που ακολούθησε με έκανε να πέσω από τα σύννεφα. Μου ανέπτυξαν με λεπτομέρειες, οι οποίες αργότερα αποδείχθηκαν απολύτως ακριβείς, ένα καλά οργανωμένο πραξικόπημα, για να αναλάβει αρχηγός του ΠΑΣΟΚ ο Βενιζέλος. Ολα θα γίνονταν το ίδιο βράδυ των εκλογών, ώστε να μην προλάβει να αντιδράσει ο Γιώργος. Προεξοφλούσαν την επιτυχία, καθώς, όπως υποστήριζαν, ο Βενιζέλος είχε εξασφαλίσει τη στήριξη του καναλιού, των εκδοτών, του Χρήστου Λαμπράκη και του Γιώργου Μπόμπολα, ενώ στο εγχείρημα ήταν μέσα και ο Σημίτης», γράφει ο Παντελής Καψής.
«Λαμπράκης, ο king maker»
Ένα από τα σημαντικότερα ίσως σημεία του βιβλίου, αφορά την γραπτή αναφορά στον τρόπο που Λαμπράκης και Μπόμπολας επηρέασαν τις εξελίξεις της εποχής, μέσα και από τις σχέσεις τους με Σημίτη και Βενιζέλο. «Ο Λαμπράκης πάντα έβλεπε τον εαυτό του ως μέρος της παράταξης. Τόσο το Βήμα όσο και τα Νέα παρέμεναν ναυαρχίδες της κεντροαριστεράς. Παρακολουθούσε και επηρέαζε τις εξελίξεις, όμως δεν είχε πια την επιρροή του περιβάλλοντος. Ο πειρασμός να γίνει ξανά king maker ήταν μεγάλος. Οσο για τον Σημίτη, ήδη από την προεκλογική περίοδο του 2004 είχε ενοχληθεί που ο Γιώργος είχε αποστασιοποιηθεί και δεν είχε υπερασπιστεί το έργο της κυβέρνησής του. Ο Βενιζέλος, τέλος είχε πάντα τη φιλοδοξία να γίνει αρχηγός, πίστευε μάλιστα ότι το δικαιούτο, ποτέ δεν έδειξε να τρέφει ιδιαίτερη εκτίμηση στις ικανότητες του Γιώργου».
Λίγες μέρες πριν τις εκλογές, στην ομιλία του Σπόρτινγκ, ο Γιώργος Παπανδρέου επιτέθηκε εναντίον «ΜΜΕ και συγκροτημάτων». Ο Καψής, γέννημα θρέμμα του ΔΟΛ, αναφέρεται στην ανακοίνωση της υποψηφιότητας του Βενιζέλου το βράδυ ήδη της εκλογικής ήττας και το πρωτοσέλιδο του Βήματος την επόμενη μέρα «Παραιτηθείτε κύριε πρόεδρε». Και αναφέρει «ήταν μια επίδειξη αλαζονείας αλλά και μια πρωτοφανής παρέμβαση στα εσωτερικά ενός κόμματος η οποία είχε βέβαια τα αντίθετα αποτελέσματα».
Ο Παντελής Καψής αντλεί πολλά στοιχεία στο βιβλίο από άλλα βιβλία που αναφέρονται στην εποχή, κυρίως το «Game over» του Γιώργου Παπακωνσταντίνου και από συνεντεύξεις και άρθρα του ελληνικού και του διεθνούς τύπου για την εποχή και τους πρωταγωνιστές της. Συχνά αρκεί ένας τίτλος του για να σημάνει την εκκίνηση του σχετικού κεφαλαίου. Ή μια φράση.
«Ο Ομπάμα θέλει διάλειμμα»
«Φταίω εγώ ή στ’ αλήθεια δεν μπορούμε να κάνουμε ούτε ένα διάλειμμα» γράφει στο κεφάλαιο «Το όχι του Ομπάμα και η συμφωνία με την Μέρκελ». Πρόκειται για την φράση που λέει ο Ομπάμα στον υπουργό Οικονομικών του Τιμ Γκάιντερ, στις αρχές του 2010, όταν μιλάνε για την οικονομική κρίση. Όμως τα σημεία που αναφέρει για πρώτη φορά προσωπικές του ιστορίες, έχουν ξεχωριστό ενδιαφέρον και με κάποιον τρόπο έρχονται να ενισχύσουν, να κάνουν την αφήγηση πιο μεστή και ζωντανή.
«Δευτέρα πρωί, αμέσως μετά τις εκλογές, κι αφού ο Βενιζέλος είχε εμφανιστεί στο Ζάππειο ζητώντας παραίτηση Γιώργου, ζήτησα να δω τον Λαμπράκη. Πήγαινε στο γραφείο του πολύ νωρίς, πριν φτάσουν τα υπόλοιπα στελέχη του Βήματος, φρόντισα λοιπόν να ανέβω όταν ήξερα ότι θα είναι μόνος. Αρχισα να κάνω μια πολιτική εισήγηση και να επιχειρηματολογώ γιατί Τα Νέα, ως “εφημερίδα όλης της παράταξης”, θα έπρεπε να μείνουν έξω από την αντιπαράθεση και να μην πάρουν το μέρος κανενός υποψηφίου. ”Πολύ καλά, κύριε Καψή” με διέκοψε σε μάλλον ψυχρό τόνο. “Τα Νέα μπορεί να κρατήσουν αυτή τη στάση, το Βήμα είναι άλλο θέμα”. Ετσι κι έγινε, τα Νέα κράτησαν πολιτική ίσων αποστάσεων, αν και τελικά δεν ξέρω πόσο αποφύγαμε την κριτική. Με την υπερέκθεση του Βήματος, μας πήρε και εμάς η μπάλα.»
Ελλάδα και Κεντροαριστερά σε limbo
Είναι προφανές ότι το βιβλίο δεν αφορά τελικά μόνο την κατάρρευση του ΠΑΣΟΚ και τους κλυδωνισμούς του λεγόμενου χώρου της Κεντροαριστεράς, αλλά ολόκληρο το πολιτικό, μιντιακό και διεθνές περιβάλλον που κίνησε τις εξελίξεις στην Ελλάδα από το 2007 και μετά. Ολόκληρα κεφάλαια περνούν με αναφορές σε Σόιμπλε, Μέρκελ, Σαρκοζί, Τόμσεν, Eurogroup χωρίς ενεργό ρόλο των ελληνικών αρχών. Παρακολουθούμε τις εξελίξεις στα κέντρα εξουσίας της Ευρώπης όσο η Ελλάδα και η Κεντροαριστερά βρίσκονταν σε limbo.
«Η Πτώση» όμως σκιαγραφεί και τον τρόπο με τον οποίο υπουργοί και στελέχη του ΠΑΣΟΚ αδυνατούσαν να κατανοήσουν τον τρόπο σκέψης του Γιώργου Παπανδρέου και να λειτουργήσουν με τους κανόνες του. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του opengov για την συγκέντρωση βιογραφικών προκειμένου να στελεχωθούν οι νευραλγικές θέσεις στο δημόσιο από τους ιδανικούς. Οι καθυστερήσεις ήταν μεγάλες, επίσης ο φόβος ότι ειδικός γραμματέας θα γινόταν κάποιος που δεν ανήκει στο περιβάλλον του υπουργού ήταν ισχυρός. «Ο Μικροπολιτικός των Νέων είχε φιλοξενήσει ρεπορτάζ σύμφωνα με το οποίο ο Λοβέρδος είχε διαμηνύσει στον γραμματέα του κόμματος Σωκράτη Ξυνίδη ότι “αν δεν μου στείλουν σε μια εβδομάδες διοικητές αυτοί που πρέπει, θα τους βάλω εγώ». Εντωμεταξύ Κατσέλη και Παπακωνσταντίνου είχαν μια «περίπου δημόσια διελκυστίνδα» για το γραφεί όπου θα τοποθετηθούν. Και άρχισε η αμφισβήτηση των υπουργών από το περιβάλλον του Παπανδρέου.
«Mόνος στο Μαξίμου»
Τους μπήκε η ταμπέλα «κηπουροί», σημειώνει ο Παντελής Καψής παραθέτοντας άποψη που εξέφρασε ο Θεόδωρος Πάγκαλος, αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, στα Νέα το 2010 «υπάρχουν πρόσωπα που κάνουν για υφυπουργοί, όχι όμως για υπουργοί». Ο Παπαχρήστος πάλι στα Νέα γράφει λίγο αργότερα ότι ο Γιώργος δεν έχει το επιτελείο που χρειάζεται γύρω του. Ακολουθεί πάλι στα νέα άρθρο με τίτλο «Μόνος στο Μαξίμου». Την ίδια ώρα ο Καψής ρίχνει μια ματιά στα της Νέας Δημοκρατίας: επικράτηση του Αντώνη Σαμαρά έναντι της Ντόρας Μπακογιάννη στην ηγεσία του κόμματος και κορυφαία η διαγραφή της από το κόμμα επειδή υπερψήφισε το μνημόνιο κόντρα στην γραμμή Σαμαρά. Ταυτόχρονα πέντε εξεταστικές επιτροπές εξέταζαν πιθανά σκάνδαλα της διακυβέρνησης Καραμανλή.
Ο οδοστρωτήρας Βενιζέλος
Και φυσικά σταδιακά φουντώνει η παρουσία του Βαγγέλη Βενιζέλου, ως οδοστρωτήρα που ανατρέπει δυναμικές εντός κόμματος και στις Βρυξέλλες. «Πληθωρικός και με υπερβάλλουσα αυτοπεποίθηση, ο νέος αντιπρόεδρος και υπουργός των Οικονομικών, είχε αναδειχθεί στο ισχυρότερο πρόσωπο της κυβέρνησης μετά τον ανασχηματισμό του Ιουνίου… Ο Γιώργος στην πραγματικότητα του είχε εκχωρήσει, λίγο πολύ εν λευκώ, τη διαχείριση του πιο σημαντικού τομέα της κυβερνητικής πολιτικής. Ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου δίνει μια πολύ παραστατική περιγραφή στον τρόπο λειτουργείας του Βενιζέλου: Παρακολουθούσα τον διάδοχό μου να λειτουργεί ως οδοστρωτήρας. Εξηγούσε προφορικά τα βασικά σημεία των νομοσχεδίων που ήθελε να φέρει στη Βουλή και ουδείς εξέφραζε διαφωνία».
Το βιβλίο τελειώνει και κορυφώνεται με το περίφημο δημοψήφισμα που ήθελε ο Γιώργος Παπανδρέου προκειμένου να βγει από το αδιέξοδο μετά την αποτυχία του ανοίγματος στον Σαμαρά. «Κατά τη συνήθη τακτική του Γιώργου δεν συζητήθηκε το θέμα σε κανένα κυβερνητικό όργανο» σημειώνει ο Παντελής Καψής. Εχει ενδιαφέρον ότι σχεδόν σε όλο το βιβλίο σχεδόν αναφέρεται στον Γιώργο και όχι στον Παπανδρέου, ενώ στους υπόλοιπους πρωταγωνιστές το επώνυμο αναγράφεται πάντα…
Ο Λοβέρδος αντιδρά στη ανακοίνωση του δημοψηφίσματος «αυτό είναι λάθος». Ο Βενιζέλος είναι θετικός. Ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου στέλνει μήνυμα στον Παπανδρέου γράφοντας «μένω άναυδος, διότι δεν υπάρχει καμία προσυνεννόηση, μπορεί να δημιουργηθεί κολοσσιαία παρεξήγηση στους εταίρους και στις αγορές». Η Monde γράφει «Τι μύγα τσίμπησε τον Γιώργο;».