Οι κάλπες στη Γερμανία ανοίγουν σήμερα και όλες οι προβλέψεις μιλούν για θρίλερ μεταξύ Σοσιαλδημοκρατών και Χριστιανοδημοκρατών. Το βέβαιο είναι ότι αλλάζει σελίδα και περνά στην μετά – Μέρκελ εποχή.
Το αποτέλεσμα των εκλογών στη Γερμανία δεν θα κρίνει μόνο αν καγκελάριος εκλεγεί ο Σολτς ή ο Λάσετ. Οι πολιτικές εξελίξεις στην χώρα-ατμομηχανή της ΕΕ και έναν παγκόσμιο οικονομικό γίγαντα, αφορούν όλες τις ευρωπαϊκές χώρες – φυσικά και την Ελλάδα – αλλά και το σύνολο του πλέγματος των διεθνών σχέσεων.
Ποια Γερμανική κυβέρνηση θα είναι ευνοϊκότερη για την χώρα μας; Πώς θα διαμορφωθούν οι εσωτερικές ισορροπίες στο Βερολίνο αλλά και στην ίδια την ΕΕ; Ποια θα είναι η στάση της Γερμανίας στη μετά Μέρκελ εποχή, έναντι της Τουρκίας και του μεταναστευτικού;
Το iefimerida.gr, απευθύνθηκε στον Κωνσταντίνο Φίλη, αναπληρωτή καθηγητή Διεθνών Σχέσεων στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας και συγγραφέα του βιβλίου «Διεκδικητικός πατριωτισμός. Ανατομία μιας συζήτησης που δεν έγινε ποτέ», ο οποίος εξηγεί τι θα πρέπει να περιμένουμε και τι όχι.
Αναλυτικά η συνέντευξη του Κωνσταντίνου Φίλη στο iefimerida.gr για τις γερμανικές εκλογές
Λίγες ώρες πριν ανοίξουν οι κάλπες στη Γερμανία τι προβλέπετε; Θα έχουμε θρίλερ;
Η κατάσταση μοιάζει οριακή – με βάση τις μετρήσεις. Το ποσοστό των αναποφάσιστων σχεδόν μια εβδομάδα πριν τις εκλογές υπερέβαινε το 20% και πλέον έχει αρχίσει να περιορίζεται όπως βέβαια έχει αρχίσει να ψαλιδίζεται και η διαφορά μεταξύ SDU/CSU
Είναι μια εκλογική αναμέτρηση στην οποία μπορεί κανείς να αναμένει ότι μπορεί να έρθει μια αλλαγή σχεδόν 16 χρόνια με την Μέρκελ στην εξουσία, αλλά θα δούμε στο τέλος αν αυτή η αλλαγή θα είναι δραστική ή περιορισμένη. Η Γερμανία έχει τα δικά της εσωτερικά προβλήματα και το δικό της εσωτερικό διάλογο για ζητήματα φορολογίας, για την κλιματική αλλαγή, για το γεγονός ότι φαίνεται να μένει πίσω στο κομμάτι της ψηφιοποίησης της οικονομίας της, για την καθήλωση των επενδύσεων λόγω της απαίτησης, ουσιαστικά, να υπάρχουν περιορισμένα ελλείμματα. Όλα αυτά είναι πολύ έντονα στον εσωτερικό διάλογο.
Οι Χριστιανοδημοκράτες κινδυνεύουν να πληρώσουν αυτή την ατζέντα. Από την άλλη, οι Σοσιαλδημοκράτες έχουν ένα πρόγραμμα πιο προοδευτικό, αλλά το ζήτημα της φορολογίας είναι από τα πολύ μεγάλα, που απασχολούν τους Γερμανούς και θα δούμε πώς τελικά θα αποφασίσουν στην κάλπη.
Μια κυβερνητική συμμαχία SPD και Πρασίνων που μοιάζει πιθανή, θα είναι ευνοϊκή για την Ελλάδα; Στο σενάριο συμμετοχής στη νέα κυβέρνηση και των Φιλελεύθερων πόσο διαφορετικά θα είναι για εμάς;
Ο συνδυασμός σοσιαλδημοκρατών, Πρασίνων φαίνεται να είναι θετικός για εμάς για 4 λόγους.
Πρώτον οι σχέσεις με την Τουρκία
Οι Πράσινοι στήριξαν στη Βουλή την πρόταση να παγώσει η προμήθεια υποβρυχίων στην Τουρκία, λόγω της συμπεριφοράς της απέναντι στην Ελλάδα. Αν οι Πράσινοι αναλάβουν το υπουργείο Εξωτερικών αυτό μπορεί να είναι «καλά νέα» για εμάς. Βέβαια, ξέρουμε πάρα πολύ καλά ότι τα κόμματα πολλές φορές στην αντιπολίτευση κάνουν διάφορα άλματα και προσγειώνονται στην πραγματικότητα όταν γίνονται κυβέρνηση, το έχουμε ζήσει και στην Ελλάδα πολλές φορές, αλλά αυτό συμβαίνει σε όλες τις χώρες ανεξαιρέτως. Οι Πράσινοι επίσης έχουν μια ατζέντα πιο φιλοευρωπαϊκή (όπως και όλα τα κόμματα, με εξαίρεση το αριστερό die Linke).
Δεύτερον το μεταναστευτικό.
Η ατζέντα των Πρασίνων είναι λιγότερο σκληρή σε σχέση με εκείνη των Χριστιανοδημοκρατών – Χριστιανοκοινωνιστών αλλά και τον Φιλελευθέρων, για το πώς θα πρέπει να κατανέμονται τα βάρη της διαχείρισης προσφυγικών και μεταναστευτικών ρευμάτων.
Το τρίτο σημαντικό είναι το δημοσιονομικό σε σχέση με την ΕΕ.
Φαίνεται ότι και οι Σοσιαλδημοκράτες και οι Πράσινοι θέλουν μια πιο χαλαρή δημοσιονομική πολιτική σε σχέση με τον Σόιμπλε, θέλουν χαλάρωση της δημοσιονομικής πειθαρχίας και αυτό που προτείνουν – δεν ξέρω αν θα επιμείνουν – είναι η χαλάρωση του συνταγματικά κατοχυρωμένου στη Γερμανία «φρένου χρέους» το οποίο θα επέτρεπε χαμηλότερο δανεισμό και μεγαλύτερη ευελιξία.
Επίσης οι Σοσιαλδημοκράτες, θέλουν γενναία προγράμματα δημοσίων επενδύσεων. Στην Ελλάδα τα τελευταία 10 χρόνια οι δημόσιες επενδύσεις βούλιαξαν, ακόμη και στη μορφή ΣΔΙΤ. Αρα λοιπόν, μια τέτοια εξέλιξη θα ήταν πολύ μεγάλη ανάσα για μια χώρα όπως η Ελλάδα.
Αν συμβούν όλα αυτά στο οικονομικό πεδίο της Γερμανίας και θα επηρεάσουν και την Ευρώπη προφανώς θα πρόκειται για μια ανατροπή γιατί θα έχουμε εγκατάλειψη του μοντέλου σκληρής δημοσιονομικής πειθαρχίας που έχουν επιβάλει η Γερμανία στα υπόλοιπα κράτη – μέλη εδώ και περισσότερο από 10 χρόνια.
Το τέταρτο έχει να κάνει με τις πολεμικές αποζημιώσεις.
Εδώ και οι Πράσινοι και η Αριστερά έχουν λένε ότι έχουν την πρόθεση να το επαναφέρουν στη γερμανική Βουλή. Βέβαια, για να έχουμε και μια τάξη μεγέθους, όλα τα υπόλοιπα κόμματα -συμπεριλαμβανομένων και των σοσιαλδημοκρατών – είναι αρνητικά σε αυτό. Οι Πράσινοι θα είναι ο μικρότερος κυβερνητικός εταίρος και όχι ο μεγαλύτερος, άρα δεν θα μπορούν να επιβάλουν όλη την ατζέντα τους.
Τώρα, στο σενάριο να έχουμε κυβερνητική συμμαχία Σοσιαλδημοκρατών. Φιλελεύθερων και Πρασίνων, τα πράγματα θα είναι πιο δύσκολα, γιατί οι Φιλελεύθεροι έχουν μια αρκετά πιο σκληρή ατζέντα στα οικονομικά. Είναι βέβαια κι αυτοί φιλοευρωπαϊστές, αλλά η προσέγγισή τους είναι πιο κοντά σε αυτή των Χριστιανοδημοκρατών. Όπως επίσης οι Φιλελεύθεροι είναι αντίθετοι και στην υποδοχή επιπλέον μεταναστών, άρα η πίεσή τους θα είναι προς της χώρες πρώτης υποδοχής, όπως είναι αυτή τη στιγμή, κυρίως η Ελλάδα.
Δεν φαντάζει κάπως σόλοικο μια φιλελεύθερη κυβέρνηση Ελλάδα να περιμένει/ελπίζει την άνοδο σοσιαλδημοκρατών στη Γερμανία;
Θυμίζω ότι είχαμε στραφεί πριν το 2015 σε βάρος της Γαλλίας, μιλώντας για τον «Ολανδρέου» όπως θυμάσαι και η Γαλλία ήταν εκείνη η οποία έβαλε πλάτη τον Ιούλιο του 2015 για να αποφύγουμε την έξοδο από την ευρωζώνη. Ηταν καταλυτικός ο ρόλος της Γαλλίας τότε. Θέλω να πω ότι αυτά τα παιχνίδια είναι συχνά στην πολιτική. Και δεν είναι και τόσο παράλογο μια φιλελεύθερη κυβέρνηση όπως η ελληνική, που είναι κεντρώα κατά βάση, να αντιλαμβάνεται ότι ενδεχομένως η άνοδος των σοσιαλδημοκρατών σε μια κεντροαριστερή συμμαχία στη Γερμανία μπορεί να ευνοήσει την Ελλάδα. Αλλωστε και η σχέση Μητσοτάκη – Μέρκελ θα περίμενε κανείς να είναι καλύτερη και αποδείχθηκε τελικά στην πράξη ότι δεν ήταν τόσο καλή. Δηλαδή θα περίμενε κανείς ο Μητσοτάκης, μιλώντας την ίδια γλώσσα με την Μέρκελ, θα μπορούσε να συνεννοηθεί καλύτερα από ό,τι η Μέρκελ με τον Τσίπρα Δεν αποδείχθηκε αυτό στην πράξη. Λόγω της στάσης της Γερμανίας απέναντι στην Τουρκία, λόγω της σκλήρυνσης της στάσης της Γερμανίας σε σχέση με το μεταναστευτικό, η χημεία στη σχέση τους δεν αποδείχθηκε, τελικά, τόσο ανέφελη.
Πώς κατάφερε να είναι φαβορί ο Σολτς και το SPD; Μόνο επειδή εκμεταλλεύτηκε τα επικοινωνιακά λάθη των Χριστιανοδημοκρατών και την επιλογή Λάσετ που δείχνει αδύναμη;
Ο Σολτς κατάφερε με το προφίλ του και θεωρούμενος ως «ο σοσιαλδημοκράτης Μέρκελ» να προσελκύσει ένα κοινό το οποίο είναι κουρασμένο από τους Χριστιανοδημοκράτες και ψάχνε μια αλλαγή. Πράγματι, δεν έγινε κάτι θεαματικό, αλλά 16 χρόνια στην εξουσία, έχουν κοστίσει στους Χριστιανοδημοκράτες. Και αυτό γιατί από τη μία η Μέρκελ ήταν αποτελεσματική για τα γερμανικά συμφέροντα στη διαχείριση θεμάτων εξωτερικής πολιτικής και όλων των προκλήσεων (μεταναστευτικού, οικονομικής κρίσης κλπ) -έστω και με αυτή την αναβλητικότητα που την χαρακτήριζε. Η Μέρκελ, μη γελιόμαστε, επέβαλε πανευρωπαϊκά τη γερμανική ατζέντα. Από την άλλη ωστόσο, στο εσωτερικό, έχασε πάρα πολύ την επαφή με την καθημερινότητα και τον μέσο Γερμανό που λέμε. Αυτό είναι που κοστίζει κυρίως στους Χριστιανοδημοκράτες. Και απ’ ό,τι φαίνεται, η επιλογή του Λάσετ δεν ήταν απαραιτήτως η καλύτερη δυνατή. Βέβαια, έχει αρχίσει να ανακάμπτει και μπορεί και να τον δούμε σήμερα πρώτο κόμμα, αλλά σε σχέση με τα ποσοστά των Χριστιανοδημοκρατών, θα μπορούσε να υπάρξει και καλύτερος υποψήφιος. Στην πολιτική, πάντα τα πρόσωπα παίζουν σημαντικό ρόλο.
Μπορούμε να περιμένουμε αλλαγή στάσης της Γερμανίας έναντι της Τουρκίας; Και υπό ποιες προϋποθέσεις;
Αν υποθέσουμε ότι έχουμε τελικά την παρουσία πρασίνων στην κυβέρνηση μαζί με τους σοσιαλδημοκράτες και αν οι πράσινοι πάρουν το χαρτοφυλάκιο του ΥΠΕΞ περιμένω κάποια αλλαγή στο ύφος, ενδεχομένως και στον τόνο. Περιμένω επίσης αλλαγή στην πολιτική κατευνασμού – και μόνο – που ακολούθησε η Μέρκελ, σε συνδυασμό με αυστηρότερους τόνους έναντι της Τουρκίας, την οποία θα επιχειρήσουν να εντάξουν μέσα σε ένα πλαίσιο κανόνων και συμπεριφοράς. Εγώ, μπορώ να πιστώσω στη Μέρκελ ότι, ως έχουσα την προεδρία της ΕΕ το δύσκολο διάστημα Αυγούστου-Σεπτεμβρίου 2020 απετράπη σύγκρουση Ελλάδας – Τουρκίας και σ’ αυτό έπαιξε ρόλο η Γερμανία. Από την άλλη ωστόσο, είναι αλήθεια ότι η Μέρκελ, όλα αυτά τα χρόνια είχε μια κατευναστική πολιτική απέναντι στην Τουρκία, η οποία αποδείχθηκε ότι είχε υπερβεί τα όριά της και ήταν αναποτελεσματική.
Πρέπει όμως να έχουμε και μια αίσθηση της κατάστασης. Οι σχέσεις Γερμανίας – Τουρκίας, πέρα από ιστορικές, έχουν και βάθος. Εχουν πρώτα απ’ όλα βάθος οικονομικό, καθότι πάρα πολλές γερμανικές εταιρείες επενδύουν στην Τουρκία και έχουν και βαθμό έκθεσης στην τουρκική οικονομία.
Το δεύτερο είναι οι Τούρκοι εμιγκρέδες που κατοικούν στη Γερμανία. Κάποιοι εξ αυτών θα ψηφίσουν σήμερα και αν και δεν είναι τόσο μεγάλο το ποσοστό για να επηρεάσουν καταλυτικά το αποτέλεσμα, πάντως είναι ένας σοβαρός αριθμός σε σχέση με το γερμανικό πληθυσμό και αυτό λαμβάνεται υπόψη. Χωρίς αυτό να σημαίνει, σπεύδω να σημειώσω, ότι οι Γερμανοί φοβούνται ότι οι Τούρκοι που κατοικούν στη χώρα τους θα ξεσηκωθούν αν ο Ερντογάν τους κάνει νεύμα, δεν ισχύει κάτι τέτοιο.
Το τρίτο στοιχείο είναι το μεταναστευτικό, το οποίο επέφερε συνταρακτικές αλλαγές στο πολιτικό σύστημα της Γερμανίας. Και δεν αναφέρομαι μόνο στην άνοδο του ακροδεξιού AfD, αναφέρομαι γενικότερα στη θεώρηση της γερμανικής κοινωνίας και πολιτικής ελίτ. Η Γερμανία ήταν πάντα πάρα πολύ προσεκτική στο να μην προκαλέσει νέες ροές οι οποίες θα είχαν αρνητικό αντίκτυπο και για την ίδια, πολιτικά, ακόμη και αν δεν κατέληγαν σε αυτή πρόσφυγες και μετανάστες.
Και βέβαια, υπάρχει και το ζήτημα της αμυντικής συνεργασίας Γερμανίας-Τουρκίας. Αν παγώσει η προμήθεια των υποβρυχίων προς την Τουρκία, όπως προτείνουν οι Πράσινοι, το ερώτημα είναι ποιος θα τα αγοράσει, πού θα τα διοχετεύσουν οι Γερμανοί; Θυμίζω, ότι λόγω Συρίας και όχι λόγω Ελλάδας, οι Γερμανοί πάγωσαν εξοπλιστικά προγράμματα προς την Τουρκία. Και αυτό έγινε επί Μέρκελ, συνεπώς με μια άλλη κυβέρνηση θα μπορούσε αυτό να είναι ακόμη πιο εύκολο, αλλά καταλαβαίνουμε τα οικονομικά συμφέροντα σε αυτή την περίπτωση.
Τέλος, η Γερμανία επειδή δεν είναι μεσογειακή χώρα, όπως η Γαλλία, έχει άλλη αντίληψη για το ρόλο της Τουρκίας. Τη θεωρεί πολύ σημαντική και ότι δεν πρέπει επ’ ουδενί να αποξενωθεί η Τουρκία και το φιλοευρωπαϊκό της στοιχείο, από την ΕΕ. Θα έλεγα, ότι βρίσκω κάποιες ομοιότητες στη θεώρηση της Γερμανίας απέναντι σε Τουρκία και Ρωσία. Μην ξεχνάτε ότι η Γερμανία, σε πείσμα των περισσοτέρων εταίρων της (μεταξύ άλλων Πολωνίας και Βαλτικών χωρών) προχώρησε στη δημιουργία του Nord Stream 2 αγωγού που τη συνδέει απευθείας με τη Ρωσία. Κάτι το οποίο δείχνει ότι η προσέγγισή της στους δύο μεγάλους ανατολικούς γείτονες της ΕΕ, Τουρκία και Ρωσία, είναι διαφορετική από κρατών όπως η Γαλλία, ακόμη και του αμερικανικού παράγοντα. Αυτό, οφείλεται πιθανότατα στο γεγονός ότι η Γερμανία δεν έχει γεωπολιτική θεώρηση, αλλά οικονομική. Όταν λοιπόν προσεγγίζεις τα ζητήματα με οικονομικούς υπολογισμούς και ατζέντα, προφανώς και η Τουρκία, η Ρωσία αλλά και η Κίνα, γίνονται πάρα πολύ σημαντικοί εταίροι.
Η AUKUS σε τι βαθμό θα επηρεάσει τις πολιτικές εξελίξεις στη Γερμανία και εν τέλει στην Ευρωπαϊκή Ενωση;
Υπάρχουν δύο θέματα εδώ: Πώς η ΕΕ θα σταθεί σε έναν νέο κόσμο, οποίος αλλάζει δραστικά και στον οποίο η ΕΕ δεν έχει αυτή τη στιγμή λόγο και ρόλο. Αν λοιπόν μιλάμε για ενοποίηση στους τομείς Αμυνας και Εξωτερικής Πολιτικής, κάτι το οποίο σήμερα φαντάζει πολύ μακρινό, θα πρέπει να μπει βαθιά το χέρι στην τσέπη. Και αυτός που θα πρέπει να βάλει το χέρι πολύ βαθιά στην τσέπη, είναι η Γερμανία.
Το δεύτερο Γαλλία και Γερμανία στα τέλη του Δεκεμβρίου του 2020 αγνόησαν τον Μπάιντεν, ο οποίος τους είχε ζητήσει να περιμένουν μέχρι την ορκωμοσία του, πριν κάνουν συμφωνία εμπορικού χαρακτήρα με την Κίνα. Δεν το έκαναν, δεν τον περίμεναν και συμφώνησαν με τους κινέζους. Ετσι, σε ανταπόδοση θα έλεγα, χωρίς να είναι αυτός ο μόνος λόγος, https://www.iefimerida.gr/politiki/konstantinos-filis-sto-iefimerida-aukus-ipa-kinaοι ΗΠΑ προχώρησαν σε αυτή τη συμφωνία. Σε έναν κόσμο που αλλάζει λοιπόν, η Γερμανία ως ατμομηχανή της ΕΕ θα πρέπει να ξαναβρεί τις ισορροπίες της με τη Γαλλία και να προχωρήσει κατ’ αρχήν σε ενίσχυση του γαλλογερμανικού άξονα. Εδώ να κάνω μια παρένθεση και να θυμίσω ότι έχουμε και στη Γαλλία εκλογές τον Μάιο του 2022. Ενδεχομένως να πάρει αρκετούς μήνες στους Γερμανούς για να καταλήξουν στην επόμενη κυβέρνηση. Μην νομίζει κανείς ότι τη Δευτέρα ή μέσα σε μια εβδομάδα θα έχουμε άλλη κυβέρνηση. Το 2017 έκαναν 6 μήνες να συμφωνήσουν Χριστιανοδημοκράτες και Σοσιαλδημοκράτες. Αν τώρα μιλάμε για τριγωνική συμμαχία, μπορεί να πάρει το ίδιο ή και περισσότερο καιρό. Αρα όταν οι Γερμανοί θα καταλήγουν σε νέα κυβέρνηση, θα έχουμε εκλογές στη Γαλλία.
Πρέπει, τέλος, η Γερμανία να αλλάξει την φοβική προσέγγιση που έχει απέναντι στα διεθνή -και λόγω του παρελθόντος της - και να αντιληφθεί ότι η ΕΕ δεν μπορεί να επιβιώσει, εκτός εάν γίνει ένας σοβαρός, αυτόνομος πόλος στο διεθνές σύστημα.