Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία που βρίσκεται σε εξέλιξη, είναι ο πρώτος πόλεμος ευρείας κλίμακας στην Ευρώπη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Οι μάχες βρίσκονται σε εξέλιξη στο Κίεβο και σε άλλες πόλεις της Ουκρανίας και η αιφνιδιασμένη Δύση επιχειρεί να απαντήσει με οικονομικά αντίμετρα στον Πούτιν.
Το iefimerida.gr συνομίλησε με τον Κωνσταντίνο Φίλη αναπληρωτή καθηγητή Διεθνών Σχέσεων στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας και αναλυτή διεθνών θεμάτων του ANT1 ο οποίος ήταν από εκείνους που εκτιμούσε ότι δεν θα υπάρξει ρωσική εισβολή. Ο κ. Φίλης εξηγεί τι ήταν εκείνο που ώθησε τον Πούτιν στην πολεμική σύγκρουση, γιατί επέλεξε τη συγκεκριμένη χρονική συγκυρία και ποιοι είναι οι βαθύτεροι οικονομικοί λόγοι που κρύβονται πίσω από την απόφασή του. Περιγράφει την εκτίμησή του για την επόμενη ημέρα στην Ουκρανία, αναλύει την αντίδραση της Δύσης και εξηγεί τις αναλογίες με την Τουρκία του Ερντογάν.
Διαβάστε αναλυτικά τη συνέντευξη του Κων. Φίλη στο iefimerida.gr
- Κύριε Φίλη, παρά τις περί του αντιθέτου προβλέψεις, η Ρωσία έκανε μεγάλης κλίμακας εισβολή στην Ουκρανία η οποία βρίσκεται σε εξέλιξη για Τρίτη ημέρα. Πρώτον γιατί το έπραξε τελικά και δεύτερον ποιες είναι οι εκτιμήσεις σας για την επόμενη ημέρα.
Επειδή άνηκα σε αυτούς που έκαναν την εκτίμηση ότι δεν πρόκειται να οδηγηθούμε εδώ που οδηγηθήκαμε, οι εξελίξεις εκτός από πυκνές κινήθηκαν με γεωμετρική πρόοδο και οι εκτιμήσεις οι οποίες γίνονταν αφορούσαν σε 24ωρο και όχι σε εβδομαδιαία ή μηνιαία βάση – και δεν θα μπορούσε, άλλωστε, να γίνει κάτι τέτοιο. Για μένα, παρά το γεγονός ότι η απόφαση είχε ληφθεί νωρίτερα όπως φαίνεται, το σημείο καμπής και αυτό το οποίο άλλαξε και τη δική μου πρόσληψη, ήταν το διάγγελμα Πούτιν την περασμένη Δευτέρα. Στο οποίο ο Ρώσος πρόεδρος ουσιαστικά παρέθεσε όλα εκείνα τα επιχειρήματα, μέρος ενός ευρύτερου αφηγήματος, γιατί ο ίδιος πιστεύει ότι είναι τώρα η κατάλληλη στιγμή να ξεκινήσει μια προσπάθεια -η οποία δεν ξέρουμε πού θα τελειώσει - αποκατάστασης του ρόλου και της θέσης της Ρωσίας όχι μόνο στο μετασοβιετικό χώρο αλλά στην ευρύτερη περιοχή (για να μην πω στην ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας) με τους δικούς του όρους. Φαίνεται δηλαδή σαν να θέλει ο Πούτιν να πάρει τη ρεβάνς για ό,τι έκαναν οι Δυτικοί μεταψυχροπολεμικά:
Για το γεγονός ότι ταπείνωσαν τη Ρωσία τη δεκαετία του 1990, μια Ρωσία που βρισκόταν σε πλήρη ανυποληψία.
Για το γεγονός ότι στη συνέχεια αποφάσισαν να διευρύνουν το ΝΑΤΟ και να φτάσουν τα όριά του στα 148 χλμ από την Αγία Πετρούπολη.
Για το γεγονός ότι οι Αμερικανοί - παρά το ότι ο Πούτιν τους είχε προσφέρει την υποστήριξη της Ρωσίας στον πόλεμο στο Αφγανιστάν – κινήθηκαν μονομερώς στο Ιράκ αλλά, κυρίως, ενορχήστρωσαν τις έγχρωμες επαναστάσεις σε Ουκρανία και Γεωργία το 2003-2004.
Επειδή η Ρωσία έχει ιστορικά πάντα την ανησυχία της περικύκλωσης και της εισβολής. Και τούτο γιατί έχει φυσικά σύνορα τέτοια που δεν μπορεί να τα υπερασπιστεί με κανένα τρόπο. Από τα δυτικά της σύνορα έγιναν εισβολές από τον Ναπολέοντα και τον Χίτλερ, από τα δε ανατολικά της από τον Τζέκινς Χαν, τους Μογγόλους και όλες αυτές της φυλές. Ως εκ τούτου, έχουν αναπτύξει ένα αίσθημα ανασφάλειας – θα έλεγα είναι κομμάτι της στρατηγικής τους κουλτούρας – όταν βλέπουν ξένες δυνάμεις να κινούνται με έναν τρόπο που εκείνοι θεωρούν ότι είναι επιθετικός.
- Σε προηγούμενη συνέντευξή μας είχατε επισημάνει ότι η Ρωσία σέβεται μεν τη Συμφωνία της Γιάλτας του 1945 και τις σφαίρες επιρροής που χαράχθηκαν εκεί, αλλά δεν σέβεται τις μεταψυχροπολεμικές συμφωνίες. Στο ΝΑΤΟ αρκετές χώρες θεωρούν ότι η Ρωσία δεν θα μείνει στην Ουκρανία θέλει να επαναχαράξει τα σύνορα με την πολιτική αναθεωρητισμού της. Εσείς τι λέτε;
Αυτό που λέει το ΝΑΤΟ είναι προς επίρρωσιν όσων σας είχα πει σε εκείνη τη συνέντευξη. Η Ρωσία είναι μια δύναμη αναθεωρητική, η οποία θέλει ουσιαστικά να αλλάξει το στάτους κβο όπως διαμορφώθηκε μεταψυχροπολεμικά γιατί θεωρεί ότι τις επιβλήθηκε με όρους ταπείνωσης.
Σήμερα έχουμε μια Ρωσία, η οποία θεωρεί ότι υπάρχει το παράθυρο ευκαιρίας για να ανοίξει μια συζήτηση συνολική. Το επίδικο δεν είναι μόνο η Ουκρανία. Το επίδικο είναι η θέση της Ρωσίας στον κόσμο που αναδύεται. Εξ ου και οι προειδοποιήσεις της Ζαχάροβα προς Σουηδία και Φινλανδία να μην διανοηθούν να μπουν στο ΝΑΤΟ. Επίσης στην ανακοίνωση του Ρωσικού ΥΠΕΞ αναφέρεται ότι οι σχέσεις Ρωσίας-ΗΠΑ πλησιάζουν στο σημείο χωρίς επιστροφή. Άρα αυτή τη στιγμή η Ρωσία συμπεριφέρεται με ένα τρόπο που δείχνει να αψηφά του πάντες και τα πάντα. Με έναν τρόπο που δείχνει σαν να πιστεύει ότι είναι σε θέση να επιβάλει τις επιθυμίες της κόντρα στις επιθυμίες όλων των άλλων. Είναι προφανές ότι εξελίσσεται σε μια επιθετικά αναθεωρητική δύναμη.
Γιατί ο Πούτιν αποφάσισε να κάνει αυτή την κίνηση τώρα;
Πρώτον διότι οι ΗΠΑ είναι σε εμφανή κάμψη και οι Αμερικανοί πολίτες δεν έχουν καμία διάθεση για εμπλοκές και περιπέτειες εκτός χώρας.
Δεύτερον γιατί ο Τζό Μπάιντεν, ειδικά μετά την αποτυχία στο Αφγανιστάν, είναι αρκετά αδύναμος ενώ επίκεινται και οι ενδιάμεσες εκλογές του Νεομβρίου, όπου κινδυνεύει να χάσει και τα δύο Σώματα του Κογκρέσου κάτι το οποίο σημαίνει ότι θα δυσκολευτεί πάρα πολύ να κυβερνήσει για τα δύο επόμενα χρόνια της θητείας του.
Το επίδικο δεν είναι μόνο η Ουκρανία. Το επίδικο είναι η θέση της Ρωσίας στον κόσμο που αναδύεται.
Τρίτον γιατί η ΕΕ βρίσκεται σε μία αφασία και αυτή τη στιγμή δεν έχει λόγο και ρόλο στις εξελίξεις παρά τις προσπάθειες που έκανε ο Μακρόν. Μάλιστα τα περιθώρια ελιγμών των Ευρωπαίων δεν είναι πολύ μεγάλα, λόγω των υψηλών τιμών ενέργειας και τροφίμων που οδηγούν σε έντονες πληθωριστικές πιέσεις. Όλα αυτά δεν επιτρέπουν στους Ευρωπαίους να πάρουν πολύ γενναίες αποφάσεις για τις κυρώσεις στη Ρωσία.
Τέταρτον, γιατί ο Πούτιν κατάφερε με αυτό τον τρόπο να σπάσει τον τσαμπουκά των Δυτικών και να τους δείξει πως είναι μια ψευδαίσθηση ότι έχουν υπεροχή έναντι της Ρωσίας. Αν και, ταυτόχρονα, τους συσπείρωσε κιόλας.
Και τέλος γιατί η εικόνα της Ουκρανικής κυβέρνησης και του Ζελένσκι, μόνο θλίψη προκαλεί. Και επιβεβαιώνει ότι οι υπολογισμοί της Ρωσίας ήταν – για την ώρα τουλάχιστον – σωστοί.
Το πρόβλημα για τη Ρωσία δεν είναι αν θα κερδίσει τον πόλεμο, γιατί θα τον κερδίσει, αλλά αν θα καταφέρει να βγει (σχεδόν) αλώβητη γιατί ήδη έχει πληγεί από αυτή τη διαμάχη και αν η ίδια έχει ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για διέξοδο.
- Βλέπετε πιθανό το ενδεχόμενο να πάμε σε ουκρανικό εμφύλιο μετά το πέρας των μαχών;
Όχι δεν το πιστεύω. Ούτε είναι σε όφελος της Ρωσίας να επιδιώξει την κατοχή της Ουκρανίας, το βλέπω εξαιρετικά απίθανό αυτό το σενάριο. Μεταξύ άλλων πολλών αυτό θα σημαίνει οικονομική αιμορραγία για τη Ρωσία, μπορεί να βγάλει πολλούς Ουκρανούς στην αντίσταση, να δούμε διαφόρων ειδών εξτρεμιστές να έρχονται από το εξωτερικό όπως συνέβη στα Βαλκάνια τη δεκαετία του ’90 ή στη νότια Ρωσία.
- Αν η Μόσχα εγκαταστήσει όμως μια κυβέρνηση μαριονέτα, δεν είναι πιθανό να ξεσπάσουν εμφύλιες διαμάχες;
Δεν θα είναι εμφύλιος όμως. Θα είναι μια διαμάχη η οποία θα γίνεται από τα δυτικά του Δνείπερου ποταμού γιατί από τα ανατολικά και πέρα νομίζω να πρέπει να θεωρούμε δεδομένο ότι η Ρωσία θα ελέγξει πλήρως την περιοχή, είτε μέσω αυτονομιστών, παραστρατιωτικών ομάδων. Δε νομίζω ότι θα μείνει στο Ντονμπάς η Ρωσία, θεωρώ ότι θα επεκτείνει την επιρροή της. Σημειώνω εδώ ότι η περιοχή αυτή είναι πάρα πολύ σημαντική για την οικονομία της Ουκρανίας, έχει τη βαριά βιομηχανία και συμβάλει άνω του 50% στο ΑΕΠ της χώρας. Επίσης είναι πάρα πολύ σημαντική γιατί δίνει πρόσβαση στα νότιά της, στη θάλασσα της Αζοφικής. Αν η Ρωσία επιλέξει να κρατήσει όλο αυτό το κομμάτι και να μην αφήσει στην Ουκρανία καμία διέξοδο προς τη θάλασσα, θα την καταστήσει μια περίκλειστη χώρα και ουσιαστικά το κομμάτι που θα βρίσκεται δυτικά του ποταμού Δνείπερου, ακόμη και αν δεν έχει φιλορωσική κυβέρνηση, θα έχει πάρα πολλά προβλήματα. Και μάλιστα δεδομένου ότι έχει χτυπήσει στρατιωτικές εγκαταστάσεις και έχει υποδομές, η Ρωσία ουσιαστικά επιδιώκει η όποια Ουκρανία που θα έχει μείνει – όχι η Ουκρανία που ξέραμε μέχρι σήμερα – να μην μπορεί να σταθεί στα πόδια της.
Ως εκ τούτου η κατοχή δεν την βολεύει. Αν πάει σε λογική κατοχής θα πρέπει να την υποστηρίξει και οικονομικά όπως είπα, αλλά και να αντιμετωπίσει τους θύλακες αντίστασης που θα δημιουργηθούν. Γιατί οι περιοχές στα ανατολικά είναι φιλορωσικές ή έχουν θετική προδιάθεση, ενώ στα δυτικά είναι βαθιά αντιρωσικές. Και νομίζω ότι ένας από τους λόγους που η Ρωσία αντέδρασε κατ’ αυτόν τον τρόπο είναι γιατί αντιλήφθηκε ότι έχει αρχίσει να σχηματίζεται μια ουκρανική συνείδηση με έντονα αντιρωσικά χαρακτηριστικά ιδίως μετά την επέμβαση στην Κριμαία το 2014 και ήθελε να προλάβει να μετεξελιχθεί αυτή η νέα ουκρανική συνείδηση σε κάτι που θα μπορούσε να την φέρει πιο κοντά στο ΝΑΤΟ.
- Ο Πούτιν στο διάγγελμά του, χρησιμοποίησε μια σειρά από ιστορικά στοιχεία για να δικαιολογήσει την απόφασή του, φτάνοντας μέχρι και τον Λένιν. Ωστόσο, κάθε πόλεμος έχει κατά βάση ως κίνητρο οικονομικά συμφέροντα. Ποια είναι αυτά κατά τη γνώμη σας εν προκειμένω;
Ο Πούτιν έχει μιλήσει για γενοκτονία στο Ντονμπάς, για νεοναζί στην κυβέρνηση της Ουκρανίας, παρότρυνε τον ουκρανικό στρατό να κάνει πραξικόπημα σε βάρος της κυβέρνησης, κατηγόρησε τον Λένιν. Κατ’ αρχάς αυτό με τον Λένιν είναι πάρα πολύ επικίνδυνο γιατί ο Πούτιν φαίνεται σαν να θεωρεί ότι συνομιλητής του δεν είναι ο Αμερικανός, ο Γερμανός Καγκελάριος ή ο Γάλλος πρόεδρος, αλλά η Ιστορία. Και όταν φτάνει κανείς στο σημείο να θεωρεί ότι συνομιλεί με την Ιστορία, αυτό είναι πολύ επικίνδυνο. Ξέρετε για κάποιον που βρίσκεται 22 χρόνια στην εξουσία μιας χώρας είναι λογικό να αναπτύσσει κάποια αλαζονεία έναντι των άλλων ηγετών. Όχι γιατί δεν είναι σημαντικοί, αλλά γιατί είναι περαστικοί, είναι αναλώσιμοι σε σχέση με αυτόν. Σκεφτείτε μόνο πόσους Αμερικανούς προέδρους έχει δει ο Πούτιν αυτά τα 22 χρόνια που είναι πρόεδρος της Ρωσίας. Δεν συζητάμε για τους Ευρωπαίους. Επίσης αυτό είναι εξαιρετικά επικίνδυνο όταν δεν υπάρχει λογοδοσία και στη Ρωσία δεν υπάρχει λογοδοσία. Όπως ούτε στην Τουρκία.
Ο Πούτιν φαίνεται σαν να θεωρεί ότι συνομιλητής του είναι η Ιστορία και αυτό είναι πολύ επικίνδυνο.
Ως προς τα βαθύτερα οικονομικά συμφέροντα τώρα, όπως σας είπα, η Ρωσία φαίνεται ότι είναι σε θέση να ελέγξει τη βαριά βιομηχανία της Ουκρανίας. Επίσης η Ουκρανία φαίνεται ότι έχει πλούτο -δεν ξέρω σε ποιο σημείο, αν είναι ανατολικά ή δυτικά του Δνείπερου – ορυκτό. Και δεν αναφέρομαι κυρίως σε φυσικό αέριο και πετρέλαιο, αλλά σε σπάνια μέταλλα, σπάνιες γαίες κλπ. Είναι ένα ερώτημα γιατί δεν έχει αξιοποιηθεί αυτός ο πλούτος και εάν μπορεί να αξιοποιηθεί από εδώ και πέρα. Πάντως για τη Ρωσία το ζήτημα της Ουκρανίας είναι για τη Ρωσία κυρίως γεωπολιτικού ενδιαφέροντος, δευτερευόντως οικονομικού και τριτευόντως ενεργειακού, όπως έχει εξελιχθεί η κατάσταση.
- Την ως τώρα αντίδραση της Δύσης, συνολικά, την κρίνετε ανεπαρκή;
Προφανώς είναι ανεπαρκής και είναι απολύτως σαφές το γιατί.
Τα μέσα που μπορεί να χρησιμοποιήσει η Ρωσία εις βάρος της Ουκρανίας για να επιβάλει τις επιθυμίες της, είναι πολύ μεγαλύτερα γιατί η διάθεση είναι πολύ μεγαλύτερη. Η Ρωσία είναι αποφασισμένη για χάρη της Ουκρανίας, όπως και του Καζακστάν ή της Λευκορωσίας να πάει ακόμη και σε πόλεμο ή σε πολέμους. Η Δύση από την άλλη ξεκαθάρισε εξαρχής μέσω του Μπάιντεν ότι δεν πρόκειται να πάει σε πολεμική αντιπαράθεση για χάρη της Ουκρανίας, μιας χώρας που δεν είναι μέλος του ΝΑΤΟ ή της ΕΕ. Άρα λοιπόν τη διαφορά κάνουν τα μέσα, η επιθυμία και το μέχρι πού είναι διατεθιμένος κανείς να φτάσει. Ε, σε αυτά τα τρία επίπεδα η Ρωσία υπερτερεί συντριπτικά σε σχέση με τη Δύση. Για τη Δύση η Ουκρανία είναι σημαντική χώρα, για τη Ρωσία είναι ζωτικής σημασίας χώρα.
- Ξέρετε, χωρίς να θέλω να κάνω επικίνδυνα ιστορικά άλματα και αναλογίες, πολλοί θυμούνται την πολιτική κατευνασμού του πρωθυπουργού της Αγγλίας Τσάμπερλεϊν έναντι του Χίτλερ, πριν ξεσπάσει ο Β’ Παγκόσμιος πόλεμος.
Εδώ να πω ότι η Ρωσία σε σχέση με την Ουκρανία επιχειρεί τη σαλαμοποίηση, φέτα-φέτα προσπαθεί να επιτύχει το σκοπό της.
Πράγματι, ο κατευνασμός οδηγεί στην αποθράσυνση. Και έναν ηγέτη στο να ποντάρει περισσότερα στις δυνατότητές του και της χώρας του, από όσες πραγματικά είναι. Αυτή τη στιγμή ο μεγαλύτερος εχθρός του Πούτιν είναι οι ίδιες οι φιλοδοξίες του και η αίσθησή του ότι είναι τώρα ο κατάλληλος χρόνος για να αφήσει ανεξίτηλη τη σφραγίδα του στη νεότερη ιστορία της Ρωσίας.
- Έχει αρχίσει να πέφτει στο τραπέζι ο αποκλεισμός της Ρωσίας από το τραπεζικό σύστημα swift. Το βλέπετε πιθανό;
Με τις Ιταλία και Γαλλία να δηλώνουν θετικές στο ενδεχόμενο αποκλεισμού της Ρωσίας από το SWIFT, η ιδέα έχει αρχίσει να ωριμάζει, οπότε το βάρος πέφτει στη Γερμανία. Είναι προφανές ότι η Δύση θέλει να κάνει τη Ρωσία να πληρώσει βαρύ τίμημα. Μένει να δούμε αν έχει τη συνοχή και την αποφασιστικότητα να φτάσει μακριά. Με την Ουγγαρία να υποχρεώνεται να καταδικάσει τη Μόσχα κλείνουν σιγά-σιγά οι ρωγμές εντός της Δύσης. Η διεθνής κατακραυγή για την κραυγαλέα παραβίαση απαραβίαστου συνόρων, κρατικής κυριαρχίας, κ.α., και οι εικόνες από ένα πόλεμο εντός της Ευρώπης λειτουργούν ως καταλύτης ανατροπών. Η Ρωσία κινδυνεύει σοβαρά να περιθωριοποιηθεί, εξέλιξη που θα είναι αρνητική και για αυτή και για τη Δύση. Παρότι η ατμόσφαιρα είναι προσώρας δηλητηριασμένη, πρέπει να μείνει μια διέξοδος για όλα τα μέρη.
- Ο Κυριάκος Μητσοτάκης στην παρέμβασή του στην τηλεδιάσκεψη του ΝΑΤΟ ότι δεν πρέπει να γίνονται ανεκτές αναθεωρητικές αξιώσεις από καμία πλευρά, «φωτογραφίζοντας» προφανώς την Τουρκία. Θεωρείτε ότι ο Ερντογάν ενθαρρύνεται από την κίνηση Πούτιν;
Ενθαρρύνεται στο βαθμό που βλέπει ότι η αποφασιστικότητα τη Ρωσίας και η αδυναμία της Δύσης να την αντιμετωπίσει, παράγει αποτέλεσμα αλλά και τετελεσμένα χωρίς επιστροφή.
Επίσης είναι καλό να βλέπει μια χώρα να περιφρονεί το διεθνές δίκαιο, όπως κάνει και η ίδια Τουρκία και με το δίκαιο της θάλασσας κα παρόλα αυτά οι συνέπειες να είναι διαχειρίσιμες .
Είναι καλό για την Τουρκία να βλέπει κάποιον να κάνει χρήση εκφοβισμού, απειλή χρήσης βίας και χρήση στρατιωτικής βίας -όπως κάνει και η ίδια – και να έχει καλύτερα αποτελέσματα.
Επίσης, το γεγονός ότι η Ρωσία ουσιαστικά αντιστρέφει την πραγματικότητα κάνοντας τον αμυνόμενο επιτιθέμενο . Αυτό το κάνει και η Τουρκία, ισχυριζόμενη ότι η Ελλάδα είναι ο επιτιθέμενος για να δικαιολογήσει πιθανή αντίστοιχη επίθεση στο μέλλον. Υπάρχουν αναλογίες, εννοείται, όμως υπάρχουν και σοβαρές διαφορές. Οι συσχετισμοί ισχύος στην περίπτωση Ρωσίας-Ουκρανίας είναι πολύ διαφορετικοί από εκείνους Ελλάδας-Τουρκίας. Επίσης η Ελλάδα είναι μέλος του ΝΑΤΟ, μέλος της ευρωζώνης, κράτος-μέλος της ΕΕ, έχει δηλαδή χαρακτηριστικά που δεν έχει η Ουκρανία. Επιπλέον, η Τουρκία δεν είναι πυρηνική δύναμη, δεν είναι μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας και δεν έχει τ στρατιωτική ισχύ της Ρωσίας.
Ο Ερντογάν με αυτά που συμβαίνουν, ναι μεν μπορεί να παίρνει θάρρος, αντιλαμβάνεται όμως ότι τα φώτα πέφτουν αυτή τη στιγμή είναι πάνω σε ανάλογες περιπτώσεις της Ρωσίας.
Η Τουρκία, απ’ ό,τι πληροφορούμαι, ετοιμάζεται να στείλει επιστολές σε όλα τα κράτη που υπέγραψαν τη Συνθήκη της Λωζάνης ζητώντας τη θέση τους για το θέμα της αποστρατικοποίησης των νησιών.
Δεύτερον – ανεξάρτητα από την έκβαση που θα έχει το Ουκρανικό – μετά το σοκ που έχουν υποστεί οι Δυτικοί, ενώ προσπαθούν να συσπειρωθούν έναντι του «κοινού εχθρού», το τελευταίο που θα ήθελαν θα ήταν να δουν την Τουρκία να προσπαθεί να προκαλεί ρήγματα στη νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ μέσω μιας περιπέτειας με την Ελλάδα, είναι κάτι που όλοι, συμπεριλαμβανομένων και των ΗΠΑ, θα το αντιμετώπιζαν με πάρα πολύ μεγάλη ενόχληση.
Συνεπώς, εφόσον ο Ερντογάν κατανοεί ότι η ολική του επαναφορά περνά μέσα από ολική επαναφορά της οικονομίας της Τουρκίας, η οποία με τη σειρά της περνά μέσα από ολική επαναφορά της βελτίωσης των σχέσεών του με τις ΗΠΑ και όχι με τους Ρώσους. Αυτό περιορίζει αισθητά την προσπάθεια της Τουρκίας να προκαλέσει πρόβλημα επί του πεδίου. Διπλωματικά όμως, το 2022 θα είναι μια πάρα πολύ δύσκολη χρονιά. Η Τουρκία, απ’ ό,τι πληροφορούμαι, ετοιμάζεται να στείλει επιστολές σε όλα τα κράτη που υπέγραψαν τη Συνθήκη της Λωζάνης ζητώντας τη θέση τους για το θέμα της αποστρατικοποίησης των νησιών.