Την Κύπρο επισκέπτεται σήμερα ο Κυριάκος Μητσοτάκης, σε μια επίσκεψη που συνήθως χαρακτηρίζεται εθιμοτυπική, καθώς είναι παγίως το πρώτο ταξίδι που πραγματοποιεί κάθε νεοεκλεγείς Πρωθυπουργός, αλλά που αυτήν τη φορά έχει και ουσιαστικό περιεχόμενο, αφού το Κυπριακό ζήτημα βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι και η -προς ώρας- ελληνοτουρκική προσέγγιση δημιουργεί νέες προκλήσεις αλλά -ίσως- και ευκαιρίες.
Τον Ιούλιο του 2017 στο Κραν Μοντανά της Ελβετίας διαδραματίστηκε ένα εξαιρετικά σημαντικό κεφάλαιο στη μακρά ιστορία του Κυπριακού. Για μερικά 24ωρα οι δύο πλευρές βρέθηκαν κοντά σε ένα πλαίσιο συμφωνίας, το οποίο θα μπορούσε να αποτελέσει τη βάση για την επίλυση της 60χρονης σύγκρουσης. Το πρωί όμως της 4ης Ιουλίου όλα κατέρρευσαν μέσα σε ένα κυκεώνα αλληλοκατηγοριών και blame game. Πολλά έχουν γραφτεί και ειπωθεί έκτοτε για το παρασκήνιο των διαπραγματεύσεων και τις αιτίες που χάθηκε ακόμη μια ευκαιρία για την επίλυση του Κυπριακού. Ανεξάρτητα από το που βρίσκεται η αλήθεια (ιδιαίτερα διαφωτιστικό σχετικά είναι το βιβλίο του Μακάριου Δρουσιώτη “Έγκλημα στο Κραν Μοντανά”), γεγονός είναι ότι το ναυάγιο στο ελβετικό θέρετρο δημιούργησε νέα δεδομένα.
Μετά το Κραν Μοντανά, ο Ερντογάν και η Τουρκία άλλαξαν στρατηγικό στόχο και προσχώρησαν πλήρως στο ντενκτασικό δόγμα των “δύο κρατών” και της διχοτόμησης του νησιού, με παγιοποίηση των τετελεσμένων του 1974 και προσπάθεια μάλιστα ανατροπής του status quo μέσω ανοίγματος και καταπάτησης των Βαρωσίων. Ως επιστέγασμα αυτής της αρνητικής πορείας ήρθε τον Οκτώβριο 2020 η νίκη του διχοτομιστή Ερσίν Τατάρ στις εκλογές του τουρκοκυπριακού ψευδοκράτους και η πλήρης πλέον ταύτιση της τουρκοκυπριακής ηγεσίας με την αναθεωρητική στρατηγική της Άγκυρας. Η ελληνοκυπριακή πλευρά κατήγγειλε την στάση της Τουρκίας και πόνταρε πολλά στην προσπάθεια επιβολής κυρώσεων από την Ευρωπαϊκή Ένωση στην Τουρκία για τις ενέργειές της στα Βαρώσια και τις παράνομες γεωτρήσεις εντός της κυπριακής ΑΟΖ. Σύντομα όμως φάνηκε ότι ο στρατηγικός στόχος των κυρώσεων είναι ουσιαστικά ατελέσφορος, διότι αφενός είναι πολύ δύσκολη η επίτευξη ομοφωνίας στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο λόγω της διαχρονικά φιλοτουρκικής στάσης της Ουγγαρίας αλλά και άλλων κρατών-μελών, αλλά και αφετέρου διότι η Τουρκία δεν δείχνει να πτοείται από το ενδεχόμενο κάποιων, πιθανότατα ισχνών, κυρώσεων.
Στη Λευκωσία άρχισε έτσι να γίνεται αντιληπτό ότι η τελμάτωση του Κυπριακού οδηγεί νομοτελειακά σε ακόμη πιο δυσμενείς εξελίξεις και πιθανότατα σε νέα τετελεσμένα, ειδικά μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και τα εντελώς καινούργια γεωπολιτικά δεδομένα στην Ευρώπη, αλλά και παγκοσμίως. Κατά τη διάρκεια της πρόσφατης προεκλογικής περιόδου στην Κύπρο, το αφήγημα και των τριών βασικών διεκδικητών της Προεδρίας ήταν η ανάγκη αναβίωσης της διαδικασίας των διαπραγματεύσεων. Ο Νίκος Χριστοδουλίδης κέρδισε τις εκλογές, προβάλλοντας μεταξύ άλλων ως βασικό στόχο την ενεργό εμπλοκή της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για την επίτευξη μιάς λύσης συμβατής με το ευρωπαϊκό κεκτημένο. Μέχρι στιγμής υπάρχει μια σχετική ενεργοποίηση της ΕΕ, με πιο ενεργή διπλωματικά την πλευρά της Γερμανίας, χωρίς όμως μέχρι στιγμής να είναι σαφές αν μπορεί να προκύψει κάτι το ουσιαστικό.
Στην Αθήνα είναι εμφανής, ειδικά μετά το Κραν Μοντανά, μια σχετική αμηχανία και κόπωση, όσον αφορά την πορεία του Κυπριακού. Προφανώς η Ελλάδα συνεχίζει να συμπαρίσταται και να στηρίζει την Κυπριακή Δημοκρατία στην στρατηγική που η Λευκωσία αποφασίζει, αλλά είναι ορατή στο παρασκήνιο και η αίσθηση πως είναι ανάγκη να αποσαφηνίσει η πολιτική τάξη στην Κύπρο και ο κυπριακός λαός ποιό είναι το πλαίσιο μιας λύσης του Κυπριακού, το οποίο θα μπορούσε να γίνει αποδεκτό. Τα δύο βασικότερα εμπόδια είναι το ζήτημα της πολιτικής ισότητας των δύο κοινοτήτων και το ζήτημα των εγγυήσεων ασφάλειας. Και τα δύο αυτά ζητήματα αγγίζουν τον πυρήνα του προβλήματος που είναι η απόλυτη έλλειψη εμπιστοσύνης για τις μακροπρόθεσμες προθέσεις της άλλης πλευράς. Είναι εμπεδωμένη σε μεγάλη μερίδα των Ελληνοκυπρίων -ίσως όχι απολύτως άδικα- η πεποίθηση ότι οι διαπραγματεύσεις για την επίλυση αποτελούν απλά μια πρόφαση για την Άγκυρα, καθώς ο διαχρονικός στρατηγικός στόχος της Τουρκίας είναι η πλήρης κατάληψη του νησιού. Σε αυτό το πλαίσιο είναι δύσκολο να υπάρξει επαρκής πολιτική βούληση για έναν συμβιβασμό που θα βρισκόταν κοντά στο πλαίσιο Γκουτέρες, όπως αυτό παρουσιάστηκε στο Κραν Μοντανά.
Όλα αυτά όμως επηρεάζονται σημαντικά από τη διαφαινόμενη βούληση Αθήνας και Άγκυρας να προχωρήσουν προς ουσιαστικές συνομιλίες για την επίλυση των διαφορών ως προς τις θαλάσσιες ζώνες στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο, εν μέσω ενός ευρύτερου μορατόριουμ στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Ο Κύπριος Πρόεδρος διαβεβαίωσε χθες ότι “υπάρχει κοινή γραμμή, κοινή προσέγγιση και κοινοί στόχοι” μεταξύ Αθήνας και Λευκωσίας, και το ίδιο αναμένεται να ειπωθεί και σήμερα στις κοινές δηλώσεις των δύο ηγετών. Είναι όμως επίσης βέβαιο ότι υπάρχει εκ των πραγμάτων και ένας νέος πραγματισμός στις δύο πρωτεύουσες του ελληνισμού για τα χρονικά περιθώρια διατηρήσης της βολικής στασιμότητας και του αδιεξόδου. Όπως μου έλεγε Κύπριος αξιωματούχος ασφαλείας κατά τη διάρκεια πρόσφατης επίσκεψής μου στο νησί, “δεν χρειάζεται πλέον να κάνει έναν Αττίλα-3 η Τουρκία. Αρκεί να μας στείλει από τα οδοφράγματα και την πράσινη γραμμή 50.000 Αφγανούς και Σύρους πρόσφυγες”.