Η φράση «δεν μπορούμε να αλλάξουμε τη γεωγραφία», που ακούγεται συχνά από Έλληνες και Κύπριους διπλωμάτες και πολιτικούς, υποδηλώνει ότι οι δύο χώρες αντιλαμβάνονται ότι η Τουρκία είχε, έχει και θα έχει ρόλο σε ό,τι συμβαίνει στην περιοχή.
Τα τελευταία είκοσι χρόνια, η εθνική εξωτερική πολιτική βασίστηκε στην ορθή απόφαση να στηριχθεί η ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας, με στόχο η Ελλάδα να αποκομίσει όσα περισσότερα οφέλη μπορούσε από την ενταξιακή πορεία της Άγκυρας. Από τότε, όμως, έχει κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι. Η απόσταση Βρυξελλών-Άγκυρας έχει μεγαλώσει, όχι μόνο με ευθύνη της Τουρκίας, το Κυπριακό παραμένει άλυτο και οι γεωπολιτικές αλλαγές στην ευρύτερη περιοχή είναι τεκτονικές. Παράλληλα, την τελευταία τριετία, η Τουρκία έχει καταστεί κομβικής σημασίας χώρα για τη διαχείριση του προσφυγικού, γεγονός το οποίο εκμεταλλεύεται ως μοχλό άσκησης πίεσης προς την Ευρώπη. Είναι δεδομένο ότι η διπλωματική ισχύς της Τουρκίας έχει αναβαθμιστεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια.
Σημαντικότερη, όμως, εξέλιξη είναι η πρόθεση Λευκωσίας και Αθήνας να εκμεταλλευτούν τον φυσικό πλούτο που υπάρχει στις θαλάσσιες περιοχές τους και να επιδοθούν σε πυρετώδεις αναζητήσεις και εξορύξεις υδρογονανθράκων. Είτε αποτελούσε στόχο των δύο κυβερνήσεων είτε όχι, η εκμετάλλευση του υποθαλάσσιου πλούτου και η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη έχουν, εκ των πραγμάτων, αναχθεί σε πρωτεύοντα ζητήματα αυτή τη στιγμή στις γεωπολιτικές εξελίξεις.
Ελλάδα και Κύπρος, ως κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, επένδυσαν στις Βρυξέλλες, προκειμένου να διασφαλίσουν τα συμφέροντά τους απέναντι σε μια Τουρκία που προφανώς δεν θα καθόταν με «σταυρωμένα χέρια» και η οποία, έτσι κι αλλιώς, εφαρμόζει μια εν πολλοίς αναθεωρητική πολιτική. Υπάρχουν, όμως, δύο σοβαρά προβλήματα σε αυτή την τακτική, τα οποία γίνονται εμφανέστερα το τελευταίο διάστημα:
α) η Ευρωπαϊκή Ένωση –μια ένωση κρατών χωρίς ενιαία εξωτερική πολιτική και στρατό– είναι σαφώς αποδυναμωμένη διπλωματικά. Η απουσία της από τις εξελίξεις στη Συρία ήταν περισσότερο από ηχηρή, ενώ και στη Λιβύη ο ρόλος της είναι υποβαθμισμένος. Η δε αδυναμία ή η απροθυμία της να προχωρήσει σε σοβαρά μέτρα κυρώσεων κατά της Τουρκίας για τις παραβιάσεις στην κυπριακή ΑΟΖ είναι ενδεικτική.
β) Τα τελευταία τριάντα χρόνια, η ελληνική πλευρά έχει δαπανήσει μεγάλο μέρος του διπλωματικού της κεφαλαίου εντός της ΕΕ σε κινήσεις που αφορούν άλυτα ή ακανθώδη ζητήματα για την ίδια, χωρίς απαραίτητα να έχει αποδείξει τον ρόλο της ως πόλου επίλυσης προβλημάτων. Επί πολλά χρόνια αναλώθηκε στο «Σκοπιανό», υπεραμυνόμενη ενός ζητήματος το οποίο δεν γινόταν απολύτως κατανοητό στον διεθνή παράγοντα. Στο Κυπριακό –καλώς ή κακώς, δεν είναι επί του παρόντος– η Λευκωσία χρεώθηκε τη μη λύση το 2004. Στα ελληνοτουρκικά ζητήματα, η Αθήνα απέφευγε επίμονα να προχωρήσει σε μια προοπτική επίλυσης των διαφορών σε διεθνές Δικαστήριο.
Φαίνεται, όμως, ότι ο «καιρός γαρ εγγύς». Χωρίς επίλυση των ανοικτών ζητημάτων στην περιοχή, δεν μπορεί να γίνει καμία εκμετάλλευση υδρογονανθράκων, δεν πρόκειται να υλοποιηθεί η συμφωνία για τον EastMed, ενώ οι τριμερείς και τετραμερείς συνεργασίες θα αποδυναμώνονται με το πέρασμα του χρόνου και υπό την πίεση των ραγδαίων γεωπολιτικών εξελίξεων στην εύθραυστη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Πιθανότατα, η λύση τύπου Χάγης, που με παρρησία προκρίνουν αρκετοί από διάφορους πολιτικούς χώρους, είναι πολύ πιο κοντά από ό,τι φαίνεται. Για να φτάσουμε όμως στο συγκεκριμένο σημείο, το πολιτικό σύστημα χρειάζεται επεξεργασία θέσεων, τόλμη και γενναίες αποφάσεις. Και η κοινωνία καλή προετοιμασία. Όπως έχουν αυτή τη στιγμή τα πράγματα, και στα δύο επίπεδα ο δρόμος είναι ακόμα πολύ μακρύς.