Ο Σημίτης «έφυγε» όπως θα ήθελε. Όρθιος, αξιοπρεπής, πνευματικά διαυγής.
Ο Σημίτης «έφυγε» αιφνίδια, ήσυχα, στο σπίτι του, χωρίς να αφήσει «χώρο» για διαδοχικά ιατρικά ανακοινωθέντα και τέντες για τηλεοπτικές κάμερες. Χωρίς κλειδαρότρυπες, χωρίς ευτελισμό. Έτσι έζησε, έτσι του άξιζε να πεθάνει.
Για τα επιτεύγματα της 8ετούς διακυβέρνησής του και την τόσο συνεπή διαδρομή του, από τα πρώτα βήματα στην πολιτική μέχρι την τελευταία παρέμβαση τον Σεπτέμβριο για «τις ευκαιρίες που δεν είναι άπειρες», γράφτηκαν πολλά και σημαντικά και θα γράφονται ακόμα περισσότερα, για χρόνια.
Θα αναφερθώ σε ένα από αυτά που το έζησα από κοντά, γιατί δεν επιτρέπεται η σιωπή όταν μια εποποιία της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής παρουσιάζεται είτε από αδαείς είτε από πατριώτες της φακής περίπου ως «προδοσία».
Η Σύνοδος Κορυφής του Ελσίνκι (9-10/12/1999) ήταν για την Ελλάδα μια τεράστια διπλωματική επιτυχία που όμοιά της δεν έχει επαναληφθεί στα 25 χρόνια που έχουν μεσολαβήσει. Δεν ήταν επιτυχία μόνο του Σημίτη.
Kαθοριστικό ρόλο έπαιξε και ο τότε υπουργός Εξωτερικών Γ. Παπανδρέου, κυρίως στο σκέλος των ευρωτουρκικών σχέσεων και βεβαίως ο αείμνηστος Γιάννος Κρανιδιώτης, ο οποίος μεθοδικά και συστηματικά, και σε στενή συνεργασία με την κυβέρνηση Κληρίδη, προώθησε τη φόρμουλα της κυπριακής ένταξης εξασφαλίζοντας την πολύτιμη υποστήριξη του Λονδίνου.
Το Ελσίνκι ήταν μια συλλογική επιτυχία, που όμως ευοδώθηκε επειδή επικεφαλής της διαπραγμάτευσης ήταν ένας άνθρωπος υψηλού κύρους και αξιοπιστίας στην Ευρώπη.
Να θυμίσουμε τις βασικές παραμέτρους:
- Η Ευρώπη (των 15) και κυρίως ο γαλλογερμανικός άξονας είχε δύο βασικά ζητούμενα: τη μεγάλη διεύρυνση προς «Ανατολάς» και την αναβάθμιση της σχέσης Τουρκίας-ΕΕ με τη χορήγηση καθεστώτος υποψηφιότητας. Για την Ελλάδα ο πρωταρχικός στόχος -και συνάμα ο πιο δύσκολος να επιτευχθεί- ήταν η εξασφάλιση της απρόσκοπτης ενταξιακής πορείας της Κύπρου χωρίς να συνιστά προϋπόθεση η προηγούμενη επίλυση του κυπριακού προβλήματος.
- Και ο δεύτερος στόχος/προϋπόθεση για την αποδοχή της τουρκικής υποψηφιότητας ήταν η αποδοχή από πλευράς Τουρκίας της υποχρέωσης επίλυσης τυχόν συνοριακών ή άλλων διαφορών με τα κράτη-μέλη στη βάση των αρχών του Διεθνούς Δικαίου, συμπεριλαμβανομένης της προσφυγής στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.
Ακόμα και στη διάρκεια της πρώτης ημέρας των εργασιών, το αδιέξοδο και στα δύο ζητήματα αιχμής παραμένει. Η πλειοψηφία των κρατών-μελών δεν δέχεται ότι η Κύπρος θα ενταχθεί στην ΕΕ ανεξαιρέτως της επίλυσης του Κυπριακού, με το επιχείρημα ότι τέτοια αναφορά στα συμπεράσματα θα αποδυνάμωνε τις προσπάθειες επίλυσης. Αντιπροτείνουν φόρμουλες ενδιάμεσες -π.χ. ότι καμία υποψήφια χώρα δεν έχει δικαίωμα βέτο στην ενταξιακή πορεία άλλης χώρας. Ή ότι η τελική απόφαση για την ένταξη της Κύπρου θα ληφθεί από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο όταν ολοκληρωθούν οι διαπραγματεύσεις. Στο θέμα της Τουρκίας, η κατάσταση αντίστοιχη: Η πλειοψηφία των κρατών-μελών θεωρεί ότι η Τουρκία πρέπει να ανακηρυχθεί υποψήφια χώρα, χωρίς επιπρόσθετες προϋποθέσεις -δηλαδή με μόνη αναφορά στα κριτήρια της Κοπεγχάγης που ισχύουν για κάθε υποψήφια για ένταξη. Τα θέματα που θέτει η Αθήνα, λένε, αποτελούν πρόκριμα για την ένταξη, όχι για τη χορήγηση υποψηφιότητας.
Ήταν λίγο μετά τα μεσάνυχτα της 9ης Δεκεμβρίου, όταν επετεύχθη συμφωνία μεταξύ των 15 που όχι μόνον ικανοποιούσε την Ελλάδα αλλά υπερέβαινε και τις πλέον φιλόδοξες προσδοκίες των Ελλήνων διπλωματών.
Για να έχουμε την πλήρη εικόνα, ας θυμίσω και κάτι άλλο: Ότι στην Τουρκία δεν άρεσαν τα συμπεράσματα. Κι ότι για να πεισθεί να τα αποδεχθεί, χρειάστηκε να πετάξουν εσπευσμένα από το Ελσίνκι στην Άγκυρα τρεις ανώτατοι κοινοτικοί αξιωματούχοι - οι Χαβιέ Σολάνα, Γκίντερ Φερχόιγκεν, Π. Μπλούμπεργκ εκ μέρους της φινλανδικής προεδρίας. Και χρειάστηκε επίσης τηλεφωνική επικοινωνία του τότε Αμερικανού προέδρου προς τον τότε Τούρκο πρωθυπουργό Μπουλέντ Ετσεβίτ…
Το Ελσίνκι ήταν για την Αθήνα και βεβαίως για τη Λευκωσία ένας διπλωματικός θρίαμβος. Το τι έγινε στη συνέχεια είναι μια άλλη ιστορία. Ας γνωρίζουν οι εφήμεροι πατριώτες της φακής ότι αυτό θα είναι (άλλο) ένα κεφάλαιο της νεότερης ιστορίας μας όπου το όνομα «Σημίτης» θα είναι γραμμένο με χρυσά γράμματα. Κι ας αναρωτηθούν, ποιοι θα θυμούνται μεθαύριο το δικό τους όνομα…