Παραμονές των εκλογών, ο δημοσιογράφος Γιάννης Πρετεντέρης, σε μια μελέτη μικρότερη των 100 σελίδων παρουσιάζει την ανάπτυξη και εξέλιξη του δικομματισμού στην Ελλάδα, μιλά για τις πρώτες ρωγμές, τις ευθύνες Καραμανλή για την κρίση, για το τραύμα του Παπανδρέου και εξηγεί γιατί ο ίδιος συχνά αναθεώρησε τις εκτιμήσεις του.
Σε καμία περίπτωση δεν είναι ένα ανάγνωσμα παραλίας. Το «Ο δικομματισμός στην Ελλάδα (1977-2012)» του Γιάννη Κ. Πρετεντέρη (εκδόσεις βιβλιοπωλείο της Εστιας), αποτελεί μια δυνατή αναγνωστική ριπή, με σαφή δομή, σπονδυλική στήλη και σταθερή ροή για αυτό που υπήρξε ο δικομματισμός στην Ελλάδα. Ξεπερνά την ημερομηνία του 2012 και φτάνει στην κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ- ΑΝΕΛ και στην ελληνική περίπτωση αυτού που ονομάζει επιθετική και λαϊκίστικη «Ακροαριστεροδεξιά».
Το ανάγνωσμα είναι σπιντάτο, ένα ημερολόγιο όσων έγιναν, χωρίς το μυθιστορηματικό ιστό και τις αποκαλυπτικές κορυφώσεις του έτερου πολυσυζητημένου βιβλίου των ημερών που φέρει τις υπογραφές των επίσης δημοσιογράφων Ελένης Βαρβιτσιώτη και της Βικτώριας Δενδρινού, την «Τελευταία μπλόφα». Ο Πρετεντέρης επιχειρεί να κρατήσει μια πιο ψυχρή ματιά ενός ιστορικού ερευνητή πάνω στα γεγονότα.
Ο Πρετεντέρης και ο Κομφούκιος
Επικαλείται ήδη από τον πρόλογο όχι μόνο την δημοσιογραφική του πορεία όλων αυτών των ετών, αλλά και ιδιωτικές συνομιλίες με τους πρωταγωνιστές της πολιτικής, καθώς και την κριτική ματιά με την οποία ο ίδιος παρατήρησε αυτά τα πρόσωπα να κινούνται διαφορετικά στο προσκήνιο και στο παρασκήνιο. Ανατρέχοντας δε στις πρόσφατες δεκαετίες που κάλυψε και ο ίδιος δημοσιογραφικά, παίρνει θέση και σε ζητήματα ευθυνών. Για παράδειγμα, στο τέταρτο κεφάλαιο για την κρίση 2007-2012 αναφέρει ξεκάθαρα ότι την ευθύνη για την οικονομική κρίση δεν την έχει ο Γιώργος Παπανδρέου, αλλά ο Κώστας Καραμανλής «ο εκτροχιασμός είχε συντελεστεί επί των κυβερνήσεών του». Στον Παπανδρέου επιρρίπτει ευθύνες επειδή εκβίασε τις εκλογές του 2009, δεν διέγνωσε την πραγματική κατάσταση κινούμενος στην επικράτεια του «λεφτά υπάρχουν» και δεν είχε σχέδιο για την αντιμετώπιση της πραγματικής κατάστασης.
Ο Γιάννης Πρετεντέρης μάλιστα, σπεύδει να απαντήσει και σε όσους τον κατηγορούν ότι δεν είναι σταθερός στις απόψεις του. «Δεν είχα ποτέ τον δογματισμό ή τον φανατισμό της εμμονής. Ο Κομφούκιος έλεγε ότι μόνο οι σοφοί και οι ηλίθιοι δεν αλλάζουν γνώμη -δυστυχώς δεν είμαι σοφός αλλά προσπαθώ να μην συμπεριφέρομαι σαν ηλίθιος». Παραπέμπει μάλιστα στην απάντηση του κορυφαίου οικονομολόγου Τζον Κέινς σε νεαρό φοιτητή του «όταν αλλάζουν οι πληροφορίες μου, διαφοροποιώ τα συμπεράσματά μου. Εσείς τι κάνετε, αγαπητέ κύριε;»
Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής θύμα αχαριστίας
Το πρώτο κεφάλαιο με τίτλο «Η δημιουργία 1974-1981», αναφέρεται στην Μεταπολίτευση, σημειώνοντας ότι το δικομματικό σύστημα τότε δεν ήταν δεδομένο ούτε αυτονόητο. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής είχε στις σκέψεις του τον δικομματισμό ήδη από τη δεκαετία του ‘50, είχε επιχειρήσει να ευνοήσει τη δημιουργία του ενιαίου σχήματος του Κέντρου και «θα αισθάνθηκε ότι έπεσε θύμα αχαριστίας όταν μετά τις εκλογές του 1961 η νεοσύστατη τότε με τις ευλογίες του Ενωση Κέντρου απάντησε με έναν Ανένδοτο Αγώνα». Ηταν η εποχή που εδραιώθηκε ο δικομματισμός στη συνείδηση του λαού.
Το δεύτερο κεφάλαιο με τίτλο « Η κυριαρχία 1981-1993» εξηγεί πως ο δικομματισμός προσπάθησε να εδραιωθεί σε όλες τις πτυχές του δημόσιου βίου αναζητώντας ένα modus vivendi μεταξύ ΠΑΣΟΚ και ΝΔ. Η κατακλείδα του κεφαλαίου είναι ότι «ακριβώς όπως η αντοχή του Παπανδρέου έσωσε τον δικομματισμό το 1989-1990, έτσι και η αντοχή του Μητσοτάκη τον έσωσε το 1993». Το τρίτο κεφάλαιο με τίτλο «Η ανανέωση 1993-2007» εκκινεί από την ιστορική αλλαγή ηγεσίας και στη ΝΔ και στο ΠΑΣΟΚ. Στις εκλογές του 1996, για πρώτη φορά από το 1977 το άθροισμα του δικομματισμού έπεσε κάτω από το 80%.
Losers και outsiders
Στο τέταρτο κεφάλαιο «Η κρίση 2007-2012» αναφέρεται πως τον Σεπτέμβριο του 2007 καταγράφηκε η πρώτη ρωγμή στο δικομματικό σύστημα. Το πέμπτο κεφάλαιο με τίτλο «Ενα τέλος που δεν λέει να τελειώσει» εξηγεί πώς η κρίση του δικομματισμού δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο και επισημαίνει τον κίνδυνο της εκκόλαψης και ενίσχυσης μιας Ακροαριστεροδεξιάς. Ο κορμός της «συγκροτήθηκε στα χαρακώματα του αντιμνημονιακού αγώνα που παρήγαγε τη συγκυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ στην οποία ενσωματώθηκε ή ανακυκλώθηκε και ένα πολιτικό προσωπικό της κλασικής Δεξιάς και του βαθύτερου ΠΑΣΟΚ χωρίς συντεταγμένη έκφραση αλλά με κρίσιμη θεσμική παρουσία».
Για να προσθέσει αιχμηρά ο Γιάννης Πρετεντέρης «κατά κανόνα οι losers (σε προσωπικό και πολιτικό επίπεδο) ή έστω οι outsiders του δικομματισμού της Μεταπολίτευσης αλλά και οι χαμένοι της κρίσης που προσπάθησαν να πάρουν τη ρεβάνς ή να επιβιώσουν με νέα μορφή, σε νέες συνθήκες».