Ένα μάλλον κοινό μυστικό, για το πώς ακριβώς ρέει το κοινοτικό χρήμα στις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις και το πώς αυτές το διαχειρίζονται, ήρθε να αναδείξει με τον πλέον εμφατικό τρόπο το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο.
Σε νέα έκθεσή του, χωρίς πολλές περιστροφές και αστερίσκους, το ΕΕΣ διαπιστώνει ότι η χρηματοδότηση των ΜΚΟ από την ΕΕ πάσχει από έλλειψη διαφάνειας!
Όπως σημειώνει χαρακτηριστικά το ΕΕΣ, παρά τις όποιες βελτιώσεις, οι πληροφορίες σχετικά με τα ποσά που έχουν λάβει ΜΚΟ δραστηριοποιούμενες στους τομείς των εσωτερικών πολιτικών της ΕΕ εξακολουθούν να είναι ανακριβείς και ελλιπείς.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν δημοσιοποιεί με τον ενδεδειγμένο τρόπο ορισμένες δραστηριότητες υπεράσπισης συμφερόντων που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ, όπως το λόμπινγκ, ενώ συν τοις άλλοις δεν γίνονται έλεγχοι για να διασφαλίζεται ότι οι χρηματοδοτούμενες ΜΚΟ σέβονται τις ενωσιακές αξίες, κάτι που ενέχει κινδύνους για τη φήμη της Ένωσης.
Μέσω συνεχούς διαλόγου, που πρέπει να χαρακτηρίζεται από διαφάνεια, οι μη κυβερνητικές και οι λοιπές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών δίνουν στους πολίτες τη δυνατότητα να συμμετέχουν στις δημοκρατικές διαδικασίες χάραξης πολιτικής στην ΕΕ. Προκειμένου να μπορούν να υποχρεώνουν σε λογοδοσία τους αρμόδιους για τη λήψη αποφάσεων δημόσιους φορείς, οι πολίτες πρέπει να γνωρίζουν σε ποιους και για ποιον σκοπό χορηγείται ενωσιακή χρηματοδότηση, καθώς και τον τρόπο χρησιμοποίησής της και τον βαθμό συμμόρφωσης των αποδεκτών της με τις αξίες της ΕΕ.
Το ενδιαφέρον των πολιτών για την ενίσχυση των απαιτήσεων διαφάνειας για τις ΜΚΟ αυξήθηκε σε συνέχεια του σκανδάλου «Qatargate» που ξέσπασε το 2022.
«Η διαφάνεια είναι το κλειδί για να διασφαλιστεί η αξιόπιστη συμμετοχή των ΜΚΟ στις διαδικασίες χάραξης πολιτικής της ΕΕ» δήλωσε η Laima Andrikienė, μέλος του ΕΕΣ και αρμόδια για την έκθεση. «Ωστόσο, παρά την πρόοδο που σημειώθηκε από τον τελευταίο έλεγχό μας, η εικόνα όσον αφορά τη χρηματοδότηση των ΜΚΟ από την ΕΕ παραμένει θολή. Κι αυτό, γιατί οι σχετικές πληροφορίες δεν είναι ούτε αξιόπιστες ούτε διαφανείς, κάτι που ισχύει και για εκείνες που αφορούν δραστηριότητες λόμπινγκ».
Τρελό χρήμα στις ΜΚΟ
Μόνο την περίοδο 2021-2023 διατέθηκαν σε ΜΚΟ 7,4 δισ. ευρώ, στο πλαίσιο των βασικών εσωτερικών πολιτικών της ΕΕ. Τέτοιες είναι οι πολιτικές στους τομείς της συνοχής, της έρευνας, της μετανάστευσης και του περιβάλλοντος. Από το ποσό αυτό, 4,8 δισ. ευρώ χορηγήθηκαν από την Επιτροπή και 2,6 δισ. ευρώ από τα κράτη-μέλη.
Ωστόσο, το ΕΕΣ αντιμετωπίζει με επιφύλαξη τα στοιχεία αυτά, καθώς η συνολική εικόνα της χρηματοδότησης ΜΚΟ από την ΕΕ δεν είναι αξιόπιστη.
Οι πληροφορίες δημοσιεύονται αποσπασματικά, με αποτέλεσμα να υπονομεύεται η διαφάνεια, να δυσχεραίνεται η ανάλυση του αν τίθεται θέμα υπερβολικής συγκέντρωσης ενωσιακών κονδυλίων σε μικρό αριθμό ΜΚΟ και να περιορίζεται η κατανόηση του ρόλου των ΜΚΟ στις ενωσιακές πολιτικές της ΕΕ.
Αν και η Επιτροπή σημείωσε πρόοδο όσον αφορά τη συγκέντρωση πληροφοριών σχετικά με τη χρηματοδότηση ΜΚΟ από την ΕΕ, εξακολουθούν να υπάρχουν αδυναμίες στον τρόπο δημοσιοποίησης των πληροφοριών αυτών. Επιπλέον, τα κράτη μέλη δεν παρακολουθούν τη χρηματοδότηση που χορηγείται σε ΜΚΟ από ενωσιακούς πόρους, ούτε αναφέρουν σχετικά στοιχεία, και οι αναμενόμενες βελτιώσεις της νομοθεσίας δεν προβλέπουν την αναφορά στοιχείων για τις πληρωμές.
Ο ορισμός της έννοιας της ΜΚΟ ποικίλλει μεταξύ των χωρών της ΕΕ και σπάνια αποτυπώνεται στην εθνική νομοθεσία. Στον σχετικό ορισμό που διατύπωσε η ΕΕ το 2024, ως βασικά χαρακτηριστικά μιας ΜΚΟ προβάλλονται η ανεξαρτησία από κάθε κυβερνητική επιρροή και ο μη κερδοσκοπικός χαρακτήρας.
Μολονότι αποτελεί βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση, από μόνος του ο ορισμός δεν μπορεί να διασφαλίσει την ορθή ταξινόμηση των ΜΚΟ στο σύστημα δημοσιονομικής διαφάνειας της ΕΕ, όπου διάφορες οντότητες δηλώνονται οι ίδιες ως ΜΚΟ, ενώ η Επιτροπή δεν ελέγχει αν συντρέχουν κάποιες σημαντικές προϋποθέσεις του καθεστώτος αυτού, μεταξύ άλλων αν κυβερνητικές αρχές ασκούν σημαντική επιρροή στα όργανα διακυβέρνησής τους ή αν αυτές εξυπηρετούν εμπορικά συμφέροντα των μελών τους. Ως παράδειγμα αναφέρεται η περίπτωση ενός μεγάλου ερευνητικού ινστιτούτου που ταξινομήθηκε ως ΜΚΟ, ενώ το διευθύνον όργανό του απαρτιζόταν αποκλειστικά από εκπροσώπους κρατικών αρχών.
Η Επιτροπή δεν γνωστοποιούσε κατά τρόπο σαφή τις πληροφορίες που είχε στη διάθεσή της σχετικά με τις δραστηριότητες υπεράσπισης συμφερόντων των ΜΚΟ που χρηματοδοτούνταν με επιχορηγήσεις της ΕΕ. Επίσης, μόλις πρόσφατα και ενόσω ο έλεγχός του ΕΕΣ ήταν σε εξέλιξη, εξέδωσε κατευθυντήριες οδηγίες, σύμφωνα με τις οποίες οι συμφωνίες επιχορήγησης δεν θα πρέπει να υποχρεώνουν τους αποδέκτες να ασκούν πίεση, στο πλαίσιο της εκπροσώπησης συμφερόντων, σε θεσμικά όργανα της ΕΕ (λόμπινγκ).
Επιπλέον, οι διαχειριστές κεφαλαίων της ΕΕ δεν παίρνουν την πρωτοβουλία να ερευνήσουν για πιθανές περιπτώσεις παραβίασης από τις ΜΚΟ ενωσιακών αξιών, όπως το κράτος δικαίου και τα ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά βασίζονται κυρίως σε υπεύθυνες δηλώσεις των ίδιων των οργανώσεων αυτών.
Το κερασάκι στην τούρτα; Δεν γίνονται έλεγχοι των πηγών χρηματοδότησης, από τους οποίους μπορούν να προκύψουν χρήσιμες πληροφορίες σχετικά με το «ποιος βρίσκεται πίσω» από μια ΜΚΟ.