Ένα στα 5 παιδιά πέφτει θύμα κάποιας μορφής σεξουαλικής κακοποίησης. Η 18η Νοεμβρίου, ευρωπαϊκή ημέρα για την προστασία των παιδιών από τη σεξουαλική κακοποίηση και εκμετάλλευση, αποτελεί υπενθύμιση αυτής της ζοφερής πραγματικότητας και ένα κάλεσμα για δράση.
Στην Ελλάδα το ποσοστό ανέρχεται στο 16%, σύμφωνα με το ενημερωτικό σημείωμα για το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την προστασία των παιδιών από τη σεξουαλική κακοποίηση και εκμετάλλευση.
Σύμφωνα με αυτό, αυξημένη συχνότητα σεξουαλικής θυματοποίησης εντοπίζεται σε όλες τις ομάδες των πιο ευάλωτων παιδιών (ΑμεΑ, παιδιά μετανάστες και πρόσφυγες, παιδιά που ζουν σε κοινωνικό αποκλεισμό).
Εννέα στους 10 δράστες είναι από το στενό οικογενειακό, συγγενικό ή φιλικό περιβάλλον του παιδιού. Αυτό καθιστά πιο δύσκολη την αποκάλυψη των περιστατικών, καθώς συχνά τα παιδιά-θύματα εκβιάζονται συναισθηματικά, φοβούνται, παραπλανώνται και αποτρέπονται από το να μιλήσουν για αυτό που τους συμβαίνει.Δύο μόνο από τα 100 περιστατικά φθάνουν στις αρχές. Τα υπόλοιπα καλύπτονται από σιωπή.
Δύο μόνο από τα 100 περιστατικά φθάνουν στις αρχές. Τα υπόλοιπα καλύπτονται από σιωπή.
Οι επιπτώσεις της σεξουαλικής κακοποίησης των παιδιών είναι σοβαρές/ισόβιες και εκδηλώνονται είτε άμεσα με σειρά ψυχολογικών, σωματικών, κοινωνικών και μαθησιακών προβλημάτων των παιδιών είτε μεταγενέστερα, στην ενήλικη ζωή τους.
Όπως σημειώνεται στο ενημερωτικό σημείωμα, καθίσταται επιτακτικότερη από ποτέ η άμεση ανάληψη πρωτοβουλιών για να ενθαρρύνεται η αποκάλυψη από τα ίδια τα παιδιά-θύματα, να εντοπίζονται όσο το δυνατόν πιο πρώιμα τα κρούσματα και να διερευνώνται ενδελεχώς όλες οι καταγγελίες ή οι υπόνοιες ότι ένα παιδί κακοποιείται σεξουαλικά.
Η πανδημία COVID-19 έχει επιδεινώσει το φαινόμενο σεξουαλικής κακοποίησης και εκμετάλλευσης των παιδιών τόσο δια ζώσης όσο και μέσω του διαδικτύου. Τα κρούσματα τετραπλασιάστηκαν λόγω των ιδιαίτερων συνθηκών των μέτρων. Ταυτόχρονα, αυξήθηκαν οι προσπάθειες πρόσβασης σε παράνομους ιστότοπους διακίνησης υλικού παιδικής πορνογραφίας και σεξουαλικής εκμετάλλευσης παιδιών, καθώς και οι προσπάθειες ενήλικων παραβατών να ξεκινήσουν επαφή με παιδιά μέσω κοινωνικών δικτύων.
Η σεξουαλική κακοποίηση των παιδιών είναι μια ακόμα πανδημία, που νέμεται τα παιδιά διαχρονικά. Σημαντικές είναι οι συστημικές δυσλειτουργίες που διαπιστώθηκαν στην εφαρμογή των μέτρων προστασίας του παιδιού. Σύμφωνα με το ενημερωτικό σημείωμα αυτές είναι:
- Πολυνομία, ασάφειες και αντιφατικές προβλέψεις στο υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο
- Θεσμικές προβλέψεις ψηφισμένες οι οποίες δεν εφαρμόζονται
- Υστερήσεις στις αναγκαίες δράσεις πρόληψης και πρώιμου εντοπισμού των κρουσμάτων
- Κατακερματισμός εμπλεκόμενων υπηρεσιών, ελλείμματα συντονισμού και διατομεακής συνεργασίας
- Δράση των υπηρεσιών με βάση τις παραδοσιακές τους πρακτικές και όχι προτεραιοποιώντας τις ανάγκες των παιδιών-θυμάτων και τις αρχές των «φιλικών προς το παιδί υπηρεσιών»
- Έλλειψη ενιαίου τρόπου αντιμετώπισης των κρουσμάτων ανά την Επικράτεια και περιστασιακά άνιση μεταχείριση των παιδιών μεταξύ τους
- Έλλειψη δεδομένων, πολλές αλλά όχι συστηματικές και διασυνδεόμενες καταγραφές.
- Ελλιπής εκπαίδευση και ενημέρωση του προσωπικού των υπηρεσιών που έρχονται σε καθημερινή επαφή με τα παιδιά
- Καθυστέρηση στην εισαγωγή παγίων διαδικασιών παιδικής προστασίας σε κρίσιμους τομείς.
Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την προστασία των παιδιών από τη σεξουαλική κακοποίηση και εκμετάλλευση
Όπως σημειώνεται στο ενημερωτικό σημείωμα, αποτελεί χρέος η εγγύηση ενός μοντέλου δράσης όπου όλες οι διαδικασίες και οι μεθοδολογίες εργασίας ξαναγράφονται για το εξυπηρετούμενο παιδί και τις ιδιαίτερες ανάγκες του, στο πλαίσιο της διεθνούς Σύμβασης Lanzarote (του Συμβουλίου της Ευρώπης για την προστασία των παιδιών ενάντια στην σεξουαλική εκμετάλλευση και κακοποίηση που έχει ήδη κυρωθεί από το Ελληνικό κοινοβούλιο από το 2008, ν. 3727/2008) αλλά και της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για την καταπολέμηση της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών για την περίοδο 2020-2025, (που ανακοίνωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή).
Για αυτό το λόγο, δημιουργείται το Σχέδιο Δράσης για την προστασία των παιδιών από τη σεξουαλική κακοποίηση και εκμετάλλευση.
Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης είναι η εκκίνηση μιας εθνικής προσπάθειας της πολιτείας, με μηδενική ανοχή απέναντι στην σεξουαλική βία κατά των παιδιών, κινητοποιώντας όλες τις θεσμικές και κοινωνικές δυνάμεις για την εξάλειψη του φαινομένου. Στόχοι του είναι:
● Η Αναπροσαρμογή θεσμικών λειτουργιών στην κατεύθυνση των φιλικών προς το παιδί διαδικασιών
● Η Μετρήσιμη ποσοτική μείωση των κρουσμάτων που συμβαίνουν
Η Αύξηση των κρουσμάτων που αναφέρονται στις αρμόδιες αρχές και υπηρεσίες για να διερευνηθούν. Θέλουμε να αποκτήσει η χώρα:
● κατάλληλες υπηρεσίες,
● πρωτόκολλα λειτουργίας και συντονισμού των εμπλεκόμενων φορέων,
● συνεκτικό νομικό πλαίσιο που θα εφαρμόζεται πλήρως
Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης εγκαινιάζει 11 νέες πολιτικές και οργανώνει στην κατεύθυνση της προστασίας των παιδιών δεκάδες άλλες. Εμβληματικές είναι οι Διυπουργικές οριζόντιες πολιτικές, γιατί η διεθνής εμπειρία έχει δείξει ότι η αντιμετώπιση της σεξουαλικής κακοποίησης των παιδιών δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά από την καθεμία από τις εμπλεκόμενες υπηρεσίες ακόμα και με τις καλύτερες προϋποθέσεις. Αντιθέτως, απαιτείται συντονισμένη διατομεακή συνεργασία στον τρόπο απάντησης του κρατικού μηχανισμού σε τέτοια περιστατικά. Το ποιος εμπλέκεται, με τι ρόλο, τι κάνει, με ποια σειρά και πότε, σχεδιάζονται εκ νέου παραμερίζοντας την «παράδοση» των διαδικασιών της κάθε υπηρεσίας και προσδιορίζονται με πρώτιστο μέλημα την ισότιμη προστασία και την μη επαναθυματοποίηση του παιδιού-θύματος. Ενοποιούνται οι ενέργειες των φορέων στην περίπτωση υπόνοιας ή βεβαιότητας σεξουαλικής θυματοποίησης ενός παιδιού, ελαχιστοποιούνται οι φορές που το παιδί-θύμα καλείται να εξιστορήσει τις τραυματικές του εμπειρίες, επιταχύνονται οι διαδικασίες απονομής δικαιοσύνης προκειμένου το παιδί να λάβει τις κατάλληλες υπηρεσίες υποστήριξης.
(1) Θεσπίζεται ένα ενιαίο Εθνικό Πρωτόκολλο Διαχείρισης Κρουσμάτων με προβλέψεις για τον τρόπο λειτουργίας των εμπλεκόμενων υπηρεσιών δικαιοσύνης, προστασίας του πολίτη, υγείας, πρόνοιας και εκπαίδευσης που θα καλύπτει όλες τις φάσεις παρέμβασης (Σύμβαση Lanzarote, άρθρο 10). Στο Πρωτόκολλο αυτό περιγράφονται με σαφήνεια οι ρόλοι των εισαγγελικών λειτουργών, της αστυνομίας, των κοινωνικών λειτουργών, των επαγγελματιών υγείας, σωματικής και ψυχικής και των εκπαιδευτικών λειτουργών στα περιστατικά σεξουαλικής θυματοποίησης παιδιών. Περιγράφονται σαφή βήματα για την αλληλουχία ενεργειών καθεμίας των εμπλεκόμενων υπηρεσιών σε όλη την επικράτεια.
Όλοι οι αρμόδιοι φορείς, με τον εντοπισμό μιας υπόνοιας, την διαβίβαση μιας καταγγελίας, την διαχείριση και αντιμετώπιση ενός κρούσματος σεξουαλικής κακοποίησης παιδιού θα καταχωρούν το περιστατικό που έφτασε σε αυτούς σε ένα ενιαίο διατομεακό αρχείο καταγραφής κρουσμάτων. Έτσι, επιτυγχάνεται η ενοποίηση της εικόνας για το πόσα κρούσματα έρχονται σε γνώση των υπηρεσιών, διευκολύνεται η διατομεακή παρακολούθηση της εξέλιξης των ενεργειών αντιμετώπισης κάθε περιστατικού και υποστηρίζεται ουσιαστικά η εποπτεία της απρόσκοπτης λειτουργίας του συστήματος παιδικής προστασίας.
(2) Θεσπίζεται η λειτουργία Εθνικού Αρχείου Καταγραφής και Επιτήρησης σεξουαλικά κακοποιημένων παιδιών (Σύμβαση Lanzarote, άρθρο 37),όπου ορίζονται πλέον με σαφήνεια οι υπηρεσίες ευθύνης όλων των συναρμόδιων Υπουργείων που θα είναι υποχρεωμένες να εγγράφουν όλα τα περιστατικά που έρχονται στην αντίληψή τους. Ορίζονται επίσης ποιοι επαγγελματίες από κάθε υπηρεσία και με ποιο τρόπο θα έχουν τη δυνατότητα καταγραφής και διαβαθμισμένης πρόσβασης στις πληροφορίες του ενιαίου αρχείου.
Έχει παρατηρηθεί, όταν αποκαλύπτονται περιστατικά σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών, ότι συχνά οι δράστες είχαν ήδη ιστορικό ανάλογων καταγγελιών ή καταδικών σε προηγούμενο χρόνο από την πρόσληψή τους στις προαναφερόμενες θέσεις εργασίας. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο καθιερώνεται οριζόντια για όλες τις υπηρεσίες στις οποίες εργαζόμενοι ή εθελοντές έρχονται καθημερινά σε επαφή με παιδιά, η υποχρέωση των φορέων που τους απασχολούν, να ελέγχουν προκαταβολικά το μητρώο τους, αναφορικά με κατηγορίες σεξουαλικής θυματοποίησης ανηλίκων.
(3) Προβλέπεται πλαίσιο ελέγχου εργαζόμενων και εθελοντών /η θέσπιση έκδοσης Ειδικού Ποινικού Μητρώου για αδικήματα σεξουαλικής βίας κατά ανηλίκων για προσωπικό που απασχολείται επαγγελματικά ή εθελοντικά σε υπηρεσίες με καθημερινή επαφή με παιδιά χωρίς περίοδο παραγραφής αδικημάτων και συγκεκριμένα μόνο για αυτά τα αδικήματα (Σύμβαση Lanzarote, άρθρο 5).
Σε όλες τις υπηρεσίες που έρχονται σε καθημερινή επαφή με παιδιά είναι απόλυτη ανάγκη όλοι οι επαγγελματίες να είναι ενήμεροι για το φαινόμενο της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών, για τα σημεία αναγνώρισής του, καθώς και για τις προβλεπόμενες διαδικασίες για την αναφορά τέτοιων υπονοιών ή καταγγελιών στις αρμόδιες αρχές, προκειμένου να διερευνηθούν καταλλήλως σύμφωνα με τις προβλέψεις του Εθνικού Πρωτοκόλλου, ιδιαίτερα στην εκπαίδευση και στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας του παιδιού. Έτσι, σημεία που μπορούν να αξιολογηθούν δεν θα μένουν αδιερεύνητα, κρούσματα δεν θα «χάνονται» από την ορατότητα των υπηρεσιών και περιπτώσεις θα εντοπίζονται όσο το δυνατόν πιο πρώιμα, προκειμένου να σωθούν τα παιδιά-θύματα όσο το δυνατόν νωρίτερα.
(4) Αναπτύσσονται σχήματα εκπαίδευσης όλων των επαγγελματιών των υπηρεσιών που έρχονται σε επαφή με παιδιά για την πρόληψη, αναγνώριση και αντιμετώπιση της σεξουαλικής κακοποίησης και εκμετάλλευσης των παιδιών/Εγχειριδία καθοδήγησης αναφορικά με τον εντοπισμό και την διαχείριση των περιστατικών (Σύμβαση Lanzarote, άρθρο 10).
Σε όλους τους φορείς που έρχονται σε καθημερινή επαφή με παιδιά, είτε λειτουργούν εντός του δημοσίου τομέα είτε του ιδιωτικού, κερδοσκοπικού ή μη, είναι ανάγκη να καθιερωθούν πολιτικές μηδενικής ανοχής στην σεξουαλική θυματοποίηση των παιδιών. Όπως έχει δείξει η ευρωπαϊκή εμπειρία, οι πολιτικές αυτές, όντας δημόσιες και γνωστές στις διοικήσεις και στους εργαζομένους των φορέων αυτών, στα ίδια τα παιδιά και στις οικογένειές τους, μπορούν να συμβάλλουν αποφασιστικά στην δημιουργία ενός κλίματος ασφάλειας, δίνοντας ταυτόχρονα ένα ηχηρό μήνυμα σε κάθε επίδοξο θύτη πως καμία παρέκκλιση τέτοιου είδους δεν θα γίνεται πλέον ανεκτή, ούτε θα αντιμετωπίζεται «οίκοι» ή εν κρυπτώ χωρίς την προβλεπόμενη αναφορά στις αρμόδιες αρχές για περαιτέρω διερεύνηση.
(5) Θεσπίζεται η υποχρέωση όλων των φορέων ιδιωτικών και δημόσιων που έρχονται σε καθημερινή επαφή με παιδιά να αναπτύξουν δημόσιες Πολιτικές Παιδικής Προστασίας καθώς και να ορίσουν Υπεύθυνο Παιδικής Προστασίας (Σύμβαση Lanzarote, άρθρο 26). Οι Πολιτικές αυτές θα περιλαμβάνουν σαφείς και δεσμευτικές για τον φορέα προβλέψεις για τη διαβίβαση των καταγγελιών (στον εισαγγελέα ή την αστυνομία) σε κάθε περίπτωση καταγγελίας ή υπόνοιας σεξουαλικής θυματοποίησης ανηλίκου, τις προληπτικές ενέργειες αποτροπής τέτοιων φαινομένων καθώς και τον ορισμό, τα καθήκοντα και την εκπαίδευση του Υπευθύνου Παιδικής Προστασίας σε κάθε φορέα.
(6) Για να μην μείνει κανένας πολίτης ανενημέρωτος για το ειδεχθές φαινόμενο, την έκταση και την σημασία της καταπολέμησής του, τα σημεία αναγνώρισής του και τις ισχύουσες διαδικασίες για την αναφορά του στις αρμόδιες αρχές, υλοποιείται Εθνική εκστρατεία ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των πολιτών για την μηδενική ανοχή της κοινωνίας στην σεξουαλική κακοποίηση και εκμετάλλευση των παιδιών.
(7) Με στόχο κανένα παιδί να μη στερείται της ενημέρωσης και των βασικών γνώσεων για τα δικαιώματά του, έτσι ώστε να μην γίνεται εύκολα βορά στους επίδοξους κακοποιητές του, προβλέπεται Ενημέρωση και Ενδυνάμωση των παιδιών για την πρόληψη της δια ζώσης και της διαδικτυακής σεξουαλικής κακοποίησης και εκμετάλλευσής τους.
(8) Ενισχύονται οι εμπλεκόμενες υπηρεσίες συνδρομής των παιδιών και δίωξης των δραστών, ώστε το παιδί - θύμα αλλά και οι δράστες που θέλουν να μην υποπέσουν ξανά σε τέτοια παραπτώματα να έχουν όλη την αναγκαία συνδρομή από κατάλληλες, σύγχρονες και εξειδικευμένες υπηρεσίες.
(9) Το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο επικαιροποιείται και αναβαθμίζεται. Κωδικοποιούνται οι διατάξεις που περιέχονται σε επιμέρους νομοθετήματα. Ο επικείμενος νέος σωφρονιστικός κώδικας θα προβλέπει αυστηροποίηση των προϋποθέσεων μεταγωγής σε αγροτικές φυλακές και για λήψη άδειας για όσους έχουν καταδικαστεί για αδικήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας, ιδιαιτέρως με θύματα ανηλίκους. Επιπλέον, ενοποιούνται και απλοποιούνται διαδικασίες ενώ αποτρέπεται πλέον η πιθανότητα να ακολουθούνται διαφορετικές παράλληλες διαδικασίες για παρόμοια περιστατικά σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών.
(10) Ενθαρρύνεται η εισαγωγή μαθημάτων σε πανεπιστήμια και θεματικών σε προγράμματα μεταπτυχιακών σπουδών και έρευνας καθώς και η δημιουργία δικτύου τμημάτων ΑΕΙ ως δεξαμενής προτάσεων για την πρόληψη και αντιμετώπιση του φαινομένου.
(11) Και τέλος, επιδιώκεται η συστράτευση ιδιωτικού και δημόσιου, κυβερνητικού και μη κυβερνητικού τομέα στην εθνική εκστρατεία ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης.
Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης, καθώς και η αρμοδιότητα της παρακολούθησης της πορείας υλοποίησής του, υπάγεται στον Υπουργό Επικρατείας. Για την επίβλεψή του συγκροτείται Εθνική Συντονιστική Επιτροπή, όπου μετέχουν θεσμικά όλα τα συναρμόδια Υπουργεία εκπροσωπούμενα από Γενικούς Γραμματείς μαζί με διακεκριμένους φορείς εθνικής εμβέλειας με αρμοδιότητα και βεβαιωμένη δράση στο πεδίο της προστασίας των παιδιών.
Η Εθνική Συντονιστική Επιτροπή απαρτίζεται από τα Υπουργεία:
● Παιδείας και Θρησκευμάτων
● Προστασίας του Πολίτη
● Δικαιοσύνης
● Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων
● Υγείας
● Εσωτερικών
● Πολιτισμού και Αθλητισμού
● Μετανάστευσης και Ασύλου
● Ανάπτυξης και Επενδύσεων
● Τουρισμού
● Ψηφιακής Διακυβέρνησης
● Οικονομικών
Επικεφαλής του Εθνικού Σχεδίου Δράσης ορίζεται η Έλενα Ράπτη, Βουλευτής Α’ Θεσσαλονίκης, συνεργάτιδα του Συμβουλίου της Ευρώπης από το 2013 για την προαγωγή των πολιτικών προστασίας των παιδιών από τη σεξουαλική κακοποίηση, με διαρκή δράση και επί σειρά ετών συντονίστρια της πανευρωπαϊκής καμπάνιας του Συμβουλίου της Ευρώπης «Ένα στα Πέντε», για την Ελλάδα.
Η παρακολούθηση και η αξιολόγηση του Εθνικού Σχεδίου Δράσης θα πραγματοποιούνται από την Εθνική Συντονιστική Επιτροπή με τη συνεργασία της Γενικής Γραμματείας Συντονισμού, η οποία έχει τη σχετική οριζόντια αρμοδιότητα.
Αυτό είναι το περίγραμμα των βασικών πρωτοβουλιών και των κατευθυντήριων αρχών του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την προστασία των Παιδιών από τη σεξουαλική κακοποίηση και εκμετάλλευση με τις κύριες πολιτικές που σχεδιάζονται ήδη από την κυβέρνηση και τα συναρμόδια Υπουργεία.
Μόλις ολοκληρωθεί με τις επιμέρους πολιτικές, θα τεθεί σε δημόσια διαβούλευση και θα κληθούν όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς, κοινωνικοί και πολιτικοί εταίροι να καταθέσουν τις προτάσεις τους για τον εμπλουτισμό του Εθνικού Σχεδίου Δράσης.
Τέλος με την επεξεργασία της ανατροφοδότησης από τη δημόσια διαβούλευση θα γίνει η οριστικοποίηση του Εθνικού Σχεδίου Δράσης και θα ξεκινήσει η εφαρμογή του. Η συνολική διάρκεια υλοποίησής του θα είναι 5 χρόνια (2022-2027).