Σχεδόν μνημειακής κλίμακας έργα του Γιάννη Βαρελά, με χρώματα pop art, έρχονται να αγκαλιάσουν τους χώρους αναμονής στο λόμπι του Ωνάσειου Νοσοκομείου, συμπληρώνοντας έργα που προϋπήρχαν. Η θεραπεία, θωρακίζεται χάρη στην τέχνη.
Η διαπίστωση είναι κάπως πικρή: το μάτι του δημοσιογράφου που βρίσκεται στον χώρο για ρεπορτάζ και το μάτι του πολίτη που βρίσκεται στο Ωνάσειο ως ασθενής ή ως συνοδός. Όταν για πρώτη φορά είδα τα τρία νέα έργα του Γιάννη Βαρελά που δημιουργήθηκαν ειδικά για το Ωνάσειο νοσοκομείο -Snooze, Face, The Path- τα παρατήρησα, περπάτησα γύρω τους, χωρίς να συνειδητοποιώ μια ακόμα, τέταρτη διάστασή τους θα έλεγα. Αυτή της σχέσης που δημιουργεί όχι με τον περαστικό, με τον θεατή, αλλά με αυτόν που βρίσκεται στο νοσοκομείο για να κάνει χρήση των υπηρεσιών του.
H θεραπευτική διάσταση της τέχνης δεν είναι μια καινούρια σύλληψη – ήδη από τον Μεσαίωνα βρίσκονταν έργα σε χώρους θεραπείας και νοσηλείας, αν και επικεντρωμένα κυρίως σε βιβλικής προέλευσης θεματολογία. Το Εθνικό Σύστημα Υγείας στο Ηνωμένο Βασίλειο, το ΝHS, ήδη από το 1948 έχει δημιουργήσει μια δική του συλλογή έργων τέχνης, ενώ φιλανθρωπικοί οργανισμοί όπως οι Paintings in Hospitals και Αrt in Healthcare βοηθούν στη διανομή και τοποθέτησή τους σε νοσοκομεία ανά τη χώρα.
Στη ζυγαριά του φόβου και της αγωνίας
Το Ίδρυμα Ωνάση χρησιμοποιεί την ίδια του τη Συλλογή για να το πράξει αυτό, με 26 έργα της που τα αποκαλούν «ανάσες ζωής». Το Ίδρυμα επιδιώκει ο χώρος του πόνου, του φόβου, της αγωνίας, της αβεβαιότητας, της υπαρξιακής ζυγαριάς, να έχουν την φροντίδα και το χάδι της τέχνης. Διεθνείς έρευνες δείχνουν ότι η τέχνη μειώνει τη χρήση παυσίπονων, τον χρόνο παραμονής στο νοσοκομείο, το άγχος, ψυχολογικά και σωματικά συμπτώματα.
«Face», Γιάννης Βαρελάς (2023) | Μεταλλικός σωλήνας και βάση / φωτογραφία Στέλιος Τζέτζιας
Ως συνοδός κάθομαι στο σαλόνι της εισόδου του Ωνάσειου και νιώθω το ζεστό κίτρινο φως που εκπέμπει ο μεγάλης κλίμακας πίνακας «Snooze» του Γιάννη Βαρελά στον τοίχο απέναντι από την είσοδο, με επτά πρόσωπα σε διάφορες στάσεις και διαθέσεις. Περιγράμματα, χρώματα που μου θυμίζουν τον ορμητικό καμβά του Ντέιβιντ Χόκνεϊ.
Η ένταση της ζεστασιάς του κίτρινου εντείνεται, επεκτείνεται, καθώς βραδιάζει και βλέπω το Snooze να καθρεπτίζεται πλήρως στην τζαμαρία της εισόδου, αφού πίσω η νύχτα, το σκοτάδι της, δημιουργούν έναν μαύρο καμβά.
Σαν το καλοκαίρι
Κάπως έτσι, είναι σαν είσαι στο καλοκαίρι. Ο τίτλος του έργου παραπέμπει στην αίσθηση ότι λαγοκοιμάσαι, ότι κάπως απενεργοποιείσαι. Είσαι ο ασθενής που περιμένεις να σε φωνάξουν για την κρίσιμη εξέταση. Είσαι ο συνοδός που αγωνιάς περιμένοντας να δεις τον ασθενή σου, τον γιατρό, να μάθεις, να παρηγορήσεις, να γίνεις ο δυνατός, ο διασκεδαστής, ο φροντιστής. Μετά από ώρα ξαφνιάζομαι με τον ίδιο μου τον εαυτό: τα μάτια μου έχουν καρφωθεί στις πράσινες κάλτσες του άνδρα με το ροζ παντελόνι, στα άγρυπνα μάτια στο λευκό πουκάμισο μιας γυναίκας, στα κίτρινα λεμόνια στο πάτωμα.
Θυμάμαι αυτή τη συγκλονιστική στιγμή στο «Ο χορός των Εραστών» του Τιέγκο Ροντρίγκεζ, στη Στέγη, όπου ο Νίκος Καραθάνος περιμένει στο νοσοκομείο να του πουν αν ζει η σύζυγός του. «Η αίθουσα αναμονής, η αίθουσα όπου περιμένουμε, η αίθουσα όπου το μόνο που απομένει είναι η ελπίδα, η αίθουσα όπου βρίσκονται εκείνοι που τους είπαν δεν μπορείς πια να κάνεις τίποτα, οι γιατροί ξέρουν τι κάνουν, περίμενε, σε λίγο θα δεις». Γίνεσαι διάφανος, γίνεσαι κούφιος, σαν το τεράστιο γλυπτό «Face» με το ροζ περίγραμμα του Γιάννη Βαρελά, επίσης στην μεγάλη αίθουσα αναμονής. Ένα γλυπτό μονοκοντυλιά. Σαν και αυτές που τραβάμε στο χαρτί όταν περιμένουμε να γίνει κάτι. Στον κενό χρόνο.
Ο γιατρός που παίζει πιάνο στο λόμπι
Τον κενό χρόνο όπου το πριν και το μετά μπορεί να είναι εντελώς διαφορετικό. Στον κενό χρόνο όπου δεν είσαι εσύ ο κλειδούχος. Στη μέση υψώνεται ένας οκτώ μέτρων στύλος του Γιάννη Παππά ζωσμένος με φίδια -αυτά του Ασκληπιού. Στο βάθος ένα πιάνο, ακούω ότι συχνά κατεβαίνει και παίζει εκεί ο καρδιολόγος Θανάσης Δρίτσας.
Εν τω μεταξύ οι ασθενείς, ανάλογα με τη βαρύτητα της κατάστασης, αρχίζουν να βηματίζουν. Πρέπει να βηματίζουν. Για αυτούς που έχουν μεγαλύτερα προβλήματα, ο στόχος είναι να κατέβουν κάτω, να φτάσουν να περπατήσουν κατά μήκος του Snooze. Έχει γίνει με κάποιον τρόπο ο πρώτος πήχης που μπορείς να περάσεις - αν φτάσεις εκεί, κάτι πάει καλά, πολύ καλά. Αλλά και πριν το λόμπι, υπάρχουν άλλοι σταθμοί τέχνης, άλλα όρια.
Όπως η διαδρομή που έχει δημιουργήσει ο Γιάννης Βαρελάς στο πάτωμα - δεν πρόκειται για εκτύπωση, ή επιφανειακή αναγραφή. Το δάπεδο σκάφτηκε για να ενσωματωθεί το έργο «Τhe Path» στον έβδομο όροφο. Σε συνολικό εμβαδόν 466 τ.μ. ακολουθείς τη διαδρομή με τα έντονα χρώματα και συλλαμβάνεις εικόνες, σύμβολα. Σαν το παιχνίδι που παίζαμε, το κουτσό, ακολουθώντας κουτάκια με νούμερα.
Στον Άγιο Αλέξανδρο του δεύτερου ορόφου
Έναν όροφο κάτω, μου αρέσει να στέκομαι στο παράθυρο με θέα όλο τον φαληρικό όρμο πλάι στο έργο «Σύνθεση» του Γιώργου Ζογγολόπουλου. Ένας συμπαγής κόσμος, «σιδερένιος». Μέσα στα δωμάτια, άλλες μικρές εικονογραφήσεις. Παρατηρώ ψηλά, πάνω από την επιφάνεια με τα φώτα, κάποιοι ασθενείς που πέρασαν έχουν αφήσει μικρές εικόνες Αγίων. Κάπου ένα χαρτάκι, σαν αυτοκόλλητο κολλημένο σε μια γωνία.
Φεύγοντας θεραπευμένοι αυτοί οι άνθρωποι, άφησαν πίσω τους τις εικόνες για να συνεχίσουν να προστατεύουν, για να μην νιώθει τόσο μόνος ο επόμενος στο κρεβάτι. Μου λένε ότι πολλοί ασθενείς έχουν χαρίσει εικόνες και αμέτρητα τάματα στο νοσοκομείο και ιδιαίτερα στο εκκλησάκι που έχει στον κόρφο του, στον δεύτερο όροφο. Είναι ο Άγιος Αλέξανδρος - λογικό, σκέφτομαι, ο πρόωρα και τραγικά χαμένος γιος του Ωνάση.
Γιώργος Ζογγολόπουλος (1903-2004) - Σύνθεση (1968)
Στην παρουσίαση των έργων, ο πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση, Αντώνης Σ. Παπαδημητρίου, θύμισε ότι το 2025 είναι επετειακή χρονιά αφού συμπληρώνονται 50 χρόνια από τον θάνατο του Αριστοτέλη Ωνάση και την ίδρυση του Ιδρύματος, αλλά και τα 30 χρόνια από την έναρξη λειτουργίας του Ωνάσειου Νοσοκομείου.
Ένα νοσοκομείο δημόσιο, με τουλάχιστον 70.000 ασθενείς κάθε χρόνο, προσβάσιμο σε κάθε πολίτη. Με τους νοσηλευτές, αληθινούς αγγέλους να φροντίζουν με τρόπο μοναδικό τους ασθενείς. Ναι, τα έργα τέχνης είναι και για αυτούς φυσικά. Για να γλυκαίνει και τη δική τους καρδιά, να ανακουφίζει. Το δικαιούνται με τόσο βάρος που φέρουν πάνω και μέσα τους. Aπό φέτος γιγαντώνεται χάρη στο Ωνάσειο Μεταμοσχευτικό Κέντρο που ακουμπά πλέον το Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο.
Ένα διάλειμμα στη ζωή
Σε όλο το νοσοκομείο, από την είσοδο με τις εγκαταστάσεις της Αλεξάνδρας Αθανασιάδη, ως τον έβδομο όροφο όπου και μέσα στα γραφεία διοίκησης κρύβονται θησαυροί (Κωνσταντίνος Βολανάκης, Κώστας Τσόκλης κ.ά.) συναντάμε επίσης έργα των Γεώργιου Μπονάνου (η προτομή του Ιπποκράτη στην είσοδο του νοσοκομείου), του Κώστα Τσόκλη, του Βασίλη Ιθακήσιου, της Χριστίνας Μόραλη, του Παύλου Διονυσόπουλου.
Αλεξάνδρα Αθανασιάδη - Πανοπλία VII B. (2005), Θώρακας XXIII (2009), Θώρακας XVΙ no.2.(2007), Άλογο LXXV (2009)
«Η αίθουσα όπου τίποτα δεν συμβαίνει μόνο αναμονή, ένα διάλειμμα στη ζωή μας κι εμείς περιμένουμε. Εγώ περιμένω για εκείνη, η γριά απέναντί μου περιμένει για τον σύζυγό της ή για τη χηρεία της, η μητέρα με την φόρμα περιμένει για το παιδί της, το βούτηξε σε μια μπανιέρα με κρύο νερό και ακόμα ο πυρετός δεν έπεσε, όλοι μας περιμένουμε ,κάνουμε όλοι ένα διάλειμμα στη ζωή μας», παίζει ο Καραθάνος σαν φωνή από ταινία στο μυαλό μου.
Στην παρουσίαση των έργων, ο Γιάννης Βαρελάς, συνομιλώντας με τη διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση Αφροδίτη Παναγιωτάκου, είπε ότι τα έργα του είναι σαν να λένε «όλα θα πάνε καλά». Όλα θα πάνε καλύτερα, λέω στον εαυτό μου, καθώς στέκομαι στην καρδιά του Ωνασείου, κάτω από τις ταινίες που σχηματίζουν οι επτά όροφοι μέχρι να φτάσουν στον γυάλινο θόλο. Σαν να βρίσκομαι στο Γκουγκεγχάιμ. Και εκεί, η τέχνη με τον δικό της τρόπο σώζει ό,τι μπορεί να σωθεί στην ψυχή σου.
