Την πρώτη φορά που επισκέφθηκε την ανατολική Λιβύη ο Νίκος Δένδιας, τον Νοέμβριο του 2019, μαινόταν ακόμα ο εμφύλιος μεταξύ των δυνάμεων της Τρίπολης και των δυνάμεων της Βεγγάζης.
Ο νεοεκλεγμένος υπουργός Εξωτερικών μετακινήθηκε από το κατεστραμμένο αεροδρόμιο της Βεγγάζης προς την περιφέρεια του Τομπρούκ, συγκεκριμένα στην πόλη Αλ Κούμπα, όπου βρίσκεται το στρατηγείο του προέδρου της Βουλής των Αντιπροσώπων, Αγκίλα Σάλεχ Ίσα, με ένα στρατιωτικό τζιπ, που ταρακουνιόταν κάθε φορά που έπεφτε στους δεκάδες κρατήρες από τους όλμους που έπεφταν στην περιοχή. Μπροστά και πίσω από το όχημα που μετέφερε τον κ. Δένδια υπήρχαν συνοδευτικά τζιπ εφοδιασμένα με οπλοπολυβόλα για κάθε ενδεχόμενο.
Την Πέμπτη, στην τρίτη επίσκεψή του στα λημέρια μιας από τις πιο σημαίνουσες προσωπικότητες της Λιβύης, το μόνο που θύμιζε εκείνη τη διαδρομή ήταν κάτι πρόχειρα «μπαλώματα» στη λεπτή και κακής ποιότητας άσφαλτο που επέτρεπε στο χώμα να ξεπροβάλλει διεκδικητικά σε απρόσμενα σημεία του δρόμου, διατηρώντας σταθερό το ταρακούνημα των αυτοκινήτων.
Η έννοια της πόλης στη Λιβύη είναι σχετική. Στην Τρίπολη, ο κ. Δένδιας δεν κατέβηκε από το αεροπλάνο αντιδρώντας στην απρόσκλητη παρουσία της υπουργού Εξωτερικών Νάιλα Μανγκούς, η οποία προκάλεσε το διπλωματικό επεισόδιο που ακύρωσε την επίσκεψή του, στην πρωτεύουσα της Λιβύης επί Καντάφι. Τότε, η Τρίπολη ήταν μια πόλη που τα περίχωρά της έμοιαζαν με τις αραβικές πόλεις του παραμυθιού και το κέντρο της ήταν ένα μείγμα αραβικής αρχοντιάς, φτωχογειτονιών με μετανάστες από την υποσαχάρια Αφρική, και υποδομών άθλησης και περιπάτου σχεδόν σε όλο το μήκος του παραλιακού της μετώπου, ακόμα και χώρος ειδικά διαμορφωμένος για σκέιτμπορντ υπήρχε.
Τώρα, η δημοσιογραφική αποστολή που συνόδευε τον υπουργό Εξωτερικών δεν κατάφερε να δει τίποτα άλλο πέρα από την είσοδο υποδοχής στο κτίριο του αεροδρομίου της Τρίπολης, και αυτή από τα φινιστρίνια του αεροπλάνου. Το αεροδρόμιο της Τρίπολης, τη σχεδόν μιάμιση ώρα που έμεινε εκεί το Εμπαέρ του ΥΠΕΞ δεν δέχθηκε ούτε μια άλλη πτήση. Ένα αεροδρόμιο-φάντασμα.
Η Βεγγάζη, όμως, τουλάχιστον το κομμάτι που είδαμε στη διαδρομή από το αεροδρόμιο στο λιμάνι, από εκεί στη Βουλή των Αντιπροσώπων και πίσω στο αεροδρόμιο -τη μόνη διαδρομή που κάνει πάντα η ελληνική αποστολή- ήταν απόλυτα ταιριαστή με τη Λιβύη. Μια μη πόλη σε μια μη χώρα.
Ένας άναρχος ιστός, ως επί το πλείστον με χαμηλά κτίσματα, λίγες προσεγμένες γειτονιές, μεγάλοι δρόμοι στους οποίους οι κανόνες οδήγησης δεν υπάρχουν ούτε ως μακρινή ιδέα, εμπορικά καταστήματα του προπερασμένου αιώνα με τα ελάχιστα χρειώδη. Κάποια σημεία μοιάζουν με νεκρή ζώνη, οικόπεδα γεμάτα σκουπίδια, πολλά ερείπια, εγκαταλελειμμένα κτίρια ή και κατοικημένα, στη σειρά, με εμφανή σημάδια από βλήματα, σαν οδοδείκτες του πολεμικού μετώπου που με κάποιο τρόπο ακόμα σοβεί. Οι πληγές του εμφυλίου θα έμοιαζαν φρικτές, έτσι όπως έμεναν ανοιχτές κάτω από τον καυτό ήλιο, αν δεν ήταν όλα καλυμμένα από άφθονη κίτρινη σκόνη: άνθρωποι, κτίρια, αυτοκίνητα, βουτηγμένα σε μια αφύσικη χλωμάδα και τη βαριά μυρωδιά λιμνάζοντος ύδατος.
Στο κτίριο της Βουλής των Αντιπροσώπων, που μοιάζει παράταιρα περιποιημένο ανάμεσα σε βάλτους με καλάμια και άχτιστα οικόπεδα, ο κ. Δένδιας συναντήθηκε με μια ομάδα προέδρων από διάφορες επιτροπές της Βουλής. Η συνάντηση ήταν αραβικού στυλ. Σε μια μεγάλη αίθουσα με καναπέδες και πολυθρόνες τοποθετημένες περιμετρικά, οι Λίβυοι εκπρόσωποι δεν άκουσαν μόνο από τον υπουργό Εξωτερικών τα επιχειρήματα της Ελλάδας. Είδαν και τους χάρτες που τους έδειξαν οι δύο εμπειρογνώμονες του ΥΠΕΞ, οι οποίοι συνόδευαν τον κ. Δένδια, και συζήτησαν μαζί τους τα νομικά προβλήματα σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο και το Δίκαιο της Θάλασσας, που δημιουργούν τα τουρκολυβικά μνημόνια που υπέγραψε η κυβέρνηση της Τρίπολης και τα οποία το Κοινοβούλιο στη Βεγγάζη δεν έχει επικυρώσει. Η συνάντηση εξελίχθηκε πολύ πιο ικανοποιητικά από ό,τι περίμενε η ελληνική πλευρά. Οι Λίβυοι βουλευτές διαβεβαίωσαν ότι δεν πρόκειται ποτέ να επικυρώσουν τα τουρκολιβυκά μνημόνια.
Δίπλα στο αεροδρόμιο Benina της Βεγγάζης βρίσκεται ένα πολυτελές κτίριο με μαρμάρινα σκαλοπάτια. Είναι η έδρα του στρατηγού Χαλίφα Χαφτάρ, ο οποίος έχει ισχυρά ερείσματα στον στρατό της χώρας. Ακριβώς μπροστά του βρίσκεται μια από τις πίστες προσγείωσης και απογείωσης, στην οποία στάθμευσε το ελληνικό αεροπλάνο, και η είσοδός του φυλάσσεται από ένοπλους.
Ο Χαφτάρ στις επίσημες συναντήσεις του εμφανίζεται πάντα με κουστούμι και φημολογείται ότι είναι ένας από τους πιο καλοντυμένους Λίβυους. Όσο εντυπωσιακά περιποιημένο ήταν το προσωπικό γραφείο του, τόσο ωμή ήταν η στάση του απέναντι στην Τουρκία, την οποία, σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, κατηγόρησε ότι στηρίζει την απονομιμοποιημένη κυβέρνηση της Τρίπολης με στρατό και χρήματα, την έχει μετατρέψει σε υποχείριό της και ότι τα μέλη της προσπορίζονται τους πόρους της χώρας για το δικό τους όφελος. Μάλιστα, δεσμεύτηκε ότι ούτε η Δυτική Λιβύη ούτε η Τουρκία θα πλησιάσουν τα κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου της Ανατολικής Λιβύης.
Το στρατηγείο του Αγκίλα Σάλεχ, κουρνιασμένο σε ένα βραχώδες ύψωμα στη μέση του πουθενά, είναι τόσο διαφορετικό από την έδρα του Χαφτάρ όσο η ξερή και άνυδρη Βεγγάζη από το καταπράσινο, μεσογειακό Τομπρούκ. Στη 45λεπτη διαδρομή μέχρι την πόλη Αλ Κούμπα συναντά κάποιος κωμοπόλεις εξωπραγματικές, χωριά στην πραγματικότητα, είτε με μπλοκ πολυκατοικιών είτε με χαμηλά τσιμεντένια σπίτια, σπαρμένα εδώ και εκεί, κοπάδια από πρόβατα, αγελάδες και άλογα, και άνδρες που ιππεύουν στα χωράφια, όχι για αναψυχή, αλλά για να μετακινηθούν στις δουλειές τους. Πάμφτωχες πόλεις με εξαίρεση τις εντυπωσιακές σε ποικιλία οπωροκηπευτικών αγορές τους.
Είναι ειρωνεία ο λαός μιας τόσο πλούσιας χώρας να ζει σε συνθήκες τόσο μεγάλης ένδειας. Όλος ο σουρεαλισμός της Λιβύης είναι συγκεντρωμένος στα βενζινάδικά της, παμπάλαια κτίσματα, σκουριασμένες αντλίες, σαν ερημωμένα. Και στα εγκαταλελειμμένα check point με τα ραγισμένα από το χτύπημα κάποιας σφαίρας αλεξίσφαιρα τζάμια τους, που βρίσκονται στη μέση του δρόμου έτοιμα να ελέγξουν ξανά την κίνηση αν χρειαστεί.
Ξαφνικά, στην ανηφόρα ενός τέτοιου οικισμού, η αυτοκινητοπομπή μας σταματά σε ένα μικρό συγκρότημα κτιρίων με οχυρωμένη πύλη, το οποίο φυλάσσεται από στρατό.
Η πύλη ανοίγει, προσπερνάμε παρκαρισμένα φορτηγάκια στημένα πολυβόλα στην καρότσα τους και φτάνουμε σε ένα απλό κτίριο. Ένα μικρό χολ με ένα χαλί και δύο σημαίες -μια της Βουλής των Αντιπροσώπων και μια της Λιβύης- απέναντι από την είσοδο, για τις δηλώσεις των επισήμων, δύο μικρά αντικριστά γραφεία, το ένα με έξι οθόνες τηλεόρασης στον έναν τοίχο, και ένα τρίτο στο βάθος, ίδιου μεγέθους όπου έγινε η συνάντηση Δένδια - Σάλεχ, με ελάχιστους στενούς συνεργάτες.
Η είσοδος του στρατηγείου του Αγκίλα Σάλεχ στην Αλ Κούμπα
Ο Αγκίλα Σάλεχ, ντυμένος με παραδοσιακή φορεσιά, ήταν εξίσου σκληρός με τον Χαφτάρ για την Τουρκία και την κυβέρνηση της Τρίπολης. Εξέφρασε την απορία του γιατί η διεθνής κοινότητα αποδέχεται τη σαθρή κυβέρνηση Ντμπέιμπα και όχι την κυβέρνηση του Φατί Μπασάγκα, η οποία έχει τη νομιμοποίηση του Κοινοβουλίου στη Βεγγάζη. Και εκείνος καταδίκασε απερίφραστα τα δύο τουρκολιβυκά μνημόνια. Η Λιβύη είναι μια χώρα βαθιά διχασμένη, χαοτική, και οι εκλογές που αναβλήθηκαν πέρυσι τον Δεκέμβριο και θα βοηθούσαν να επέλθει σταδιακά η ομαλότητα, είναι άγνωστο αν και πότε θα διεξαχθούν.
Όταν επέστρεψε στο αεροδρόμιο Benina, στο οποίο, αντίθετα με αυτό της Τρίπολης, είδαμε αρκετές εμπορικές πτήσεις, ο κ. Δένδιας ήταν βέβαιος για δύο πράγματα. Ότι οι έρευνες της Exxon Mobil δυτικά και νοτιοδυτικά της Κρήτης έχουν εξοργίσει την Τουρκία περισσότερο από όσο έχει αφήσει να φανεί, διαφορετικά δεν θα συνέβαινε το διπλωματικό επεισόδιο στην Τρίπολη, και ότι οι συμμαχίες της Αθήνας στην Ανατολική Λιβύη παραμένουν άθικτες παρά το στενό πρέσινγκ της Άγκυρας. Η Ελλάδα, άλλωστε, επιχειρεί να συνεισφέρει στην ανάπτυξη της Λιβύης, στέλνοντας συνολικά 230.000 εμβόλια Covid-19, ποσότητα που μπορούσε να απορροφήσουν οι Αρχές της περιοχής, χρηματοδοτώντας τμήμα της αποκατάστασης του λιμανιού της Βεγγάζης, συμμετέχοντας στην εκπαίδευση της λιβυκής ακτοφυλακής και στο επισιτιστικό πρόγραμμα του ΟΗΕ.
Την ερχόμενη εβδομάδα ο κ. Δένδιας θα επισκεφθεί το Κάιρο μαζί με τον αναπληρωτή υπουργό Εξωτερικών και τον υπουργό Άμυνας Νίκο Παναγιωτόπουλο, ενδυναμώνοντας περαιτέρω την «ζωτικής σημασίας» σχέση της Ελλάδας με την Αίγυπτο. Η επίσκεψη αυτή έχει αυξημένο ενδιαφέρον έπειτα από όσα έγιναν στη Λιβύη, με δεδομένη την ένταση που υπάρχει τόσο μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας όσο μεταξύ του Καΐρου και της Άγκυρας.