Ο Στέφανος Μάνος έτσι ακριβώς όπως τον ξέρουμε, διηγείται προσωπικά και πολιτικά γεγονότα που δεν τα ξέρουμε ή δεν τα έχουμε απομνημονεύσει με το δικό του βλέμμα.
Στις σχεδόν 400 σελίδες του βιβλίου «Τομή στην αδράνεια» (εκδόσεις «Πρώτη Υλη», πρόλογος Θάνος Βερέμης) αποτυπώνονται οι συνεντεύξεις του με τον δημοσιογράφο Άρη Πορτοσάλτε, οι οποίες έγιναν στο σπίτι του στην Εκάλη από τον Σεπτέμβριο του 2019 ως τους πρώτους μήνες του 2021, δηλαδή την περίοδο της πανδημίας.
«Κυριακάτικες συναντήσεις στο αίθριο που βλέπει στον κήπο του Στέφανου Μάνου. Κυριακάτικες συζητήσεις που ξεκινούν από τα πρώτα βήματα του πολιτικού, το ήθος και η ακεραιότητα του οποίου δεν έγιναν ποτέ αντικείμενο διαπραγμάτευσης. Πάντα με καφέ, μπισκότα και κάποιες φορές στον δίσκο κομμάτια από το φίνο κέικ καρότου, με αλεύρι αμυγδάλου, καλυμμένα με τραγανό γλάσο λεμονιού. Το κέικ του Μάνου, που το φτιάχνει ο ίδιος, όταν έχει διάθεση. Η συνταγή ίδια, απαράλλαχτη, χρόνια. Όπως και στην πολιτική. Τις πιο πολλές φορές που κλήθηκε να ασκήσει πολιτική ως υπουργός, δούλεψε πάντα με την ίδια συνταγή: του Στέφανου Μάνου», γράφει στην εισαγωγή του ο Άρης Πορτοσάλτε.
Στο βιβλίο Στέφανος Μάνος: Τομή στην αδράνεια, από τις εκδόσεις Πρώτη Ύλη, ο Μάνος μιλάει σε πρώτο πρόσωπο και διατυπώνει την κρίση του για τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη και τους βαρόνους της Νέας Δημοκρατίας, μιλάει για τον Κώστα Καραμανλή, τη Ντόρα Μπακογιάννη, τον Κώστα Σημίτη, τον Γιώργο Παπανδρέου, τον Αντώνη Σαμαρά, τον Αλέξη Τσίπρα, τον Κυριάκο Μητσοτάκη. Μιλάει για τον Ανδρέα Ανδριανόπουλο και τον Άδωνι Γεωργιάδη, αλλά και για τον «καπάτσο» Γιούνκερ και τους αξιωματούχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Και, τέλος, δεν αποφεύγει να πει για τον εαυτό του: «Δεν θα έλεγα ότι είμαι εύκολος».
Μιλάει για τα παιδικά του χρόνια
Μια διήγηση, που ξεκινάει από τα παιδικά του χρόνια και φτάνει μέχρι σήμερα, και δεν είναι βιογραφία, ούτε πολιτικός απολογισμός, ούτε η διδακτική παρέμβαση του σοφού ηλικιωμένου. Ο Στέφανος Μάνος αρνείται να γεράσει, πνευματικά τουλάχιστον. Όσο παράδοξο και αν φαίνεται ο Μάνος, διηγούμενος τις περιπέτειες του στον δημόσιο βίο, δεν μιλά μόνο για τον εαυτό του αλλά και για την Ελλάδα. Για ένα κράτος που δεν εκσυγχρονίστηκε ποτέ γιατί δεν του το επέτρεψε η γραφειοκρατία και οι πολιτικοί που συντηρούσαν το πελατειακό σύστημα, που με τη σειρά του συντηρούσε τους ίδιους. Ο φαύλος κύκλος που φρέναρε την ανάπτυξη αλλά επιβραβεύονταν από τους ψηφοφόρους μέχρι που ήρθε η χρεοκοπία. Αν κάποιος αναρωτηθεί «βάλαμε μυαλό;» και έχει ακούσει ή διαβάσει τον Στέφανο Μάνο, σίγουρα μπορεί να μαντέψει την απάντηση.
Ο Μάνος δεν νοιάστηκε ποτέ να γίνει αρεστός στο κομματικό ή σε οποιοδήποτε άλλο ακροατήριο. Δεν ήταν ένας ευχάριστος πολιτικός, και αυτό, όπως ομολογεί ο ίδιος με τεράστιες δόσεις αυτοσαρκασμού το πλήρωσε. Από την αρχή κιόλας της πολιτικής καριέρας του, όταν ο τοποθετήθηκε υπουργός στο νεοσυσταθέν υπουργείο Περιβάλλοντος με Πρωθυπουργό τον Γεώργιο Ράλλη. Οι παρεμβάσεις του για τα αυθαίρετα, την αποαστικοποίηση της Αθήνας και την ενίσχυση της περιφέρειας, ενόχλησαν συμφέροντα που πίεσαν την κυβέρνηση. «Ο Ράλλης μου είπε κατά λέξη: «Δεν σας αντέχει άλλο η Νέα Δημοκρατία σ΄αυτό το υπουργείο», θυμάται ο Μάνος, ο οποίος δεν κατηγορεί τον τότε Πρωθυπουργό αλλά το κόμμα, ιδίως τη λαϊκή Δεξιά. «Κομμουνιστή με ανέβαζαν κομμουνιστή με κατέβαζαν, διότι τους πείραξα την ιδιοκτησία».
Νερό στο κρασί του δεν έβαλε ούτε τότε ούτε αργότερα. Για αυτό ίσως ευθύνεται ο χαρακτήρας, ίσως η ανατροφή, ίσως και τα δύο. Ο πατέρας του Αλέξανδρος Μάνος, με καταγωγή από το Κρανίδι Αργολίδας, ήταν χειρουργός και διευθυντής στον Ευαγγελισμό. Η μητέρα Μαριέττα Πανούτσου, ήταν κόρη του μεγάλου αλευροβιομηχάνου και επιχειρηματία της εποχής Κοσμά Πανούτσου. Ο παππούς του είχε πλοία και εμπορεύονταν σιτάρια που έφταναν από την Ουκρανία στην Ελλάδα. Για να διασφαλίσει τη διάθεση των σιτηρών αγόρασε το 1925 με τα αδέλφια του και άλλους κεφαλαιούχους την πλειοψηφία των μετοχών της εταιρείας Αλλατίνη στη Θεσσαλονίκη.
Η οικογενειακή επιχείρηση Αλλατίνη
Η μητέρα του μεγάλωσε με μια ελβετίδα παιδαγωγό, καθώς όταν ήταν 5 ετών η δική της μητέρα αποβίωσε σε τροχαίο ατύχημα και μέχρι τα 36 της χρόνια μιλούσε σχεδόν μόνο γαλλικά. «Ο πατέρας μου, εκ Τριπόλεως, δεν έδενε πολύ καλά με τη μεγαλοαστή και με τα γαλλικά της. Εν πάση περιπτώσει, έγινε αυτός ο γάμος».
Ο παππούς πέθανε το 1945, και τον κληρονόμησαν οι δύο κόρες του. Το 1951 ο αλευρόμυλος, που αποτελούσε το 80% της περιουσίας της Αλλατίνη κάηκε και όταν τέθηκε θέμα ποιος θα αναλάβει την επιχείρηση για τη σώσει, ανέλαβε Γενική Διευθύντρια η μητέρα του, «μια γυναίκα σπάνιας ικανότητας και προσόντων», η οποία αναγκάστηκε να βελτιώσει μεταξύ άλλων και τα ελληνικά της. Στα τέλη του 1955, ο αλευρόμυλος της Αλλατίνη, της μεγαλύτερης επιχείρησης της Θεσσαλονίκης άρχισε να λειτουργεί ξανά, με τη στήριξη της κυβέρνησης και συγκεκριμένα του υπουργού Συντονισμού Σπύρου Μαρκεζίνη.
Σε ένα τέτοιο σπίτι ανατράφηκε ο κ. Μάνος, με δύο επιτυχημένους γονείς, ο καθένας στον κλάδο του, ανοιχτό στους επισκέπτες, ιδίως στους πολιτικούς των δύο μεγάλων παρατάξεων, καθώς η μητέρα του ήταν βενιζελική και ο πατέρας του βασιλικός. Η πρώτη ύλη της αντισυμβατικότητας συγκεντρωμένη στο πατρικό του
Για Σαμαρά, Μητσοτάκη
Σπουδές μηχανολογίας στη Ζυρίχη με κατεύθυνση την αεροδυναμική. Μετά στο Χάρβαρντ για διοίκηση επιχειρήσεων. «Αργότερα από την ίδια σχολή πέρασαν ο Σαμαράς και ο Μητσοτάκης. Για τον Σαμαρά είχα γράψει μια συστατική επιστολή για να πάει στο Χάρβαρντ, και όταν επέστρεψε τον προσέλαβα στην Αλλατίνη. Μετά από έναν χρόνο έφυγε για να πολιτευτεί». «Το μόνο που τον ενδιέφερε ήταν η πολιτική, και όχι η ολοκλήρωση του έργου που είχε αναλάβει. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης, σε σχέση με τον Σαμαρά, μου φαίνεται πιο σοβαρός», σημειώνει.
Επιστροφή από την Αμερική, θητεία στο Ναυτικό, εκεί έμαθε πως δουλεύει η γραφειοκρατία, και συνέβαλε στη πρώτη απόπειρα μηχανοργάνωσης των αποθηκών του. Σήμερα που η τεχνολογία βρίσκεται σε μια φάση τεράστιας προόδου, «έχουμε κάθε μέρα νέες εξελίξεις και δεν τις εκμεταλλευόμαστε, δεν έχουμε ακόμα αρχίσει να στήνουμε οτιδήποτε. Έχω πάντα την ελπίδα ότι ο Πιερρακάκης κάτι θα καταφέρει. Θα τον αφήσουν να κάνει κάτι; Δεν ξέρω. Πάντως καταλαβαίνει. Και ο Μητσοτάκης καταλαβαίνει».
Ο Μάνος έχει μια κοσμοθεωρία, μια ηθική, έναν τρόπο να βλέπει τα πράγματα, έναν λόγο δηκτικό, που κάποιες στιγμές γίνεται αστείος ακόμα και αυτοσαρκαστικός, αλλά δεν χάνει ποτέ την αψάδα του. Για τον Καραμανλή λέει ότι αισθάνεται απεριόριστο σεβασμό. Με τον Ανδρέα Παπανδρέου είναι ανελέητος, του χρεώνει όλα τα αρνητικά στοιχεία του δημοσίου, τον εκμαυλισμό των πολιτών από τους πολιτικούς και την υπονόμευση των μεταρρυθμίσεων μέχρι σήμερα. «Κατεργάρης ήταν. Δεν πρέπει να είχε ηθικές αναστολές», λέει.
«Ο Παπανδρέου ηγήθηκε ενός λαού με ροπή κατεργάρηδων και ενίσχυσε αυτή τη ροπή με τις επιλογές του και τη συμπεριφορά του. Δηλαδή έκανε τους ανθρώπους απατεώνες, τους ώθησε στην απάτη και πρέπει να σας πω ότι αυτό έμεινε. Προκάλεσε μια μόνιμη ζημιά. Δεν θα απαλλαγούμε εύκολα από αυτή», προσθέτει.
Δεν χαρίζεται ούτε στον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, με τον οποίο είχε έντονες διαφωνίες και συγκρούσεις, ούτε στον Αντώνη Σαμαρά, στον Κώστα Σημίτη, και στον Κώστα Καραμανλή. Αντιθέτως, έχει θετική γνώμη για τον Γιώργο Παπανδρέου.
Τον διέγραψαν από τη ΝΔ
Για τη ΝΔ πιστεύει ότι και τότε και τώρα είναι κόμμα «παλαιοκομματικό, κοτζαμπάσηδες. Να ελέγχουμε τα πάντα, να έχουμε εξουσία…. Δεν έχουν θεωρητικό μπούσουλα. Αναζητούν το ¨τι με βολεύει τώρα για να κρατήσω τις ψήφους μου¨. Δεν αισθάνονται την ανάγκη μιας πυξίδας. Μιας πυξίδας ζωής». «Η Αριστερά ήταν της ίδιας σχολής με τη Δεξιά, δηλαδή ήταν τα ίδια πράγματα».
Οι ιδέες του Στέφανου Μάνου δεν ήταν ποτέ πλειοψηφικές στην κοινωνία, το δέχεται και ο ίδιος όταν περιγράφει τις αποτυχημένες προεκλογικές εκστρατείες του, πως αναγκάστηκε αυτός, ένας βιομήχανος, να περιοδεύσει στις λαϊκές για να εκλεγεί. Με το ζόρι στέριωνε και στα υπουργεία που αναλάμβανε, αν και το 1993 έχασε το υπουργείο Οικονομικών επειδή έπεσε η κυβέρνηση Μητσοτάκη. Την διαγραφή του το 1998 από τη ΝΔ, την θεώρησε προσβλητική για εκείνον και για το έργο του. «Από όλη την αξιομνημόνευτη δουλειά της ΝΔ, η μισή ή και παραπάνω, ήταν δική μου. Τι πέτυχε ο Καραμανλής; Τα αστρονομικά ελλείμματα που κατέλιπε; Τη χρεοκοπία; Το πέρασμά του από την πρωθυπουργία ήταν εξίτηλο. Εκτός από ελλείμματα δεν άφησε τίποτα πίσω του».
Το 1999 δημιούργησε το κόμμα «Οι Φιλελεύθεροι» με σήμα τον ταύρο. «Ο ελληνικός λαός δεν έδειξε να συγκινείται ιδιαίτερα από αυτά που λέγαμε ή που έλεγα… Δεν εξελέγη κανείς δικός μας στις ευρωεκλογές». Στις βουλευτικές του 2000 ο Καραμανλής του πρότεινε να συνεργαστούν οι Φιλελεύθεροι και η ΝΔ, αφανώς, γιατί το εκλογικό σύστημα απαγόρευε τους συνασπισμούς κομμάτων, με αντάλλαγμα το υπουργείο Δικαιοσύνης. Τις εκλογές τις κέρδισε ο Σημίτης και ο Μάνος έγινε ανεξάρτητος βουλευτής.
Στο Επικρατείας του ΠΑΣΟΚ, επί Γιώργου Παπανδρέου
Το 2004, με πρόταση του Γιώργου Παπανδρέου, εκλέχθηκε βουλευτής Επικρατείας μαζί με τον Ανδρέα Ανδριανόπουλο με το ΠΑΣΟΚ, αν και στη συνέχεια ανεξαρτητοποιήθηκαν και οι δύο, όπως είχε συμφωνηθεί εξ αρχής. «Το πρώτο χρονικό διάστημα μας καλούσαν σε διάφορες συσκέψεις να παρακολουθούμε και να λέμε τις ιδέες μας… Αλλά η παρουσία μας και οι ιδέες μας προκαλούσαν, μου φαίνεται, ανατριχίλα στο ΠΑΣΟΚ».
Το 2009 ίδρυσε τη Δράση. Στις εκλογές του Μαΐου 2012 βρέθηκε κοντά σε συνεννόηση με τη Ντόρα Μπακογιάννη, που τότε είχε το δικό της κόμμα. Η κοινή κάθοδος δεν επετεύχθη. «Με την Ντόρα είχαμε μια σχέση, η οποία δεν ήταν ποτέ ιδιαιτέρως θερμή ή καλή. Η Ντόρα είχε πάντοτε την πεποίθηση ότι, κατά κάποιον τρόπο, είχε ορισμένα δικαιώματα στην πολιτική». «Εχει μια άκρατη φιλοπρωτία, την οποία επίσης δεν παραδέχομαι». «Εν πάση περιπτώσει, ένα από τα ζητήματα ήταν πάντοτε: Ωραία, να συνεργαστούμε, υπάρχει όμως θέμα ηγεσίας. Ποιος θα ηγηθεί αυτής της προσπάθειας. Δεν δεχόμουν την ηγεσία της Ντόρας. Διότι υποσυνείδητα δεν είχα εμπιστοσύνη στην Ντόρα. Δεν θα δεχόμουν, πως να το πω, την ηγεσία ενός ανθρώπου που δεν σέβομαι».
Με την ίδια κοφτερή γλώσσα, ο Στέφανος Μάνος μιλάει για το ελληνικό δημόσιο, για τα μεγάλα έργα, για τη διαφθορά, για το Μακεδονικό και για το Κυπριακό, για τα ελληνοτουρκικά και τη Χάγη, για τη χρεοκοπία και το PSI, για την κυβέρνηση Τσίπρα και για την Ευρώπη. Ο πάντα «ενοχλητικός Μάνος», για τον οποίο η βασική λέξη στις σχέσεις του και στην πολιτική είναι η «εμπιστοσύνη», θα προκαλέσει σίγουρα πολλές συζητήσεις με όσα λέει. Όχι επειδή τα λέει, αλλά κυρίως γιατί δεν σκοπεύει καθόλου να αποστρατευτεί από τον δημόσιο διάλογο, στον οποίο συμμετέχει ενεργά με την αρθρογραφία του και μέσω των social media απαιτώντας επίμονα από τους πολιτικούς καθαρότητα στις θέσεις τους «και όχι αερολογίες».