Ζωηρή και έντονη ήταν η συζήτηση για τα Ελληνοτουρκικά και το Κυπριακό, στο πλαίσιο του συνεδρίου «Μεταπολίτευση 1974-2024: 50 Χρόνια Ελληνική Εξωτερική Πολιτική», που πραγματοποιείται 12 και 13 Δεκεμβρίου.
Στο πάνελ συμμετείχαν ο Υπουργός Εξωτερικών, κ. Γιώργος Γεραπετρίτης, ο Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στο τμήμα Νομικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης της Ελλάδας και Υπουργός Εξωτερικών (2013-2015), κ. Ευάγγελος Βενιζέλος και ο Υπουργός Εξωτερικών (2015-2018), κ. Νίκος Κοτζιάς. Ο συντονιστής της συζήτησης, αρθρογράφος στο «Βήμα», κ. Γιάννης Καρτάλης, επισήμανε ότι πρόκειται για σπάνια ευκαιρία να παρευρίσκονται υπουργοί Εξωτερικών από τα τρία κόμματα που κυβέρνησαν την Ελλάδα τα τελευταία 50 χρόνια.
Ξεκινώντας, ο Υπουργός Εξωτερικών δήλωσε ότι, «η Ελλάδα έχει αποκτήσει διπλωματικό αποτύπωμα και έχει έναν διεθνή ρόλο στον καθορισμό της αρχιτεκτονικής της διεθνούς ασφάλειας», σημειώνοντας ότι η χώρα μας, σε λίγες ημέρες, γίνεται μη μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών.
Επίσης, επισήμανε ότι, δίνοντας έμφαση στο διεθνές δίκαιο και χάρη στην πολιτική αρχών που ασκεί, η Ελλάδα έχει καταφέρει να κερδίσει την εκτίμηση. «Ακόμα και στα πεδία των συρράξεων, έχουμε κερδίσει τον σεβασμό των διεθνών δρώντων – και με το Ισραήλ και με τον αραβικό κόσμο. Έχουμε ισχυρούς συμμάχους που εκτιμούν τη στάση αρχών που τηρούμε». Όπως είπε, «δεν μπορούμε ως χώρα να είμαστε συναλλακτικοί, αλλά πιστοί στις αρχές μας» και πρόσθεσε πως «το διεθνές δίκαιο είναι η προμετωπίδα της εξωτερικής μας πολιτικής, δεν υπάρχει φοβικό σύνδρομο για την ελληνική εξωτερική πολιτική. Όχι μόνο αυτό, αλλά χάρη στην ισχυρή θέση της Ελλάδας, είμαστε αποφασισμένοι για βήματα μπροστά».
Αναφερόμενος στο Κυπριακό, υπογράμμισε ότι, «συν τω χρόνω και μετά το Γκραν Μοντανά, είχε περιέλθει σε μία ακινησία. Χάρη στις συντονισμένες ενέργειες της ελληνικής διπλωματίας και τη βελτίωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων, έχουμε καταφέρει να επανεκκινήσουμε τη διαδικασία για την επίλυσή του. Λύση δύο κρατών δεν μπορεί να υπάρχει, καθώς αντιβαίνει το πλαίσιο που έχει υιοθετήσει ο ΟΗΕ μέσω των ψηφισμάτων του Συμβουλίου Ασφαλείας. Το πλαίσιο δεν μπορεί να είναι άλλο πέραν αυτού που καθορίζει ο ΟΗΕ».
Αναφορικά με τον διάλογο με την Τουρκία, τόνισε ότι «δεν σημαίνει εξ ορισμού ότι θα υπάρχουν υποχωρήσεις», ενώ συμπλήρωσε ότι «η απάντηση είναι μία: θα χτίσουμε μία σχέση καλής γειτονίας με την Τουρκία, μόνο αν έχουμε την καλή προαίρεση να προχωρήσουμε μαζί. Μπορούμε να χτίσουμε τα σημεία που μας ενώνουν, κι έχουμε κάνει σημαντικά βήματα».
Ο κ. Γεραπετρίτης συνέχισε αναφέροντας πως «ο διάλογος είναι το μέσο της λύσης. Η φενάκη ότι τα προβλήματα μπορούν να λύνονται χωρίς διάλογο, δεν μπορεί να ισχύσει. Έχουμε μεγάλες προκλήσεις, κοινές για όλους. Η Ελλάδα με ισχύ, αυτοπεποίθηση και φρόνηση, θα προχωρήσει δυναμικά».
Ο ίδιος, απαντώντας κατόπιν σε αιχμές που άφησε ο κ. Κοτζιάς, είπε ότι «η ελληνική κυβέρνηση δεν ετεροκαθορίζεται. Η Ελλάδα δεν είναι ο αδύναμος και ειδικά σήμερα. Πρέπει να εξετάζουμε στη διπλωματία όλα τα δυνατά σενάρια, γιατί ο χρόνος έχει συντμηθεί. Κεφάλαιο θα μας φέρει η γνήσια διπλωματική προετοιμασία». Όπως υπογράμμισε, «ο πολίτης θέλει ασφάλεια, σε έναν κόσμο με κρίσεις, θέλει μία κυβέρνηση που να του προσφέρει σταθερότητα. Ας ακούσουμε λοιπόν τον κόσμο».
Στη συνέχεια πήρε τον λόγο ο κ. Ευάγγελος Βενιζέλος, Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στο τμήμα Νομικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης της Ελλάδας και Υπουργός Εξωτερικών (2013-2015). Όπως σημείωσε, «τα 50 χρόνια της μεταπολίτευσης είναι μια πετυχημένη ιστορία για τη χώρα. Η εξωτερική πολιτική μακροσκοπικά είναι ένα success story. Η περίοδος Ερντογάν δεν έχει προσφέρει ένα νέο επεισόδιο, έχουμε όμως διολίσθηση στον κατάλογο των μονομερών διεκδικήσεων. Η Ελλάδα είναι μέλος της ΕΕ και του ΝΑΤΟ, έχει επενδύσει στην ελληνοαμερικανική σχέση, όμως τα προβλήματα είναι πολύπλοκα και πρέπει να λάβουμε υπόψη πολλές παραμέτρους». Κατόπιν ανέλυσε τη σημασία της συνέχειας στην ελληνική εξωτερική πολιτική, λέγοντας ότι «η Ελλάδα κατάφερε, παρά τις αλλαγές κυβερνήσεων, να διατηρήσει έναν σταθερό στρατηγικό προσανατολισμό».
Ο κ. Βενιζέλος δήλωσε ότι «η πολιτική μας είναι ευκρινής, σταθερή και συναινετική αυτά τα 50 χρόνια. Η πολιτική αυτή συγκροτήθηκε από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή και τον Ανδρέα Παπανδρέου. Ο ένας είναι η συνέχεια του άλλου» και συνέχισε υπογραμμίζοντας ότι «τα νέα συμφραζόμενα είναι ασαφή: δεν ξέρουμε τι θα γίνει μετά την εκλογή Τραμπ, τι θα γίνει στο ΝΑΤΟ και να δούμε κατόπιν πώς διαμορφώνεται ο ρόλος της Τουρκίας στην ευρύτερη περιοχή».
Αναφερθείς στο Κυπριακό, είπε ότι μολονότι τα πράγματα είναι επίμονα και σταθερά, «έχουμε κι ένα κεκτημένο, που είναι η αναγνώριση της αυτοδιάθεσης διά δημοψηφίσματος». Για τα Ελληνοτουρκικά, σημείωσε ότι «έχουμε αποφύγει τα μείζονα επεισόδια αυτή την περίοδο, αλλά έχει διευρυνθεί ο κατάλογος των μονομερών τουρκικών διεκδικήσεων».
Κατέληξε στην αρχική του εισήγηση, «δεν είμαστε αμέριμνοι χρονικά και χωρίς τη χρονική παράμετρο δεν υπάρχει εξωτερική πολιτική, σημασία έχει και η συνείδηση της ιστορίας, που πάει πέραν από τις γενικολογίες. Ο ιστορικός χρόνος κυλάει πιο γρήγορα, έχει πυκνωθεί, άρα πρέπει να μιλήσουμε με άλλους όρους». Στη συνέχεια, έθεσε το ερώτημα για το «τι Τουρκία προτιμούμε;» και απάντησε, «μία Τουρκία δυτική και νατοϊκή; ή μία Τουρκία που κόβει τα δεσμά με τη Δύση; η απάντηση είναι εύκολη. Προτιμάμε μία Τουρκία εντός δυτικών ορίων, που θεωρεί ότι πρέπει να κινείται εντός των δυτικοκεντρικών διεθνών οργανισμών». Επίσης, προσέθεσε, «για μας το μόνο θέμα ασφάλειας είναι τα Ελληνοτουρκικά και το Κυπριακό. Για την Τουρκία δεν είναι καν το μείζον θέμα, έχει άλλα πιο σημαντικά», πρόσθεσε.
Σχολιάζοντας το γεγονός ότι στη διάρκεια του πάνελ ανέβηκαν οι τόνοι, είπε ότι «η συζήτηση αυτή είναι θετική και με προοπτική, διότι υπάρχει συμφωνία σε όλους τους στρατηγικούς στόχους». Επισήμανε καταληκτικά ότι «τα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής είναι ταυτοτικού χαρακτήρα» και υπογράμμισε εμφατικά τον κίνδυνο του ισοπεδωτικού λαϊκισμού, που «χρησιμοποιεί ως όχημα τα θέματα εξωτερικής πολιτικής για να δημιουργήσει προβλήματα ομαλής λειτουργίας της δημοκρατίας».
Τον κ. Ευάγγελο Βενιζέλο, διαδέχτηκε ο κ. Νίκος Κοτζιάς, Υπουργός Εξωτερικών (2015-2018), ο οποίος ξεκινώντας την ομιλία του δήλωσε ότι «ζούμε σε περίοδο μεγάλων κρίσεων όπως είναι το Ουκρανικό, η Βοσνία, η Μέση Ανατολή, με μία σύγκρουση που φαίνεται να επεκτείνεται. Η Τουρκία εμφανίζεται ότι έχει δυναμώσει γεωπολιτικά, αλλά και διπλωματικά. Αυτό με οδηγεί στο συμπέρασμα να παρακαλέσω τους κυβερνώντες να επανέλθουν στις πρωτοβουλίες, με την τριμερή με την Παλαιστίνη και την Ιορδανία. Θα ήταν χρήσιμες αυτές οι πρωτοβουλίες, για να έχει η Ελλάδα έναν ρόλο διαπραγματευτή». Συνεχίζοντας, ανέφερε πως «ο ρόλος της Τουρκίας μεγαλώνει, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να κάνουμε διάλογο μαζί της. Κάθε διάλογος που δεν γίνεται, που παγώνει, μεγαλώνει τη δυσπιστία». Επιπλέον, έθεσε το ερώτημα αν πρέπει να πάμε στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. «Η σημερινή διπλωματία δεν αξιοποιεί εμπειρίες που έχουμε», σημείωσε, λέγοντας ότι «πρέπει να θέσουμε όρους, δεν μπορούμε να πάμε στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης με το casus belli να παραμένει. Χρειάζεται να ικανοποιήσουμε προϋποθέσεις».
Ο ίδιος αναφέρθηκε σε τέσσερις στρατηγικές που ακολουθεί η Τουρκία. «Η πρώτη είναι η αναθεωρητική – πολλά αιτήματα της είναι πρωτοφανή, πολλά τα ζητά στο όνομα των δικαιωμάτων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Το δεύτερο είναι ότι θέλει να δημιουργήσει ένα σχήμα, ότι η Τουρκία είναι ο μεγάλος και η Ελλάδα ο μικρός συνομιλητής. Το τρίτο που κάνει εδώ και καιρό η Τουρκία είναι η «φινλανδοποίηση» της Ελλάδας – η Τουρκία έχει την αντίληψη ότι για να ασκήσουμε τα δικαιώματα θα πρέπει να γίνονται αυτά αποδεκτά από εκείνους. Και το τέταρτο είναι ότι επιχειρεί να μας οδηγήσει σε μία υποχωρητικότητα».
Ο κ. Κοτζιάς, αναφερόμενος στο Κυπριακό, υπογράμμισε την ανάγκη διατήρησης της επιτυχίας του Γκραν Μοντανά, επισημαίνοντας ωστόσο ότι πρέπει να διακρίνουμε τη διαφορά μεταξύ λύσης και ρύθμισης νομιμοποίησης μιας σχέσης. «Πολλές από τις ευκαιρίες τις απέρριψαν οι Τούρκοι, και πολλές ήταν ρυθμίσεις και όχι λύσεις», δήλωσε, προσθέτοντας ότι κάτω από την θεωρία των «χαμένων ευκαιριών» παραβλέπουμε θεμελιώδη ζητήματα, όπως η ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ και η καλύτερη διευθέτηση της ΑΟΖ σε σχέση με την Ελλάδα.
Στη συνέχεια, εξέφρασε την αισιοδοξία του για το μέλλον, αν και σημείωσε ότι η κυβέρνηση πρέπει να προσέξει και να αποφύγει τις βιαστικές αξιολογήσεις και κριτικές. «Πρέπει να υπάρξει πιο ουσιαστική μελέτη για τα ζητήματα», τόνισε, προσθέτοντας ότι είχε κάνει συγκεκριμένες προτάσεις στην κυβέρνηση για πρακτικές ενέργειες.
Τέλος, ανέφερε ότι η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας είναι πιο αυτονομημένη λόγω της αυταρχικότητας του καθεστώτος, ενώ η δική μας εξωτερική πολιτική επηρεάζεται από το δημοκρατικό περιβάλλον και δίνει μεγαλύτερη σημασία στο εσωτερικό.
Το συνέδριο «Μεταπολίτευση 1974-2024: 50 Χρόνια Ελληνική Εξωτερική Πολιτική» οργανώνεται από το Συμβούλιο Διεθνών Σχέσεων, το Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών και την εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ.