Όταν Τούρκοι αξιωματούχοι δηλώνουν ότι κανένας γεωπολιτικός ή ενεργειακός σχεδιασμός δεν μπορεί να ευοδωθεί στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου χωρίς τη συμμετοχή της Aγκυρας, σειρά Ελλήνων αρθρογράφων χαρακτηρίζουν αυτές τις αναφορές ως εμπρηστικές.
Λιγότερο από δέκα ημέρες πριν από την κρίσιμη συνεδρίαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, με τις διερευνητικές επαφές Ελλάδας και Τουρκίας να βρίσκονται σε εξέλιξη και την Άτυπη Πενταμερή για το Κυπριακό να έχει συγκληθεί για το τέλος Απριλίου, οι εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο φαίνεται να διαλύουν μια σειρά ψευδαισθήσεων που είχαν καλλιεργηθεί σε Αθήνα και Λευκωσία, επί τουλάχιστον μία δεκαετία.
Σήμερα, είναι καθαρότερα από ποτέ τα εξής:
- Ο αγωγός EastMed, στον οποίο βασίστηκε η ενεργειακή πολιτική Ελλάδας και Κύπρου, έχει από ελάχιστες εώς καθόλου πιθανότητες να κατασκευαστεί. Το τεράστιο οικονομικό κόστος, η ευρωπαϊκή τάση για απεμπλοκή από το φυσικό αέριο και κυρίως το δυσεπίλυτο γεωπολιτικό παζλ, καθιστούν τον EastMed όνειρο θερινής νυκτός. Οι επαφές Καΐρου και Τελ Αβίβ για κατασκευή αγωγού από το κοίτασμα Λεβιάθαν προς τα τερματικά της Αιγύπτου και τη μεταφορά του αερίου από εκεί, μέσω της Ελλάδας, στην Ευρώπη, είναι ενδεικτικές της αναζήτησης Αιγύπτου και Ισραήλ για εναλλακτικές επιλογές.
- Η επιλογή της κυπριακής κυβέρνησης να χρησιμοποιήσει το ενεργειακό ως «άσο στο μανίκι» στις διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό περιέπλεξε ακόμα περισσότερο το πρόβλημα, καθώς δημιούργησε άλλο ένα πεδίο σφοδρής αντιπαράθεσης με την Τουρκία. Έτσι, οι όποιες διαπραγματεύσεις για επίλυση του προβλήματος δυσχεραίνονται ακόμα περισσότερο, εν τη απουσία οριοθετήσεων των θαλάσσιων ζωνών στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Αν και η θέση Τουρκίας και Τουρκοκυπρίων περί λύσης δύο κρατών δεν βρίσκει αποδοχή στον διεθνή παράγοντα, η Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία, όπως τουλάχιστον συζητιόταν τα προηγούμενα χρόνια, πρέπει να θεωρείται παρελθόν.
- Η Τουρκία έχει καταφέρει να «γκριζάρει» την περιοχή του Καστελορίζου. Τόσο με την πολύμηνη παραμονή του Oruc Reis στην περιοχή, όσο και με το σύμφωνο που υπέγραψε με την κυβέρνηση της Λιβύης, έχει κάνει ξεκάθαρο ότι δεν αποδέχεται τη θέση για πλήρη επήρεια του νησιού. Η πρόσφατη χάραξη αιγυπτιακών οικοπέδων που αποδεχόταν εμμέσως την τουρκική θέση, ακόμα κι αν «πάγωσε» μετά την αντίδραση της Αθήνας, δείχνει ότι οι θέσεις της Αγκυρας δεν είναι «απομονωμένες».
- Οι εξελίξεις στη Λιβύη είναι βαρύνουσας σημασίας για την περιοχή. Οποιαδήποτε λύση στην αφρικανική χώρα προϋποθέτει εξομάλυνση των σχέσεων Αιγύπτου και Τουρκίας. Οι πρόσφατες διπλωματικές επαφές των δύο χωρών δείχνουν ότι κινούμαστε σε μια τέτοια κατεύθυνση.
- Το μεγαλύτερο πρόβλημα της Αγκυρας, αυτή τη στιγμή, ακούει στο όνομα «Τζο Μπάιντεν». Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δυσκολεύεται να βρει διαύλους επικοινωνίας με τη νέα αμερικανική διοίκηση, η οποία αναλαμβάνει ενεργότερο ρόλο στην περιοχή από ό,τι την προηγούμενη τετραετία. Το πώς θα εξελιχθούν οι σχέσεις Αγκυρας - Ουάσιγκτον είναι κρίσιμο για την Ανατολική Μεσόγειο, αλλά δεν είναι κάτι που θα διαφανεί σύντομα. Ο Μπάιντεν φαίνεται να έχει άλλες προτεραιότητες στην εξωτερική του πολιτική.
Με αυτά τα δεδομένα, γίνεται αντιληπτό ότι η ελληνική πλευρά καλείται να βρει νέους τρόπους επίλυσης των ελληνοτουρκικών διαφορών. Μετά το τέλος της «πολιτικής του Ελσίνκι» λόγω της μη συνέχισης της ευρωπαϊκής προοπτικής της Τουρκίας, έρχεται το τέλος και της «ενεργειακής πολιτικής», βασιζόμενης στον περίφημο νόμο Μανιάτη, που καθόρισε την εξωτερική πολιτική της χώρας για μια δεκαετία.
Οι συμφωνίες με Ιταλία, Αλβανία και Αίγυπτο, είναι θετικές αν δείχνουν τον δρόμο προς την κατεύθυνση αντίστοιχης πολιτικής και με την Τουρκία. Οι διερευνητικές επαφές έχουν νόημα μόνο αν στοχεύουν σε μια επίλυση των διαφορών, μέσω ενός διεθνούς δικαιοδοτικού οργάνου. Αν σκοπός είναι να κερδηθεί χρόνος και να «παγώσουν» οι εντάσεις, θα οδηγηθούν σε αποτυχία και σε νέους κινδύνους.