Οι ειδικοί υποστηρίζουν εδώ και χρόνια ότι η συνεργασία οικογένειας, σχολείου και ειδικών είναι το κλειδί για την αντιμετώπιση των φαινομένων του σχολικού εκφοβισμού.
Στόχος πρέπει να είναι, όπως υποστηρίζουν, η πρόληψη τέτοιων καταστάσεων, αλλά αν δεν είναι εφικτό, τότε πρέπει να γίνεται έγκαιρη παρέμβαση.
Για την Αγγελική Ρουμελιώτου που είναι επιμελήτρια ανηλίκων και κοινωνική λειτουργός, το ζητούμενο είναι η κοινωνία και η πολιτεία να προλαμβάνουν πρωτογενώς «εκεί που όλα κυλούν ακόμη ανέφελα, στον ευρύ πληθυσμό των σχολείων αλλά και της τοπικής κοινωνίας». Η δρ Αντωνία Τόρρενς, εκπαιδευτική ψυχολόγος, λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι μέσω της πλατφόρμας Live without Bullying για την οποία είναι υπεύθυνη, «έχουμε αναφορές για πρώτη φορά και για παιδιά νηπιαγωγείου και των πρώτων τάξεων του δημοτικού σχολείου. Αυτά τα φαινόμενα ήταν πολύ πιο σπάνια στο παρελθόν».
Από την πλευρά της η υπουργός Παιδείας Νίκη Κεραμέως δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι «η πρόληψη και η αντιμετώπιση της ενδοσχολικής βίας αποτελεί προτεραιότητα για το υπουργείο Παιδείας. Σε αυτή την κατεύθυνση έχουμε αναλάβει πολλαπλές, αλληλοσυμπληρούμενες πρωτοβουλίες, με άμεσα και πιο μακροχρόνια αποτελέσματα. Προχωρήσαμε σε πρόσληψη διπλάσιων ψυχολόγων και κοινωνικών λειτουργών (από 1.600 το 2019, 3.200 το 2022), θεσμοθετήσαμε το Σύμβουλο Σχολικής Ζωής, ενδυναμώσαμε υποστηρικτικούς φορείς όπως τα ΚΕΔΑΣΥ, έχουμε αναπτύξει συνεργασίες και διενεργήσει επιμορφώσεις εκπαιδευτικών σε σχετικά θέματα».
Και προσθέτει: «Συνεχίζουμε να επεκτείνουμε και να εμβαθύνουμε τις δράσεις μας για την αντιμετώπιση του φαινομένου, εισάγοντας ένα ειδικό, στοχευμένο νομοσχέδιο για την προώθηση θετικών προτύπων σχέσεων εντός της σχολικής κοινότητας. Ενδεικτικά, με αυτό δημιουργούνται ομάδες δράσεις για την αντιμετώπιση της σχολικής βίας, αναπτύσσεται πλατφόρμα για την αναφορά περιστατικών βίας ακόμη και ανώνυμα. Πραγματοποιούμε, επιπλέον, συστηματικά επιμορφώσεις εκπαιδευτικών σε αυτή την κατεύθυνση. Λέμε όχι στον σχολικό εκφοβισμό, στεκόμαστε δίπλα σε κάθε παιδί, ώστε κανένα να μη νιώθει μόνο. Σπάμε τη σιωπή, ζούμε αρμονικά μαζί».
Η κατάσταση επιδεινώνεται
Τα στοιχεία δείχνουν ότι τα περιστατικά ενδοσχολικής βίας πληθαίνουν ή τουλάχιστον είναι περισσότερα αυτά που γίνονται γνωστά. Τα περισσότερα από αυτά τα περιστατικά λαμβάνουν χώρα μέσα στο σχολείο αλλά κάποια και έξω από αυτό. Καθώς όμως πρόκειται για μαθητές, όπου και αν λαμβάνουν χώρα τα περιστατικά, ο ρόλος του σχολείου είναι κρίσιμος.
«Η ειδοποιός διαφορά που ορίζει τα φαινόμενα αυτά ως σχολικό εκφοβισμό και που τα διαχωρίζει από τις -γνωστές από παλιά- συγκρούσεις εφήβων είναι η συστηματικότητα, η στοχοποίηση χωρίς πρόκληση και η επιθυμία να προκαλέσουν πόνο. Εξελίσσονται είτε ως σωματικές επιθέσεις, είτε ως ψυχολογική-συναισθηματική βία όπου επιστρατεύεται η χρήση απειλών, εκβιασμών, εξύβρισης, συκοφαντίας, εξευτελισμού αλλά μπορεί να λάβει ακόμη και τη μορφή της σεξουαλικής παρενόχλησης. Δεν μπορούμε δε να αγνοήσουμε και μια ακόμη μορφή εκφοβισμού, αυτή της διαδικτυακής παρενόχλησης που είναι επίσης επικίνδυνη, ιδιαίτερα μάλιστα όταν εξελίσσεται σε καθεστώς ανωνυμίας, ομαδικής στοχοποίησης ή μέσω ρητορικών μίσους, ρατσισμού και μισαλλοδοξίας, φαινόμενα που φαίνεται ότι διογκώθηκαν μέσω της κακής χρήσης του διαδικτύου, της ανεξέλεγκτης πρόσβασης, της απουσίας ελεγκτικών μηχανισμών αλλά και της ελλιπούς ψηφιακής γνώσης μιας μεγάλης μερίδας γονέων», σημειώνει μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κ. Ρουμελιώτου και προσθέτει ότι τα περιστατικά σχολικής βίας πολύ συχνά οδηγούνται και στα εισαγγελικά γραφεία ή στις δικαστικές αίθουσες αφού έχουν ταυτότητα αδικήματος και ποινικά κολάσιμων πράξεων.
Την επιδείνωση της κατάστασης επιβεβαιώνει και η κ. Τόρρενς: «παρατηρούνται εκφοβιστικές συμπεριφορές σε πολύ μικρά παιδιά, σε σύγκριση με το παρελθόν. Έχουμε αναφορές για πρώτη φορά και για παιδιά νηπιαγωγείου και των πρώτων τάξεων του δημοτικού σχολείου. Αυτά τα φαινόμενα ήταν πολύ πιο σπάνια στο παρελθόν. Η Ελλάδα κατατάσσεται στην τέταρτη θέση παγκοσμίως ανάμεσα σε 41 χώρες, στο ποσοστό των συνολικών μαθητών που έχουν υπάρξει μάρτυρες γεγονότος σχολικού εκφοβισμού σε βάρος συμμαθητή/τριας τους. Πλέον ένας στους τρεις νέους, σύμφωνα με έρευνες, έχουν βιώσει σχολικό ή διαδικτυακό εκφοβισμό».
Η άμεση ανάγκη για παρεμβάσεις και το ειδικό- στοχευμένο νομοσχέδιο του υπουργείου Παιδείας
Το ζητούμενο είναι φυσικά σύμφωνα με τους ειδικούς η πρωτογενής πρόληψη αλλά αν αυτό δεν καταστεί εφικτό για μια σειρά από λόγους τότε πρέπει να γίνεται παρέμβαση δευτερογενώς όταν υπάρχει υποψία ότι κάποιες συμπεριφορές μπορεί να οδηγήσουν σε περιστατικά και τριτογενώς όταν συμβεί κάποιο περιστατικό.
«Το μεγάλο ζητούμενο είναι να προλάβουμε. Κυρίως! Με πρωτογενή πρόληψη εκεί που όλα κυλούν ακόμη ανέφελα, στον ευρύ πληθυσμό των σχολείων αλλά και της τοπικής κοινωνίας. Να φτιάξουμε δηλαδή συνθήκες που να προλαβαίνουν τη γένεση αυτών των φαινομένων. Να μην κινητοποιούμε τους μηχανισμούς μόνο για να τα αντιμετωπίσουμε αλλά για να τα προλάβουμε, αφού γνωρίζουμε τους παράγοντες που τα γεννούν. Αυτό σημαίνει δυνατά σχολεία, τολμηρά στο να κατονομάσουν και να διαχειριστούν, στελεχωμένα και δυναμωμένα με εργαλεία. Και επίσης δυνατές κοινωνικές υπηρεσίες στην κοινότητα. Χρειαζόμαστε όμως και δευτερογενή παρέμβαση, εκεί δηλαδή που κάποια παιδιά μάς υποψιάζουν ως υψηλού κινδύνου και πρέπει να γίνουν επανορθωτικές κινήσεις. Να προλάβουμε δηλαδή την εξέλιξη και την εδραίωση τους. Και τριτογενή παρέμβαση τέλος, εκεί δηλαδή που έχουμε περιστατικά ανοικτά και πρέπει να παρέμβουμε μέσα από μια συνεργατική προσέγγιση. Γονείς, μαθητές, σχολείο, κοινότητα, θεσμοί, κέντρα ισχύος οφείλουν να κάθονται όλοι γύρω από το ίδιο τραπέζι όταν πρέπει να χειριστούν την υπόθεση ενός παιδιού», επισημαίνει η κ. Ρουμελιώτου και προσθέτει ότι μια σημαντική έλλειψη που εντοπίζεται είναι η απουσία πρωτόκολλων ενεργειών που θα είναι βασισμένα σε μελέτες, σε επιστημονικά δεδομένα, σε δοκιμασμένα προγράμματα.
Η ολιστική και συνεργατική προσέγγιση των ζητημάτων αυτών είναι και ο στόχος του νέου νομοσχεδίου που αναμένεται να παρουσιάσει το υπουργείο Παιδείας. Όπως για παράδειγμα με την πλατφόρμα για αναφορές περιστατικών βίας με την δυνατότητα και ανώνυμης αναφοράς στην οποία οι μαθητές θα μπορούν να αναφέρουν περιστατικά συμπληρώνοντας την ειδικά διαμορφωμένη φόρμα καταγραφής περιστατικού ανώνυμα ή επώνυμα, ενώ οι γονείς θα μπορούν να αναφέρουν περιστατικά επώνυμα. Θα δοθεί έτσι η δυνατότητα σε περισσότερα θύματα σχολικού εκφοβισμού να μιλήσουν και να υποστηριχθούν. Θα απαιτείται η σύνδεση με κωδικούς Πανελληνίου Σχολικού Δικτύου (για μαθητές) ή Taxis (για γονείς).
«Επειδή όπως γνωρίζουμε είναι πολύ δύσκολο ειδικά για τα παιδιά -για μία σειρά λόγων- να μιλήσουν εύκολα για το πρόβλημα που αντιμετωπίζουν, χρειάζεται εξειδικευμένη γνώση και προσέγγιση των ατόμων που θα κληθούν να τα υποστηρίξουν. Δεν είναι λοιπόν τόσο απλό να τους πούμε: «μίλα και θα βρεθεί λύση». Φυσικά αυτό ισχύει, με την προϋπόθεση όμως ότι ο/η ακροατής/τρια και πιθανός υποστηρικτής θα εφαρμόσει κάποιες βασικές αρχές επικοινωνίας με το παιδί, γιατί διαφορετικά μπορεί άθελά του να επιδεινώσει την κατάσταση», εξηγεί η Αντωνία Τόρρενς.
Η πλατφόρμα θα περιέχει επίσης πρωτόκολλα διαχείρισης περιστατικών, καλές πρακτικές, καθώς και στοχευμένο ενημερωτικό υλικό προς ενημέρωση της εκπαιδευτικής κοινότητας, τους γονείς και το ευρύτερο κοινό, λειτουργώντας έτσι ως κεντρικός ψηφιακός κόμβος του ΥΠΑΙΘ κατά της ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού.
Κρίσιμη είναι ακόμα η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών για την οποία το νέο νομοσχέδιο προβλέπει ότι το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ) θα αναπτύξει νέο και εμπλουτισμένο υλικό για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. Άμεσος στόχος είναι η επιμόρφωση των Ομάδων Δράσης των Διευθύνσεων Εκπαίδευσης και των Υπεύθυνων Αντιμετώπισης της Σχολικής Βίας και Εκφοβισμού των σχολικών μονάδων μέσα στο πρώτο έτος λειτουργίας του προγράμματος.
«Το νέο νομοσχέδιο προβλέπει μία σειρά πολύ αξιόλογων δράσεων. Πιστεύω ότι για να μπορέσουμε σταδιακά να αυξήσουμε τις πιθανότητες μείωσης των περιστατικών βίας ανήλικων παιδιών στα σχολεία και στις γειτονιές μας, πρέπει να εφαρμόζουμε ολιστικές προσεγγίσεις για την αντιμετώπιση αυτών των φαινομένων. Δηλαδή, δεν αρκεί ένας αριθμός παρεμβάσεων μέσα στο σχολείο, στα ίδια τα παιδιά. Χρειάζεται συνεχής επιμόρφωση των εκπαιδευτικών πάνω σε διάφορες τεχνικές και εφαρμοσμένες μεθόδους ανθρωποκεντρικής προσέγγισης του εκφοβισμού, χρειάζονται βοήθεια οι γονείς και φυσικά είναι απαραίτητη μία συνεχής και σταθερή πολιτική βούληση που να δημιουργεί την υποδομή για μια τέτοια προσέγγιση. Υπάρχουν εργαλεία και τρόποι», λέει η Αντωνία Τόρρενς που έχει δημιουργήσει τη δράση Live Without Bullying, του ΚΜΟΠ, όπου γίνονται διαδικτυακές εκπαιδεύσεις για εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων, καθώς και μία ξεχωριστή εκπαίδευση για τους γονείς. «Παρέχονται δωρεάν, είναι εγκεκριμένες από το Υπουργείο Παιδείας και έχουν βοηθήσει χιλιάδες εκπαιδευτικούς και γονείς σε όλη τη χώρα από το 2016 και μετά», καταλήγει η κ. Τόρρενς.
Ν. Κεραμέως στο ΑΠΕ-ΜΠΕ: Κανένα παιδί μόνο! Η πρόληψη και η αντιμετώπιση της ενδοσχολικής βίας αποτελεί προτεραιότητα για το υπουργείο Παιδείας
«Κανένα παιδί μόνο! Η πρόληψη και η αντιμετώπιση της ενδοσχολικής βίας αποτελεί προτεραιότητα για το υπουργείο Παιδείας. Σε αυτή την κατεύθυνση έχουμε αναλάβει πολλαπλές, αλληλοσυμπληρούμενες πρωτοβουλίες, με άμεσα και πιο μακροχρόνια αποτελέσματα. Προχωρήσαμε σε πρόσληψη διπλάσιων ψυχολόγων και κοινωνικών λειτουργών (από 1.600 το 2019, 3.200 το 2022), θεσμοθετήσαμε το Σύμβουλο Σχολικής Ζωής, ενδυναμώσαμε υποστηρικτικούς φορείς όπως τα ΚΕΔΑΣΥ, έχουμε αναπτύξει συνεργασίες και διενεργήσει επιμορφώσεις εκπαιδευτικών σε σχετικά θέματα» τονίζει σε δήλωσή της στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η υπουργός Παιδείας Νίκη Κεραμέωνς.
Παράλληλα, επισημαίνει ότι «με την εισαγωγή εργαστηρίων δεξιοτήτων στα σχολεία μας, καλλιεργούμε τον αλληλοσεβασμό, τη συμπερίληψη, το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τη σεξουαλική αγωγή, ενώ καταρτίζουμε 166 νέα προγράμματα σπουδών τα οποία διαπνέονται από πνεύμα κατά της βίας».
«Συνεχίζουμε να επεκτείνουμε και να εμβαθύνουμε τις δράσεις μας για την αντιμετώπιση του φαινομένου, εισάγοντας ένα ειδικό, στοχευμένο νομοσχέδιο για την προώθηση θετικών προτύπων σχέσεων εντός της σχολικής κοινότητας. Ενδεικτικά, με αυτό δημιουργούνται ομάδες δράσεις για την αντιμετώπιση της σχολικής βίας, αναπτύσσεται πλατφόρμα για την αναφορά περιστατικών βίας ακόμη και ανώνυμα. Πραγματοποιούμε, επιπλέον, συστηματικά επιμορφώσεις εκπαιδευτικών σε αυτή την κατεύθυνση. Λέμε όχι στον σχολικό εκφοβισμό, στεκόμαστε δίπλα σε κάθε παιδί, ώστε κανένα να μη νιώθει μόνο. Σπάμε τη σιωπή, ζούμε αρμονικά μαζί» καταλήγει στη δήλωσή της στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κ. Κεραμέως.