Η αντοχή στον χρόνο είναι επαναστατική πράξη για τον μαραθωνοδρόμο της ζωής. Ήταν οι ευχές που έστειλα φέτος στον Μίκη Θεοδωράκη για τα γενέθλιά του. Τώρα που ο μεγάλος Έλληνας έφυγε, η αντοχή της μνήμης είναι το δικό μας στοίχημα. Κρατώντας τον ζωντανό, θα αισθανόμαστε υπερήφανοι ανακαλύπτοντας διαρκώς τον θησαυρό, την απεραντοσύνη, την οικουμενικότητα της ζωής και του έργου του, της σκέψης και της δράσης του.
Ο Μίκης Θεοδωράκης, άλλωστε, για πάρα πολλά χρόνια εμπότιζε έως και το βαθύτερο υπόστρωμα της συνείδησής μας με το υψηλό και ευγενικό, το αληθινό και το ωραίο, το πραγματικό και το μεγάλο.
«Παγανιστής στην ψυχή, ορθολογιστής στο μυαλό, κομμουνιστής στη συμπεριφορά» εξομολογείται στην αυτοβιογραφία του «Οι δρόμοι του Αρχάγγελου», σκιαγραφώντας ο ίδιος τον εαυτό του. Και συνεχίζει: «Ο υπαρξιακός μου πυρήνας βαθιά διασπασμένος οδηγείται σε αλυσιδωτές εκρήξεις που χαρακτηρίζουν τη ζωή μου και τη σφραγίζουν».
Ο παγανισμός στην ψυχή τον έφερνε στα ευλογημένα άκρα. Και αυτά εκθέτουν και υμνολογούν οι μελωδίες του. Τα άκρα, τα όρια της ψυχής, τα επέκεινα των απτών και κατανοητών. Παράλληλα, ουδέποτε αποποιήθηκε τον ορθολογισμό. Ως γνήσιος δημιουργός γνώριζε πως πρέπει σαν τον πελαργό από την πιο ψηλή κορφή να επισκοπεί τον κόσμο, με το ένα πόδι, όμως, στη γη και το άλλο στον αέρα. Παρέμεινε κομμουνιστής, υπενθυμίζοντάς μας το στην τελευταία του επιθυμία. Η συμπεριφορά του μας σκλάβωνε. Αναθέρμαινε τις ουσιαστικές ανθρώπινες σχέσεις με την ειλικρινή και καθαρή στάση του απέναντι στην αλήθεια, στο απλό και στο καθημερινό.
Η βαθιά του διάσπαση, η παρεξηγημένη για όσους αντικρίζουν μονοσήμαντα τον κόσμο, ήταν μια ρωγμή, ένα ρήγμα. Τεκμήριο, ωστόσο, της εσωτερικής συνοχής της ψυχής του. Αυτή αφύπνιζε το πνεύμα του. Το χάσμα που άνοιγαν οι σεισμικές δονήσεις και η ταραχή μέσα του γέμιζε με τα άνθη της μουσικής του.
Η εκκλησιαστική-θρησκευτική υμνωδία, η λειτουργία, συνυπήρχαν με τον επαναστατικό θούριο σε μια σφικτή ενότητα, καθώς και οι δύο θεράπευαν τις βασικές ανάγκες της ψυχής: «Όταν βάζω τα δάκτυλα πάνω στα ψυχρά και λεία πλήκτρα του πιάνου, ξαφνικά μου έρχεται η σκέψη. Θεέ μου, αν δεν γεννήσω αγάπη θα σταματήσει ο ήλιος… Ένα ρίγος τότε με διαπερνά, νιώθω ότι πράγματι κάτι μέσα μου γίνεται, ένας μικρός θεός πλαστουργός» συλλαμβάνει την προοπτική του ο συνθέτης.
Τις αλλεπάλληλες εκρήξεις και τις εξαίσιες λάμψεις τους είχαμε την τύχη να παρακολουθούμε έκθαμβοι χρόνια τώρα. Μέσα από τις αναλαμπές που φώτιζαν τα όποια ερέβη -εννοώ αυτά της ψυχής μας- ή τον ζόφο της λεγόμενης εξωτερικής πραγματικότητας, αναπηδούσε η μεστή εποχή που τον έθρεψε, αναδύοντας σφυρηλατημένη την υπέροχη μορφή του σπουδαίου δημιουργού.
Περιδιαβάζοντας σήμερα τα αγαπημένα τοπία της τέχνης και της ζωής του, κρατάμε τα ποιήματά του ως «λάλον ύδωρ», υπακούοντας στην προτροπή του Μιχάλη Κατσαρού. «Μην ξεχνάτε, πάρτε μαζί σας νερό, το μέλλον έχει πολλή ξηρασία».
Όσοι κατοικούν σ’ αυτή τη χώρα γνωρίζουν ότι το έργο του Μίκη είναι πηγή έμπνευσης. Η ζωή του, μια συνεχής επιβεβαίωση της έννοιας του ανθρώπου: άνω θρώσκω. Ο Μίκης, ένα τάνκερ στη λίμνη του Μαραθώνα, όπως ο ίδιος είχε πει, έγινε σύμβολο αγώνων για ελευθερία, αναγέννηση. Σύμβολο που δεν υπήρξε ποτέ ανώδυνο κι ουδέτερο.
Πάντοτε σύγχρονος, μαχητικός και απρόβλεπτος. Ως άνθρωπος, ήταν η έκφραση του ασίγαστου πάθους. Ως εμπνευστής, υπήρξε η φωνή μεγάλων ριζοσπαστικών κινημάτων. Ως καλλιτέχνης, μεγαλούργησε. Ως πολιτικός, έδειξε τι σημαίνει να είσαι ανυπότακτος και αντικομφορμιστής. Ως δημιουργός, εξακολουθεί να μας φωτίζει σε άνυδρους και σκοτεινούς καιρούς.
Για εμάς που ζήσαμε στα χρόνια της φωτιάς, που παίζαμε με τη φωτιά, που η ζωή μας ήταν μια περιπέτεια, οι φαντασμαγορικές αλυσιδωτές εκρήξεις του, το έργο του ζεσταίνουν την ψυχή μας και μας αγαλλιάζουν. Πυροδοτούν διαρκώς τα όνειρά μας, ακόμη και αν βιώσαμε επώδυνα τα κατεστραμμένα είδωλα της ιστορίας.
«Καθημερινά μεγάλωνε μέσα μου η δίψα να ζήσω και να μεγαλουργήσω», σημειώνει ο Μεγάλος Έλληνας στην αυτοβιογραφία του «Οι Δρόμοι του Αρχάγγελου».
Αυτή την ακόρεστη δίψα ελπίζω κάποτε να τη νιώσουμε...
Και μην ξεχνάμε πως η ιστορία πατά στη μνήμη. Κι η μνήμη συντηρεί άφθαρτους τους δημιουργούς.