Ακολουθήσαμε τα ίχνη του διεθνώς βραβευμένου, δημοφιλούς συγγραφέα Δημήτρη Στεφανάκη, στα Εξάρχεια και καταγράψαμε τις αγαπημένες του διαδρομές, βιβλιοβόλτες, αλλά και τα μέρη που επιλέγει για καφέ και φαγητό.
'Εχοντας αποσπάσει δύο πολύ σημαντικές διακρίσεις, όπως το Διεθνές Βραβείο Καβάφη και το Prix Mediterranee Etranger το 2011, ο Δημήτρης Στεφανάκης είναι ένας συναρπαστικός συγγραφέας που έχει καταφέρει να συνδυάσει την καλή λογοτεχνία με τις υψηλές πωλήσεις, χαρίζοντας στο κοινό μοναδικές αφηγήσεις που συνδυάζουν τη μυθοπλασία με πραγματικά γεγονότα και μένουν αξέχαστες. Οι «Μέρες Αλεξάνδρειας», το «Φιλμ Νουάρ» και η «Άρια», δηλαδή τα τρία αυτοτελή μυθιστορήματα που συνθέτουν την άτυπη τριλογία του κοσμοπολιτισμού, έχουν ανασυνθέσει το παρελθόν με τρόπο μοναδικό και γι΄ αυτό έχουν αγαπηθεί πολύ αποκτώντας φανατικό κοινό που ακολουθεί πιστά τον συγγραφέα.
Συναντήσαμε τον Δημήτρη Στεφανάκη στα Εξάρχεια, την περιοχή που αγαπά από φοιτητής -όταν σπούδαζε νομικά- πιο πολύ από κάθε άλλη της Αθήνας και του ζητήσαμε να χαρτογραφήσει τις αγαπημένες του στάσεις για καφέ, διάβασμα, περπάτημα και φαγητό.
Ποια είναι η σχέση σας με τα Εξάρχεια;
Η αλήθεια είναι ότι δεν έζησα ποτέ στα Εξάρχεια, μολονότι στο μακρινό παρελθόν της νιότης μου φιλοξενήθηκα από φίλους, κυρίως συμφοιτητές μου. Απέκτησα όμως μια ιδιαίτερη σχέση με τη συνοικία αυτή γιατί με συνάρπαζε η περιρρέουσα ατμόσφαιρα. Και αισθάνομαι πραγματικά Εξαρχειώτης, σαν να έμενα πάντα εκεί και ποτέ να μην άλλαξα γειτονιά.
Ποια είναι η αγαπημένη σας γωνιά στην περιοχή;
Πίσω από τη Σόλωνος στο ύψος της Ζωοδόχου ξεκινά η οδός Μεσολογγίου που σήμερα κατακλύζεται από τα καφέ για φοιτητές. Στα τέλη της δεκαετίας του ’70 υπήρχε εκεί ένα καφενείο όπου μαζευόμασταν μια ετερόκλιτη παρέα, παιζοτραγουδούσαμε ρεμπέτικα, μιλούσαμε για λογοτεχνία, πολιτική και φιλοσοφία. Εκεί άκουσα για πρώτη φορά ότι το 1984 του Όργουελ είναι ένα μέτριο λογοτέχνημα, ότι ο Ουάιλντ είναι ένας κοινός ευφυολόγος, και ότι οι Άθλιοι του Ουγκώ δεν είναι και το αριστούργημα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Σύχναζε ένας τύπος που θυμάμαι μόνο το μικρό του όνομα, ο Ιάσονας, που είχε σπουδάσει λογοτεχνία στο Λονδίνο, κι εμείς κρεμόμασταν από τα χείλη του. Ερχόταν κι ένας από τους μετέπειτα βιβλιοκριτικούς, δεν θα πω το όνομά του, και σηκωνόταν ο τόπος στο πόδι από τις πολύωρες συζητήσεις. Τότε όλοι λέγαμε πως ο Ιάσονας θα είναι το επόμενο Νόμπελ της χώρας. Αλλά ύστερα από λίγο καιρό χάθηκαν τα ίχνη του, τον ξαναείδα αρκετά χρόνια σ’ ένα ρεμπετάδικο στα Εξάρχεια, κι ύστερα έμαθα ότι πέθανε από υπερβολική χρήση ναρκωτικών ουσιών.
Σε ποια καφέ μπορεί κάποιος να χαλαρώσει και να απολαύσει τη μέρα με τους φίλους του;
Τα καφέ της πλατείας είναι μια καλή πρόταση, αλλά και οι «Χάρτες» και το «Έναστρον». Τα καφενεία της οδού Μεσολογγίου τα προτείνω μόνο σε όσους θέλουν κόσμο και φασαρία και… οργισμένους νέους. Στην οδό Φειδίου πίσω από το βιβλιοπωλείο του Πατάκη υπάρχει ένα στυλάτο καφέ που κάποια βράδια μεταμορφώνεται σε μικρό ρεμπετάδικο. Ασκληπιού και Σκουφά έχουν ανοίξει τα τελευταία χρόνια κάποια νόστιμα καφέ. Χαμηλά στη Σόλωνος υπάρχει νομίζω ακόμη το σουρεαλιστικό «Καφεκούτι».
Έχετε κάποιον φίλο που έρχεται να μείνει στην περιοχή για πρώτη φορά, σε ποια μέρη τον πηγαίνετε στα Εξάρχεια και γενικότερα στην Αθήνα ώστε να δει την πόλη μέσα από τα μάτια σας;
Θα τον ανέβαζα στη Νεάπολη, να δει κάποια αρχοντικά, για την πνευματικότητα που χάθηκε ύστερα στις χρυσές δεκαετίες του ευδαιμονισμού, στα χρόνια του 90 και της νέας χιλιετίας. Θα ακολουθούσαμε το «ποτάμι» της καθόδου από δρόμους με ιστορία που σε βγάζουν στην πλατεία. Η πόλη όμως δεν εξαντλείται με μια βόλτα στα Εξάρχεια. Νομίζω πως η περιοχή γύρω από το Θησείο, οι δρόμοι δίπλα στην Αρχαία Αγορά, η Πλάκα αλλά και ο περίπατος στον Κεραμεικό, όσο τουριστικά και αν μας φαίνονται είναι πάντα ένα ταξίδι στο χρόνο. Το ίδιο θα έλεγα για την περιοχή του Ψυρρή, αλλά και για τους δρόμους κάτω από την Ομόνοια.
Μια αγαπημένη ανάμνηση από αυτή τη γειτονιά της Αθήνας;
Οι νύχτες στα ρεμπετάδικα και οι ολονύκτιες συζητήσεις στα καφενεία για τη λογοτεχνία. Μπορώ να πω ότι στα Εξάρχεια έζησα τις χίλιες και μία νύχτες. Καμιά φορά λέω στους φίλους μου ότι αν αθροίσουν όλοι μαζί τα ξενύχτια τους δεν φτάνουν ούτε τα μισά από τα δικά μου. Γελάνε γιατί νομίζουν ότι αστειεύομαι. Όμως έχω την εντύπωση πως μέχρι μια εποχή ζούσα μόνο στη νύχτα και αυτή η μακρόχρονη εμπειρία είναι η πιο αγαπημένη ανάμνηση από τα Εξάρχεια.
Μιλήστε μας για το τελευταίο βιβλίο σας «Στο καφενείο της Αιόλου».
Είναι ένα γύμνασμα ύφους αλλά και ένα φιλόδοξο εγχείρημα, να δραματοποιηθούν οι μεγάλες στιγμές της λογοτεχνίας στο περιβάλλον ενός άχρονου καφενείου. Χρόνια τώρα διαβάζω βιβλία που μοιάζουν μεταξύ τους και είχα την ανάγκη να αφηγηθώ κάτι ξεχωριστό με ένα τρόπο ασυνήθιστο. Ήταν ευτύχημα ότι το βιβλίο αυτό εκδόθηκε αρχικά στα Γαλλικά. Όσο για τη σύλληψή του ίσως με έχει διαποτίσει η παραβατική ιδέα του Αϊνστάιν για τον χρόνο, διαφορετικά δεν θα είχα γράψει ούτε το «Συλλαβίζοντας το καλοκαίρι» που φέρνει πίσω τον Καμύ ούτε το «Καφενείο του Αιόλου». Ξέρω ότι από το έργο μου έχουν εκτιμηθεί κυρίως τα μυθιστορήματα του κοσμοπολιτισμού. Νομίζω όμως ότι με τον καιρό τα δύο αυτά βιβλία θα πάρουν τη θέση που τους αξίζει.
Ποια είναι τα επόμενα συγγραφικά σας σχέδια;
Τα επόμενα συγγραφικά σχέδια έγιναν κιόλας βιβλίο. Ένα πολυσέλιδο μυθιστόρημα που διαδραματίζεται κυρίως στην Κρήτη από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι τα μέσα του 20ου αλλά και σε κάποιες ευρωπαϊκές μητροπόλεις της εποχής εκείνης – για να μην λησμονούμε το κοσμοπολιτικό στοιχείο. Η ιδέα ξεπήδησε από τις παιδικές αναμνήσεις του πατέρα μου, που μου τις εμπιστεύτηκε λίγους μήνες πριν πεθάνει. Ανάμεσα σε όλα τα άλλα που χρωστά κανείς στον πατέρα του, νιώθω πως του χρωστώ αυτό το βιβλίο. Θα κυκλοφορήσει την άνοιξη και θα είναι ένα από τα τρία μεγάλα σε έκταση μυθιστορήματα που σκοπεύω να εκδώσω σε αυτή τη δεκαετία, Θεού θέλοντος.
Σε τι συνθήκες σας αρέσει να γράφετε; Γράφετε στο χαρτί ή πάντα σε λάπτοπ; Θέλετε απομόνωση ή γράφετε με ευκολία παντού;
Όταν η ιδέα γονιμοποιηθεί μέσα μου, γράφω παντού και με ευκολία αλλά ποτέ πια στο χαρτί, μόνο στον υπολογιστή.
Ποια είναι η αναγνωστική σας ρουτίνα; Πού και πότε σας αρέσει να διαβάζετε;
Μου αρέσει να διαβάζω στα καφενεία κυρίως αλλά και στο σπίτι, μου αρέσει όμως να διαβάζω ταυτόχρονα μερικά βιβλία δημιουργώντας του δικούς μου συνδυασμούς. Τη βρίσκω πιο δημιουργική την συγκριτική ανάγνωση. Ίσως με τα χρόνια ο άνθρωπος κερδίζει σε συνδυαστική σοφία αλλά χάνει σε αυτοσυγκέντρωση.
Αγαπημένα εστιατόρια στην περιοχή; Τι πιάτα να δοκιμάσουμε αν πάμε;
Μου άρεσαν ανέκαθεν οι «Γιάντες» για την αυλή τους αλλά και το «Άμα λάχει», που το είχα προλάβει και ως ρεμπετάδικο τριάντα χρόνια πριν αλλά τώρα είναι ένα πολύ καλό μεζεδοπωλείο με υπέροχο κήπο. Η «Ροζαλία» είναι μια παραδοσιακή ταβέρνα που φαίνεται να αντέχει στο χρόνο αλλά και τα μεζεδοπωλεία της Θεμιστοκλέους με πρώτο το Όξο Νου.
Αγαπημένα μπαρ για night out;
Δεν είμαι ο τύπος για νυχτερινές μπαρότσαρκες. Με εκνευρίζει η δυνατή μουσική, τα ορθάδικα… Ίσως έχω μεγαλώσει μολονότι έτσι ήμουν πάντα. Για όποιον δεν έζησε την εποχή με τα ρεμπετάδικα, θα πρότεινα μια βόλτα στον Κάβουρα. Έχει χαθεί βέβαια το σκηνικό που ξέραμε εμείς στις αρχές της δεκαετίας του ’80 αλλά διασώζεται το άρωμα της εποχής εκείνης.
Θέλω να διαβάσω το βιβλίο μου ή να εργαστώ με ησυχία στο λαπτοπ μου, πού πηγαίνω;
Το «Έναστρον» στη Σόλωνος είναι νομίζω μια καλή λύση. Ένα ήσυχο, καθαρό βιβλιοκαφέ που τα τελευταία χρόνια το προτιμούν αρκετοί φοιτητές αλλά και άλλοι πνευματικά εργαζόμενοι άνθρωποι.
Τι θα προτείνατε σε κάποιον με παιδιά να κάνει οπωσδήποτε στην περιοχή ή κοντά σε αυτή;
Να μην κλείνεται στο σπίτι και να περπατά μαζί τους χωρίς να πτοείται από τους ανηφορικούς δρόμους.
Ποια είναι τα αγαπημένα σας βιβλιοπωλεία στην περιοχή και ποια βιβλία θα μας προτείνατε;
Στα Εξάρχεια διακινείται χωρίς υπερβολή περισσότερο από το 50% των βιβλίων της ελληνικής αγοράς. Θυμάμαι τον εαυτό μου ως μαθητή ακόμα να ψωνίζω από το «Χνάρι», ύστερα πηγαίναμε στην «Πρωτοπορία» μετά ήρθε η «Πολιτεία» στην Ασκληπιού… Στην περιοχή συνεχώς ξεφυτρώνουν ένα σωρό ωραία βιβλιοπωλεία. Πρόσφατα έπεσα πάνω στο bibliothèque και μου άρεσε πολύ. Ας μην ξεχνάμε ότι οι περισσότεροι εκδοτικοί οίκοι έχουν το δικό τους εξαρχειώτικο βιβλιοπωλείο. Όσο για τα βιβλία, στους Εξαρχειώτες ταιριάζει πολύ ο Κάφκα, ο Ντοστογιέφσκι και ο Τζόις, ίσως και ο Φώκνερ. Μια που ανέφερα όμως προηγουμένως το συνδυαστικό διάβασμα, θα πρότεινα παράλληλη ανάγνωση της «Πολιτείας» του Πλάτωνα με το «Κεφάλαιο» του Μαρξ, γαρνιρισμένα με στίχους από το «Χορικό του βράχου» του Έλιοτ και επιλεγμένα κεφάλαια από τον «Οδυσσέα» του Τζόις.
Ποιες είναι οι καλύτερες προτάσεις στην περιοχή ή κοντά σε αυτή, για όσους λατρεύουν την τέχνη;
Νομίζω ότι τα Εξάρχεια είναι ο παράδεισος της κουλτούρας και δεν χρειάζεται να πει πολλά κανείς για ό,τι συμβαίνει σε αυτή την γειτονιά. Από το αρχαιολογικό μουσείο μέχρι τα σινεμά της Ιπποκράτους και της Μαυρομιχάλη και τα Εξαρχειώτικα θέατρα μπορεί κανείς να δοκιμάσει μια ευρεία γκάμα καλλιτεχνικής δημιουργίας.