Το νέο της απώλειας του Κώστα Βεργόπουλου προσθέτει ένα ακόμη μαύρο σύννεφο στη δύσκολη αυτή εποχή. Αναπόφευκτα, όλους εμάς που τον γνωρίσαμε ως καθηγητή αλλά και ως φίλο, μας ωθεί όχι μόνο σε μια αποτίμηση του έργου και της προσωπικότητάς του, αλλά και σ’ έναν απολογισμό μιας άλλης, ολότελα διαφορετικής, εποχής.
Ο Κώστας ήταν άλλωστε ο κατεξοχήν εκπρόσωπος του ριζοσπαστισμού της δεκαετίας του ’60 –την οποία ελάτρευε- αλλά και της ελευθεριακότητάς της. Γι αυτό και τελικά παρέμεινε μέχρι το τέλος χωρίς πολλά-πολλά γαλόνια, σε αντίθεση με μερικούς άλλους. Είχε, άλλωστε, πάντα μια επιφύλαξη για την εξουσία η οποία όμως είχε σαν αφετηρία την αδιαπραγμάτευτη στάση του για τις ελευθερίες και τα δικαιώματα.
Οι μνήμες μου ξεκινάνε από την τάξη του μαθήματος της Ιστορίας των Οικονομικών Θεωριών, στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης 30 χρόνια πριν. Ο Κώστας πάντα έκανε μια διάλεξη περισσότερο εκ του αποθέματος των γνώσεων παρά μια τυπική, γυμνή παρουσίαση του εγχειριδίου της τάξης. Κι αυτό ήταν το μεγάλο του πλεονέκτημα. Για πρώτη φορά στη ζωή μου γνώριζα τότε, ως προπτυχιακός φοιτητής, έναν άνθρωπο που αγαπούσε τις ιδέες, έναν αναγεννησιακό, πολυσχιδή τύπο που λάτρευε την Ελλάδα και ιδιαιτέρως τη λαϊκή της παράδοση. Έναν πραγματικό ακαδημαϊκό της εποχής, που μοιράζονταν απλόχερα με τους φοιτητές του κάθε λεπτό των ημερών που έμενε στη Θεσσαλονίκη.
Γι αυτό και το έργο του δεν είναι μονότονο και στυφό. Οι περισσότεροι τώρα θα θυμούνται το Αγροτικό Ζήτημα ή και τον Δύσμορφο Καπιταλισμό που αποτέλεσαν πράγματι διεισδυτικές αναλυτικές ερμηνείες της ελληνικής περίπτωσης στο δεύτερο μισό του ΄70. Θεωρώ πάντως περισσότερο αντιπροσωπευτικά τα βιβλία του Κράτος και Οικονομική Πολιτική τον 19ο αιώνα και ιδίως το Εθνισμός και Οικονομική Ανάπτυξη όπου ο Κώστας ξεδιπλώνει με άνεση όλο το εύρος των γνώσεων και κυρίως το διεισδυτικό του πνεύμα. Πράγματι, εκεί, οι συσχετίσεις της πρώτης ενδογενούς βιομηχανικής ανάπτυξης με το πνεύμα του γνήσιου εθνισμού της εποχής στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου παντρεύονται με μοναδική οξυδέρκεια ακόμη και με την ώθηση στην εγχώρια λογοτεχνία από τη γενιά της παρακμής.
Όσο κι αν ξενίσει μερικούς, ο Κώστας δεν ήταν αριστερός οικονομολόγος, ούτε φυσικά μαρξιστής. Ο Κώστας ήταν ‘Κέυνς’. Ούτε καν νεοκευνσιανός ή μετακευνσιανός. Ήταν προσηλωμένος στη Γενική Θεωρία. Από αυτήν αντλούσε ανέκαθεν και ήταν τόσο δύσπιστος με τις περιοριστικές οικονομικές πολιτικές. Ο Κώστας επίσης αγαπούσε και θαύμαζε την Αμερική. Συχνά μου έλεγε ότι μόνο εκεί αναπτύσσεται πραγματικά η προοδευτική σκέψη.
Έκανε δε ο ίδιος μια μάλλον λιτή και απέριττη ζωή, αν εξαιρέσει κανείς την αγάπη του στα γαλλικά μαλακά και ώριμα τυριά, στο καλό κρασί και το άψητο κρέας. Η παρέα μας στο Παρίσι ξεκινούσε με έναν εξπρές στο καφέ του Μονπαρνάς Σελέκτ και τέλειωνε το βράδυ αργά συνήθως στου Ρούμπενς στο Σατλέτ ή στο Ρελέ στη πλατεία Νταντόν, με μεγάλες παρέες και χαρούμενες συζητήσεις. Ήταν δε πάντα εντυπωσιακή η ικανότητά του να βλέπει τα γεγονότα υπό ένα πρίσμα πολύ πρωτότυπο και να ανακαλύπτει πλευρές και γωνίες που δεν ήταν ορατές.
Να πω ακόμη ότι ο Κώστας ήταν πραγματικός πατριώτης. Η προοδευτικότητά του ή και οι αριστερές του ιδέες ήταν γνήσια δημοκρατικές και ουδέποτε παραμέρισαν την αγάπη του για την Ελλάδα και ιδίως την αυθεντική της λαϊκότητα και τέχνη.
Μπορεί επίσης να μην είναι πολύ γνωστό ότι ο Κώστας έκανε μια υπέροχη οικογένεια με την ήρεμη και αξιαγάπητη Αλέκα. Τα παιδιά, ο Βασίλης και η Εκάτη, καθηγητές τώρα πια στο Παρίσι, μου έδιναν πάντα την εντύπωση ότι έλαβαν από τον Κώστα την ηρεμία, την καλλιέργεια και τη σοφία του.
Ο κ. Πελαγίδης είναι καθηγητής Οικονομικής Ανάλυσης στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς και σύμβουλος του Κυριάκου Μητσοτάκη