O τελικός των 1.500 μέτρων γυναικών στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Λονδίνου το 2012 αποδείχθηκε, κατόπιν εορτής, η πιο «βρώμικη» κούρσα όλων των εποχών, με σχεδόν τις μισές αθλήτριες να αγωνίζονται «ντοπέ».
Τον Αύγουστο του 2012 η Βρετανίδα αθλήτρια Lisa Dobriskey βρέθηκε στον τελικό των 1.500 μ. να αγωνίζεται για μια επίζηλη θέση στο βάθρο - και για την κατάκτηση ενός ολυμπιακού μεταλλίου.
«Ήταν τρομακτικό», λέει η Dobriskey για τον ήχο των 80.000 θεατών στο στάδιο. «Οι άνθρωποι φώναζαν, ούρλιαζαν, ήταν συγκλονιστικό». Πλάνα από την προετοιμασία του αγώνα δείχνουν τις 13 αθλήτριες να στέκονται νευρικά στην πίστα, με την Dobriskey στην εξωτερική λωρίδα.
Λίγο περισσότερο από τέσσερα λεπτά και 10 δευτερόλεπτα αργότερα, όλα είχαν τελειώσει.
Η Ασλί Τσακίρ Αλπετκίν, μια Τουρκάλα αθλήτρια, κατάφερε να κερδίσει το χρυσό. Το ασημένιο μετάλλιο κέρδισε μια άλλη Τουρκάλα αθλήτρια, η Γκαμζέ Μπουλούτ. Το χάλκινο μετάλλιο πήρε η Μαριάμ Γιουσούφ Τζαμάλ από το Μπαχρέιν. Η Ντομπρίσκι τερμάτισε 10η.
Ήταν πικραμένη από το αποτέλεσμα, αλλά και βαθιά απογοητευμένη. Βλέπετε, ένα μήνα νωρίτερα, μετά τη συμμετοχή της σε έναν αγώνα της Diamond League στο Παρίσι, όπου η Μαροκινή αθλήτρια Mariem Alaoui Selsouli και η Alptekin πέτυχαν αναπάντεχα γρήγορους χρόνους, η Dobriskey επικοινώνησε ιδιωτικά με τον παγκόσμιο οργανισμό στίβου, την International Association of Athletics Federations (IAAF, που μετονομάστηκε σε World Athletics), για να εκφράσει την πεποίθησή της ότι οι αντίπαλες αθλήτριες είχαν κάνει χρήση αναβολικών.
Το ντόμινο των αποκαλύψεων
Λίγες μέρες αργότερα, η Selsouli βρέθηκε θετική σε ένα απαγορευμένο διουρητικό -το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την αποβολή άλλων ουσιών που βελτιώνουν την απόδοση από τον οργανισμό- και αποκλείστηκε από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Λονδίνου 2012.
Έτσι, όταν, λίγα λεπτά μετά τον τελικό στο Λονδίνο, η ρεπόρτερ Sonja McLaughlan του BBC Five Live ρώτησε πόσο «άνετα» ένιωθε η Dobriskey με το γεγονός ότι η Alptekin, η νέα ολυμπιονίκης, είχε προηγουμένως τιμωρηθεί με διετή αποκλεισμό για χρήση απαγορευμένων ουσιών, είπε την αλήθεια: «Νιώθω πολύ άβολα με αυτό, γιατί δεν πιστεύω ότι αγωνίζομαι σε ισότιμους όρους».
Το τότε σχετικά νέο σύστημα του λεγόμενου βιολογικού διαβατηρίου αθλητών (ABP), που είχε σχεδιαστεί για να ανιχνεύει τη χρήση απαγορευμένων ουσιών συγκρίνοντας πολλαπλά αποτελέσματα αίματος σε μια εκτεταμένη χρονική περίοδο, θα ήταν ένα μεγάλο βήμα προς τα εμπρός στην καταπολέμηση του ντόπινγκ. Στη συνέχεια, επέστρεψε στο Ολυμπιακό Χωριό, μάζεψε τα πράγματά της και πήγε στο σπίτι των γονιών της στο Κεντ.
Η Ντομπρίσκι δεν είδε ούτε ένα λεπτό από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Λονδίνου στην τηλεόραση, ενώ βρήκε ακόμη και τους Ολυμπιακούς Αγώνες του περασμένου καλοκαιριού στο Παρίσι ως ένα «πολύ οδυνηρό θέαμα για να δει. Απλώς, έπρεπε να αποστασιοποιηθώ από τον αθλητισμό».
Η Ντομπρίσκι μπορεί να είπε αυτό που σκέφτονταν πολλοί, αλλά τα σχόλιά της προκάλεσαν έντονη αντίδραση. «Μη νομίζετε ότι τα υπονοούμενα των αθλητών που έχουν ηττηθεί μετά τον αγώνα επιτυγχάνουν κάτι», σχολίασε τότε με περιφρόνηση ο πρώην αθλητής του τριπλού άλματος Jonathan Edwards.
Τελικά, όμως, οι ισχυρισμοί της αποδείχθηκαν απολύτως βάσιμοι: τον Μάιο του 2013, η Alptekin τιμωρήθηκε με αποκλεισμό μετά την ανίχνευση ανωμαλιών στο προφίλ του αίματός της που χρονολογούνταν από το 2010. Η αθλήτρια τιμωρήθηκε με οκταετή αποκλεισμό το 2015 και της αφαιρέθηκαν όλα τα αποτελέσματα από το 2010 και μετά, συμπεριλαμβανομένου του ολυμπιακού χρυσού. Τελικά, η ίδια θα τιμωρηθεί με ισόβιο αποκλεισμό το 2017 μετά από τρίτη παράβαση των κανόνων ντόπινγκ.
Η νέα πρωταθλήτρια, η συμπατριώτισσά της Bulut, που αναβαθμίστηκε από το ασημένιο μετάλλιο, δεν χάρηκε και αυτή για πολύ. Η δρομέας είχε βελτιώσει κατά 17 (!) δευτερόλεπτα το προσωπικό της ρεκόρ κατά το έτος που προηγήθηκε των Ολυμπιακών Αγώνων του Λονδίνου, κάτι που φαινόταν σχεδόν υπεράνθρωπο. Όσοι είχαν αμφιβολίες για το επίτευγμά της δικαιώθηκαν το 2017, όταν επίσης αποκλείστηκε για «ανωμαλίες στο διαβατήριο αίματος» και το χρυσό μετάλλιο αφαιρέθηκε και από αυτήν.
Εν τω μεταξύ, δύο ακόμη αθλήτριες από τον διαβόητο αγώνα των 1.500μ., η Λευκορωσίδα Ναταλία Καρέιβα και η Ρωσίδα Εκατερίνα Κοστετσκάγια, είχαν επίσης τιμωρηθεί με αποκλεισμό λόγω ανωμαλιών στο ABP.
Στη συνέχεια, τον περασμένο Σεπτέμβριο, περισσότερα από 12 χρόνια μετά τον αγώνα, υπήρξε μια τελική ανατροπή. Η Τατιάνα Τομάσοβα από τη Ρωσία, που είχε καταλάβει την τέταρτη θέση το 2012 και έκτοτε είχε αναβαθμιστεί στη δεύτερη θέση μετά τον αποκλεισμό των δύο αθλητριών από την Τουρκία, τιμωρήθηκε με 10ετή αποκλεισμό για χρήση αναβολικών στεροειδών, τα οποία ανιχνεύθηκαν σε επανέλεγχο αποθηκευμένων δειγμάτων από το 2012. Το μετάλλιό της τής αφαιρέθηκε αναδρομικά.
Τα αναθεωρημένα αποτελέσματα έχουν ως εξής: η αρχική χάλκινη δρομέας, η Jamal, είναι η νέα Ολυμπιονίκης. Η Aregawi, η οποία είχε παραλάβει το αναθεωρημένο χάλκινο μετάλλιο στο Παρίσι το περασμένο καλοκαίρι, θα αναβαθμιστεί ξανά σε ασημένια. Αυτό σήμαινε ότι η Αμερικανίδα Σάνον Ρόουμπουρι, η έκτη αθλήτρια που πέρασε τη γραμμή τερματισμού το 2012, θα λάμβανε τώρα το χάλκινο μετάλλιο.
Ωστόσο, ακόμη και μετά από όλες αυτές τις ανακατατάξεις, η ρετσινιά έμεινε οριστικά και αμετάκλητα: ο τίτλος του πιο «βρώμικου» αγώνα στην ιστορία του αθλητισμού δόθηκε... επάξια στον τελικό των 1.500 μ. γυναικών στους Ολυμπιακούς του Λονδίνου το 2012.
Η Ρόουμπερι θυμάται επακριβώς την κούρσα αυτή, 13 χρόνια μετά, όπως αναφέρει στον Guardian. «Όταν ανταγωνίζεσαι κάποιον που είναι "ντοπέ", το σώμα του δεν συμπεριφέρεται όπως θα συμπεριφερόταν ένα φυσιολογικό, "καθαρό" σώμα, όταν όλοι οι άλλοι εξασθενούν», λέει η Rowbury. Πράγματι, βλέποντας τα τελευταία μέτρα του αγώνα, δύο αθλήτριες φαίνονται σχεδόν να επιταχύνουν στα τελευταία μέτρα, σαν δύο... ηλεκτρικά ποδήλατα σε έναν λόφο που προσπερνάνε ποδηλάτες που έχουν εξαντληθεί: η Μπουλούτ και η Τομάσοβα.
Όταν ο αγώνας τελείωσε, η Rowbury πήγε κατευθείαν στον τότε φίλο της (σήμερα σύζυγό της), τον Μεξικανό δρομέα μεσαίων αποστάσεων Pablo Solares, και έκλαψε στην αγκαλιά του. «Το πιο οδυνηρό δεν ήταν ότι έχασα το μετάλλιο. Ήταν περισσότερο ότι ένιωθα πως ο αγώνας δεν ήταν δίκαιος και ότι, ό,τι και να έκανα, δεν ήμουν σε ισότιμη θέση σε σχέση με τις συναθλήτριές μου. Μου ήταν δύσκολο να αποδεχτώ αυτή την αδικία. Αν ήταν ένας αγώνας μεταξύ ίσων, θα μπορούσα να δεχτώ ότι απλά δεν ήταν η μέρα μου».
31 «βρώμικα» μετάλλια
Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του Λονδίνου, κατά ειρωνικό τρόπο, υποτίθεται ότι θα ήταν οι πιο «καθαροί» που είχαν διοργανωθεί ποτέ. Τουλάχιστον, αυτή ήταν η υπόσχεση που είχε δώσει ο τότε Βρετανός υπουργός Πολιτισμού, Τζέρεμι Χαντ, στις πρώτες μέρες των Αγώνων.
Είχε δίκιο ότι το Λονδίνο είχε θέσει σε εφαρμογή ένα από τα πιο αυστηρά συστήματα ελέγχων που είχαν εφαρμοστεί ποτέ σε Ολυμπιακούς Αγώνες. Οι πολλαπλές θετικές αναλύσεις για ντόπινγκ δεν είναι μόνο καταστροφικές για τους αθλητές και τις χώρες που εμπλέκονται, αλλά και για τη χώρα που φιλοξενεί τους Αγώνες, η οποία δεν θέλει να συνδέεται με αυτές.
Ένα υπερσύγχρονο εργαστήριο ελέγχου, με μέγεθος επτά γηπέδων τένις και προσωπικό άνω των 1.000 ατόμων, είχε κατασκευαστεί για το σκοπό αυτόν στο Χάρλοου του Έσεξ. Εκεί πραγματοποιήθηκαν περισσότερες από 5.000 δοκιμές κατά τη διάρκεια των 16 ημερών της διοργάνωσης, περισσότερες από οποιουσδήποτε προηγούμενους Αγώνες. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, μόνο οκτώ δείγματα βρέθηκαν θετικά.
Ωστόσο, κανείς δεν περίμενε ότι ο αριθμός των αθλητών που θα πιάνονταν να κάνουν χρήση απαγορευμένων ουσιών στο Λονδίνο -χωρίς να υπολογίζονται εκείνοι που κατάφεραν να ξεφύγουν- θα παρέμενε μονοψήφιος. Καθώς τα ίδια δείγματα επανεξετάστηκαν με νεότερες τεχνολογίες τα χρόνια που ακολούθησαν, βρέθηκαν όλο και περισσότερα θετικά αποτελέσματα ντόπινγκ.
Μέχρι το 2022, όταν ολοκληρώθηκε το δεκαετές πρόγραμμα επαναναλύσεων, ο Διεθνής Οργανισμός Αντι-Ντόπινγκ είχε αποσύρει συνολικά 31 μετάλλια του Λονδίνου από αθλητές 11 διαφορετικών χωρών. Σε ένα αγώνισμα άρσης βαρών ανδρών, έξι από τους επτά πρώτους θα καταλήξουν να αποκλειστούν και θα τιμωρηθούν για παραβάσεις αντιντόπινγκ. Το χάλκινο μετάλλιο τελικά απονεμήθηκε στον αθλητή που αρχικά είχε τερματίσει... ένατος!
Το χειρότερο, όμως, δεν είχε έρθει ακόμα. Όταν η Ρωσίδα δισκοβόλος που είχε κερδίσει ασημένιο μετάλλιο στο Λονδίνο το 2012, Ντάρια Πιστσαλνίκοβα, έγραψε στην Παγκόσμια Οργάνωση Αντι-Ντόπινγκ (WADA) αργότερα εκείνο το έτος, παραδεχόμενη ότι είχε πάρει απαγορευμένες ουσίες και ζητώντας να διερευνήσει το συστηματικό ντόπινγκ στη χώρα της, η WADA αρνήθηκε να ανοίξει έρευνα, παραπέμποντας την υπόθεσή της στους... ίδιους εκείνους διεφθαρμένους αξιωματούχους που η ίδια προσπαθούσε να καταγγείλει.
Ο επικεφαλής του εθνικού εργαστηρίου της χώρας για το αντιντόπινγκ, που είναι διαπιστευμένο από την WADA, Γκριγκόρι Ροντσένκοφ, θα διαφύγει αργότερα στις ΗΠΑ για να διηγηθεί την ιστορία του στον ντοκιμαντερίστα Μπράιαν Φόγκελ και στην εφημερίδα New York Times. Οι λεπτομέρειες που διηγήθηκε, ιδίως όσον αφορά τους Χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες του 2014 στη ρωσική πόλη Σότσι, όταν ήταν επικεφαλής του εργαστηρίου που συντόνιζε όλους τους ελέγχους, ήταν αποκαλυπτικές: η υπηρεσία του άλλαζε τα «ντοπαρισμένα» και «μολυσμένα» ούρα των ύποπτων για ντόπινγκ αθλητών με καθαρά δείγματα ούρων και ούτε γάτα ούτε ζημιά.
Οι αποκαλύψεις του συγκλόνισαν τον αθλητικό κόσμο και η Ρωσία αποκλείστηκε από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Ρίο και αργότερα του Τόκιο. Στη συνέχεια, ο Rodchenkov χαρακτήρισε τους Αγώνες του Λονδίνου το 2012 «τους πιο βρώμικους Ολυμπιακούς Αγώνες στην ιστορία» και, αυστηρά μιλώντας, αν κρίνουμε από τον αριθμό των θετικών ελέγχων που καταγράφηκαν, έχει 100% δίκιο.
Σε απάντηση στις αποκαλύψεις της Ρωσίας, η κυβέρνηση των ΗΠΑ ψήφισε τον νόμο Rodchenkov Anti-doping Act του 2019, ο οποίος επιτρέπει στους Αμερικανούς εισαγγελείς να διώκουν όσους εμπλέκονται σε διεθνείς συνωμοσίες ντόπινγκ.
Πόσο έχουν αλλάξει τα πράγματα σήμερα;
Είναι αδύνατο να γνωρίζουμε με βεβαιότητα, λέει η April Henning, αναπληρώτρια καθηγήτρια διεθνούς αθλητικής διαχείρισης στο Πανεπιστήμιο Heriot-Watt του Εδιμβούργου, η οποία έχει γράψει λεπτομερώς για την ιστορία των ναρκωτικών στον αθλητισμό. «Το πιο εξελιγμένο και επιτυχημένο πρόγραμμα ντόπινγκ στον κόσμο είναι αυτό που δεν γνωρίζουμε», λέει. «Οι πιο εξελιγμένοι μηχανισμοί καταπολέμησης του ντόπινγκ δεν θα σταματήσουν τους απατεώνες αν οι εμπλεκόμενοι δεν το θέλουν», επισημαίνει.
Το 2020, ο ίδιος ο πρώην πρόεδρος της Διεθνούς Ομοσπονδίας Στίβου [IAAF] καταδικάστηκε για διαφθορά από γαλλικό δικαστήριο και τιμωρήθηκε με τέσσερα χρόνια φυλάκιση. Ο Lamine Diack, ένας Σενεγαλέζος επιχειρηματίας, είχε διευθύνει τον αθλητικό οργανισμό για 16 χρόνια μέχρι το 2015. Ταυτόχρονα, όμως, είχε αναπτύξει ένα σχέδιο που ονόμαζε «πλήρης προστασία», στο πλαίσιο του οποίου Ρώσοι αθλητές που είχαν κάνει χρήση ντόπινγκ πλήρωναν εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ για να εξαφανιστούν τα θετικά αποτελέσματα των ελέγχων, ώστε να μπορούν να αγωνιστούν, μεταξύ άλλων, στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Λονδίνου το 2012.
Η νέα Ολυμπιονίκης των 1.500 μέτρων στο Λονδίνο το 2012, Maryam Yusuf Jamal, πήρε τελικά το χρυσό μετάλλιο που της άξιζε σε τελετή που πραγματοποιήθηκε στην πρωτεύουσα του Μπαχρέιν, Μανάμα, τον Δεκέμβριο του 2021.
Η ίδια γελάει όταν τη ρωτούν αν ήξερε, καθώς περίμενε στην εκκίνηση του τελικού στο Λονδίνο, ποιες από τις αντιπάλους της ήταν πιθανό να έχουν κάνει ντόπινγκ. «Φυσικά. Όλες οι αθλήτριες το ξέρουν», λέει. «Τις βλέπεις μια φορά το χρόνο, ίσως. Εμφανίζονται και τρέχουν γρήγορα, ακόμα κι αν τρέχουν μόνο στα παγκόσμια πρωταθλήματα ή στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Δεν θέλουν να τρέξουν στους αγώνες της Diamond League επειδή φοβούνται [ότι θα πιαστούν "ντοπέ"]».
Όπως η Ντομπρίσκι, η καριέρα της Ρόουμπερι τελείωσε απότομα και άκρως απογοητευτικά. Όταν το 2021 αποκαλύφθηκε ότι η Shelby Houlihan, η αθλήτρια που είχε σπάσει το εθνικό αμερικανικό ρεκόρ της Rowbury στα 1.500 μέτρα στο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα του 2019 στην Ντόχα, είχε βγει θετική σε έλεγχο για την απαγορευμένη στεροειδή ουσία νανδρολόνη, «ένιωσα, απλώς, ότι δεν μπορώ να το κάνω πια», λέει. «Είχα απογοητευτεί τόσες φορές, που δεν μπορούσα να πείσω τον εαυτό μου να το κάνει».
Τα χρόνια που πέρασαν από το Λονδίνο ήταν «πολύ οδυνηρά, γεμάτα απογοήτευση και απομυθοποίηση» λέει, «αλλά πλέον αρνούμαι να στενοχωριέμαι για τα καλά νέα. Και αυτά είναι καλά νέα. Ακόμα και μετά από 13 χρόνια, με κάποιον τρόπο αποδόθηκε τρόπον τινά μια δικαιοσύνη».