Οι μέσες αποδοχές κινούνται στη ζώνη των 1.300 ευρώ και η εκτίμηση είναι ότι θα φτάσουν ή θα ξεπεράσουν τα 1.500 ευρώ ως το 2027.
Αυτό είναι ένα από τα στρατηγικά στοιχήματα της κυβέρνησης και ένα από τα “κλειδιά” - αν όχι το πιο βασικό- είναι η ενίσχυση των συλλογικών συμβάσεων, που μπορούν να λειτουργήσουν ως ντόμινο. Το ότι αυτό δεν συμβαίνει σήμερα, δεν είναι μυστικό.
Σύμφωνα με την Τράπεζα της Ελλάδας, η σωρευτική αύξηση του κατώτατου μισθού από το 2016 έως το 2024 ήταν περίπου 40%. Οι αυξήσεις του κατώτατου μισθού είχαν θετικές επιδράσεις και σε υψηλότερα μισθολογικά κλιμάκια, με φθίνοντα, όμως, ρυθμό έως τα επίπεδα των 1.100 έως 1.200 ευρώ, ενώ σε υψηλότερα επίπεδα μικτών αμοιβών, όπου συνήθως βρίσκονται και πιο εξειδικευμένοι εργαζόμενοι, η μετατόπιση της κατανομής είναι πολύ μικρή.
Συγκεκριμένα, για τις θέσεις εργασίας με χαμηλές απολαβές (έως 850 ευρώ το 2016), το μέσο ποσοστό μεταβολής των ονομαστικών μισθών ήταν 26,9% από το 2016 έως το 2023. Αντιθέτως, οι θέσεις εργασίας με υψηλές απολαβές (άνω των 1.650 ευρώ το 2016), είχαν μια εκτιμώμενη μέση αύξηση των ονομαστικών αμοιβών κατά 0,7%, δηλαδή κατά μέσο όρο οι μισθοί παρέμειναν ουσιαστικά αμετάβλητοι.
Οι συλλογικές συμβάσεις
Το ότι μπήκαν ουσιαστικά στο “ψυγείο” οι συλλογικές συμβάσεις από την περίοδο της οικονομικής κρίσης, συνδέεται άμεσα με αυτό το “φρενάρισμα” των μισθών. Είναι ενδεικτικό ότι το 2009 το ποσοστό κάλυψης στην Ελλάδα έφτανε το 85%, ενώ τώρα οι συλλογικές συμβάσεις μόλις που καλύπτουν το 30% της αγοράς.
Σύμφωνα με τον εργατολόγο Γιάννη Καρούζο, οι παράγοντες που αποθάρρυναν τις συλλογικές διαπραγματεύσεις είναι κυρίως οι εξής:
- ο περιορισμός της διαρκείας των ΣΣΕ. Μετά τον περιορισμό των προϋποθέσεων προσφυγής στη διαιτησία και τον περιορισμό της διαρκείας ΣΣΕ, έληξαν οι ΣΣΕ αόριστης διαρκείας καθώς και λοιπές ΣΣΕ, που είχαν ορισμένη διάρκεια. Έτσι, στο περιβάλλον της οικονομικής κρίσης του 2010 και τις μειώσεις μισθών στον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα, δεν κινήθηκαν διαδικασίες συλλογικών διαπραγματεύσεων και δεν καταρτίστηκαν ΣΣΕ, ιδίως κλαδικές και ομοιοεπαγγελματικές
- ο περιορισμός της δυνατότητας για μονομερή προσφυγή στη διαιτησία, όταν αποτυγχάνουν οι συλλογικές διαπραγματεύσεις και η μεσολάβηση για την κατάρτιση ΣΣΕ. Πλέον, κατόπιν υπόδειξης και του Διεθνούς Γραφείου Εργασίας, η μονομερής προσφυγή στη διαιτησία, είναι το έσχατο μέσο επίλυσης συλλογικής διαφοράς μόνο στις δημόσιες επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας και μόνο όταν η επίλυση της διαφοράς επιβάλλεται για λόγους γενικότερου κοινωνικού ή δημόσιου συμφέροντος.
Η Οδηγία και οι προτάσεις
Η Κοινοτική Οδηγία, που ενσωματώνεται στο εθνικό δίκαιο με το νομοσχέδιο του υπουργείου Εργασίας, επιχειρεί να ανεβάσει το ποσοστό των συλλογικών συμβάσεων στην Ελλάδα και όπου αλλού υπολείπεται του 80%. Ωστόσο, δεν περιλαμβάνει δεσμεύσεις για τις Εθνικές Αρχές, παρά μόνο κατευθύνσεις. Συγκεκριμένα, προβλέπει ότι το κράτος- μέλος εκπονεί σχέδιο δράσης για την προώθηση των συλλογικών διαπραγματεύσεων, κατόπιν διαβούλευσης με τους κοινωνικούς εταίρους ή σε συμφωνία με αυτούς και ορίζει σαφές χρονοδιάγραμμα και συγκεκριμένα μέτρα για τη σταδιακή αύξηση του ποσοστού κάλυψης από συλλογικές διαπραγματεύσεις. Ανά διετία, το κράτος- μέλος (εν προκειμένω η Ελλάδα) θα πρέπει να υποβάλλει στην Κομισιόν Έκθεση με στοιχεία και δεδομένα για την υλοποίηση του σχεδιασμού, αλλά η πρώτη Έκθεση θα υποβληθεί τον Οκτώβριο του 2025.
Το νομοσχέδιο του υπουργείου Εργασίας κινείται ακριβώς πάνω σε αυτήν την κατεύθυνση, προβλέποντας διαβουλεύσεις με τους κοινωνικούς εταίρους για το σχέδιο δράσης, ωστόσο σύμφωνα με τον Γιάννη Καρούζο απαιτούνται κι άλλες πρωτοβουλίες- και δη νομοθετικές- για να αναγεννηθούν οι συλλογικές συμβάσεις στην Ελλάδα, άρα να κινηθούν ανοδικά και οι μισθοί. Τα κύρια σημεία προτεινόμενης διόρθωσης/ τροποποίησης του ισχύοντος νομικού πλαισίου αφορούν κυρίως στα εξής:
- διατήρηση όλων των όρων ΣΣΕ της όποιας έληξε η μετενέργεια, ως όρων της ατομικής σύμβασης εργασίας των εργαζομένων που δεσμεύονταν από αυτή
- επαναφορά της μετενέργειας των 6 μηνών των όρων της ΣΣΕ που έληξε, αντί των 3 μηνών
- επανακαθορισμός του ποσοστού κάλυψης εργαζομένων για την επέκταση ΣΣΕ σε μικρότερο και ρεαλιστικό ποσοστό, αντί του 51%
- αποκατάσταση της διαπραγματευτικής ισορροπίας μεταξύ εργοδοτών και εργαζομένων και ενθάρρυνση των κοινωνικών εταιρών να αξιοποιήσουν το άρθρο 14 του Ν1876/1990 καθορίζοντας με συμφωνία τους τις προθέσεις προσφυγής στη διαιτησία
- αξιολόγηση του δεύτερου βαθμού διαιτησίας, που «δικαστηριοποιεί» την διαδικασία διαιτησίας, έχει εισάγει πρακτικές που πηγάζουν από τον Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας και δεν εξελίσσει τις συλλογικές διαπραγματεύσεις και συνεπώς κατάργηση της
- εκλογίκευση και περιορισμός των στοιχείων που απαιτείται να δηλώνονται στο αντίστοιχο μητρώο Συνδικαλιστών και ανάκληση της αναστολής της ικανότητας προς συλλογική διαπραγμάτευση λόγω της μη εγγραφής στο μητρώο, καθώς η συνεπεία αυτή είναι αντίθετη προς την Οδηγία
- να καθοριστούν νομοθετικά οι τομείς δράσεων που ενθαρρύνουν τις συλλογικές διαπραγματεύσεις και θα περιέχονται στο Σχέδιο Δράσης όπως για παράδειγμα η δημιουργία βάσεων δεδομένων με στοιχεία, ιδίως για τους μισθούς, το κόστος παραγωγής, την ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας και την απασχόληση