Η απάντηση είναι: προς το παρόν, η Επιτροπή. Αλλά αρκεί;
Τον περασμένο Ιούνιο υιοθετήθηκε η Ευρωπαϊκή Στρατηγική Οικονομικής Ασφάλειας, που αποσκοπούσε στην προστασία και ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής οικονομίας μέσω -ανάμεσα άλλων μέτρων- και της εξασφάλισης της ομαλούς λειτουργίας κρίσιμων παραγωγικών αλυσίδων και αλυσίδων τροφοδοσίας. Οι ενέργειες αυτές αποτελούν απάντηση στην ολοένα αυξανόμενη ασφαλειοποίηση και του τομέα της οικονομίας, με τη συνειδητοποίηση του κινδύνου μετατροπής των οικονομικών εξαρτήσεων σε κρίσιμες πρώτες ύλες από τρίτες χώρες σε μοχλούς πίεσης εναντίον της Ευρώπης.
Την προηγούμενη εβδομάδα, η Επιτροπή προχώρησε στην υιοθέτηση πέντε μέτρων υλοποίησης της Στρατηγικής αυτής, εστιάζοντας στην καλύτερη παρακολούθηση των άμεσων ξένων επενδύσεων τρίτων χωρών σε ευρωπαϊκό έδαφος, στον αποτελεσματικότερο έλεγχο των ευρωπαϊκών επενδύσεων και εξαγωγών σε συνεργασία με τα κράτη-μέλη και στην ενίσχυση της έρευνας σε τεχνολογίες διπλής χρήσης, δηλαδή σε τεχνολογίες που έχουν και στρατιωτικές εφαρμογές. Το ζητούμενο, όπως αποτυπώνεται σε όλες τις δημόσιες παρεμβάσεις των Ευρωπαίων αξιωματούχων, είναι η εξεύρεση της σωστής ισορροπίας μεταξύ μιας εύρυθμα λειτουργούσας και ανοικτής Ενιαίας Αγοράς, που αποτελεί διαχρονικά κομβικό στοιχείο της ενωσιακής διαδικασίας, και της ανάγκης προστασίας κρίσιμων τομέων παραγωγής στην ευρωπαϊκή οικονομία. Με άλλα λόγια, ο προβληματισμός έγκειται στο αν ο αυξανόμενος γεωοικονομικός και γεωπολιτικός ανταγωνισμός οδηγεί την Ευρωπαϊκή Ένωση σε έναν υπέρ του δέοντος οικονομικό προστατευτισμό, που αντίκειται στις αρχές του οικονομικού φιλελευθερισμού που πρεσβεύει η Ευρώπη.
Υπό το πρίσμα της ασφάλειας, το ταμπού του οικονομικού προστατευτισμού πλέον έχει διαλυθεί τόσο στην Ευρώπη όσο και στις ΗΠΑ. Ήδη από το 2016, η εξαγορά μιας γερμανικής εταιρείας ρομποτικής από όμιλο κινεζικών συμφερόντων είχε ξεσηκώσει αντιδράσεις για την εξαγωγή πολύτιμης τεχνογνωσίας σε κρίσιμους τομείς ασφάλειας. Η συζήτηση οδήγησε στην υιοθέτηση, το 2019, του Κανονισμού θέσπισης πλαισίου ελέγχου άμεσων ξένων επενδύσεων στην Ένωση. Οι τρέχουσες προτάσεις της Επιτροπής ουσιαστικά μετεξελίσσουν το συμφωνηθέν -εθνικά εφαρμοζόμενο- καθεστώς παρακολούθησης και ελέγχου, το οποίο, ωστόσο, παραμένει ανενεργό σε πέντε τουλάχιστον κράτη-μέλη, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας.
Το γεγονός αυτό αναδεικνύει και το βασικό πρόβλημα στην ευρύτερη συζήτηση περί οικονομικής ασφάλειας. Ενώ η εμπορική πολιτική διαμορφώνεται σε ευρωπαϊκό επίπεδο με τα κράτη-μέλη να έχουν εκχωρήσει την κυριαρχία τους στο πεδίο αυτό στα όργανα της ΕΕ, θέματα ασφάλειας παραμένουν προνομιακό πεδίο δράσης των εθνικών κυβερνήσεων. Ωστόσο, ο παραδοσιακός διαχωρισμός μεταξύ θεμάτων ασφάλειας «υψηλής πολιτικής» και των λοιπών ζητημάτων έχει πλέον παύσει να υφίσταται, όπως αποτυπώνεται εύλογα στις ανησυχίες που διατυπώνει η Επιτροπή στα κείμενα πολιτικής της. Οι προσπάθειες διαμόρφωσης μια ολιστικής προσέγγισης ασφάλειας από την ΕΕ προσκρούουν ακόμα σε αντιρρήσεις κρατών-μελών. Η καθυστέρηση εκ μέρους τους της συνειδητοποίησης αυτής της αναγκαιότητας και η εμμονή τους στην περιχαράκωση των επιμέρους θεματικών πεδίων θα δυσκολέψει και θα καθυστερήσει την ΕΕ από την απόκτηση μιας ουσιαστικής και αποτελεσματικής στρατηγικής οικονομικής ασφάλειας.
*Ο Σπύρος Μπλαβούκος, είναι Καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και Επικεφαλής Ευρωπαϊκού Προγράμματος Αριάν Κοντέλλη, ΕΛΙΑΜΕΠ