Ο Γιώργος Παγουλάτος, Καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής και Οικονομίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Γενικός Διευθυντής του ΕΛΙΑΜΕΠ σχολιάζει την ομιλία της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν όπως αυτή μεταδόθηκε από το Europe Direct ΕΛΙΑΜΕΠ Αττικής.
«Η ετήσια βαρυσήμαντη ομιλία της Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, για την «Κατάσταση της Ένωσης» (State of the Union) αυτή η χρονιά είχε τρεις κυρίως στόχους.
- Πρώτον, να εκπέμψει την ενότητα και αποφασιστικότητα της Ευρώπης στην πλήρη μέχρι τέλους υποστήριξη της Ουκρανίας και διατήρηση των κυρώσεων εναντίον της Ρωσίας.
- Δεύτερον, να διαβεβαιώσει τους Ευρωπαίους πολίτες ότι, αντιμέτωπη με μια πρωτοφανή ενεργειακή και οικονομική κρίση, η ΕΕ θα κάνει ό,τι χρειάζεται για να μετριάσει τις επιπτώσεις της κρίσης στις ευρωπαϊκές οικονομίες και κοινωνίες.
- Και τρίτον, να περιγράψει τη «μεγάλη εικόνα» για το που θέλει να πάει η ΕΕ, να δώσει ένα περίγραμμα του στρατηγικού της προσανατολισμού.
Η ομιλία κατά βάση ανταποκρίθηκε και στους τρεις αυτούς βασικούς στόχους, με περισσότερη επιτυχία και πληρότητα στον πρώτο σε σχέση με τους υπόλοιπους δυο.
Η πλήρης, μαχητική αλληλεγγύη και υποστήριξη της Ευρώπης στην Ουκρανία ήταν το κυρίαρχο μήνυμα της ομιλίας, απηχώντας την σύγκλιση των κρατών-μελών και βασικών πολιτικών ομάδων της ΕΕ στο ζήτημα αυτό.
Η ρητορική της εξέπεμπε ένα ευρύτερο μήνυμα ενότητας των δημοκρατικών κρατών εναντίον του καθεστώτος Πούτιν, απηχώντας τον Πρόεδρο Μπάιντεν, στην αναφορά σε έναν πόλεμο της απολυταρχίας εναντίον της δημοκρατίας.
Εξήγγειλε νέα μέτρα χρηματοδότησης και υποστήριξης στην Ουκρανία, άμεση σύνδεση της Ουκρανίας στο Ευρωπαϊκό δίκτυο ηλεκτρικού ρεύματος και ανεμπόδιστη πρόσβασή της στην ενιαία αγορά της ΕΕ. Δήλωσε ρητά ότι οι κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας είναι εδώ για να μείνουν.
Σε μια έμμεση κριτική σε προηγούμενες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, μεταξύ άλλων της Γερμανίας, είπε ότι η Ευρώπη θα έπρεπε να είχε ακούσει τις Κεντροανατολικές και Βαλτικές χώρες που προειδοποιούσαν για την απειλή που συνιστά η Ρωσία του Πούτιν.
Στην υπηρέτηση του δεύτερου βασικού στόχου, πολιτικές για την αντιμετώπιση της ενεργειακής και οικονομικής κρίσης, η ομιλία της Προέδρου φον ντερ Λάιεν ήταν ίσως λιγότερο πειστική, υστερώντας σε συγκεκριμένα μέτρα και προτάσεις πολιτικής.
Μια παρατήρηση εδώ. Είναι γεγονός ότι η ΕΕ έχει καθυστερήσει στην ανάληψη συγκεκριμένων δραστικών μέτρων τιθάσευσης των τιμών ηλεκτρικής ενέργειας, που έχουν σχεδόν δεκαπλασιαστεί. Θα έπρεπε να έχει συγκληθεί έκτακτο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ήδη από το καλοκαίρι για την κοινή αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης. Προφανώς η ουσιώδης διάσταση απόψεων μεταξύ των κρατών μελών εμποδίζει μια ταχύτερη πρόοδο.
Έτσι η ομιλία της Προέδρου επανέφερε τις προτάσεις της Επιτροπής, που παρότι θετικές έχουν ακόμα δρόμο μπροστά τους: πλαφόν στα υπερκέρδη των εταιρειών που παράγουν ηλεκτρική ενέργεια από πηγές χαμηλού κόστους. Κατεύθυνση των εσόδων αυτών προς τα πιο ευπαθή νοικοκυριά. Αποδέσμευση των τιμών ηλεκτρικής ενέργειας από την καθοριστική επίδραση των τιμών φυσικού αερίου. Μέτρα μείωσης της ζήτησης ηλεκτρικού ρεύματος. Στοχευμένη στήριξη των μικρομεσαίων επιχειρήσεων που πλήττονται από την άνοδο τιμών ενέργειας. Αναγνώριση του ότι υπό τις εξαιρετικές σημερινές συνθήκες η ευρωπαϊκή αγορά ηλεκτρικής ενέργειας δυσλειτουργεί και χρειάζεται μεταρρυθμίσεις. Αναφορά στο RePowerEU. Εξαγγελία σύστασης ομάδας εργασίας (task force) για χαμηλότερες τιμές στο φυσικό αέριο.
Και βέβαια έμφαση στη στροφή προς ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ), και ιδίως το υδρογόνο, αναγγέλλοντας μια Ευρωπαϊκή Τράπεζα Υδρογόνου. Προτεραιότητα αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, απέναντι στην οποία καμία χώρα δεν μπορεί μόνη της. Εξαγγελία διπλασιασμού του στόλου πυροσβεστικών αεροπλάνων και ελικοπτέρων.
Η Πρόεδρος υπενθύμισε την επιτυχία του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας / NextGenerationEU, σημειώνοντας ότι μόνο 100 δις έχουν ως τώρα εκταμιευθεί, και απομένουν 700 δις να απορροφηθούν σε αναγκαίες επενδύσεις από τα κράτη-μέλη. Μεταξύ άλλων για επενδύσεις ταχύτερης μετάβασης στην οικονομία μηδενικών εκπομπών άνθρακα (net zero).
Η Πρόεδρος δεσμεύθηκε ότι τον Οκτώβριο η Επιτροπή θα υποβάλει προτάσεις για το νέο πλαίσιο οικονομικής και δημοσιονομικής διακυβέρνησης στην ΕΕ. Δημοσιονομικούς κανόνες που θα επιτρέπουν στρατηγικές επενδύσεις προστατεύοντας παράλληλα τη δημοσιονομική βιωσιμότητα. Δεν είναι κάτι καινούριο, αλλά δηλώνει τον πραγματισμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σε μια συγκυρία υψηλού δημόσιου χρέους σε χώρες όπως η Ιταλία (και η Ελλάδα), σε ένα περιβάλλον ανόδου των επιτοκίων που αυξάνει το κόστος αναχρηματοδότησής τους.
Μίλησε για ένα πλαίσιο που επιτρέπει στα κράτη-μέλη περισσότερη ευελιξία στην πορεία μείωσης του δημόσιου χρέους, με επιστροφή στο «πνεύμα του Μάαστριχτ» κατά το οποίο σταθερότητα και ανάπτυξη συμπορεύονται.
Επισήμανε το θετικό γεγονός ότι η ανεργία βρίσκεται στο ιστορικά χαμηλό 6%, όμως παράλληλα υπάρχουν αμέτρητες κενές θέσεις εργασίας. Η Ευρώπη χρειάζεται καταρτισμένο ανθρώπινο δυναμικό από το εξωτερικό, και ταχύτερες διαδικασίες αναγνώρισης και πιστοποίησης των προσόντων τους. Το 2023 θα είναι έτος εκπαίδευσης και κατάρτισης, είπε η Πρόεδρος φον ντερ Λάιεν.
Στον τομέα εξωτερική ανθεκτικότητα και στρατηγική αυτονομία της ΕΕ, η Πρόεδρος αναφέρθηκε στην πρόκληση της εξάρτησης της ΕΕ από μια χώρα (Κίνα) στην εξόρυξη και προμήθεια σπάνιων γαιών, όπου οι ανάγκες της ΕΕ πρόκειται να πενταπλασιαστούν κατά τις αμέσως επόμενες δεκαετίες. Η ΕΕ προχωρά σε νέες εμπορικές συμφωνίες με άλλους εταίρους (Χιλή, Μεξικό, Νέα Ζηλανδία, Αυστραλία, Ινδία) προκειμένου να διαφοροποιήσει τις πηγές προέλευσης σπάνιων γαιών και λιθίου, επιδιώκοντας να φτιάξει στρατηγικά αποθέματα.
Η εστίαση αυτή στις σπάνιες γαίες έρχεται να συμπληρώσει την αντίστοιχη οικοδόμηση Ευρωπαϊκής στρατηγικής αυτάρκειας στις ηλεκτρικές μπαταρίες και τους ημιαγωγούς κατά τα αμέσως προηγούμενα χρόνια. Στο πλαίσιο αυτό εξήγγειλε ένα Ταμείο Ευρωπαϊκής Κυριαρχίας για να εξασφαλίσει ότι το μέλλον της ΕΕ είναι “made in Europe”.
Υπενθύμισε τον στρατηγικό στόχο της διεύρυνσης. Δυτικά Βαλκάνια, Ουκρανία, Μολδαβία και Γεωργία είναι το μέλλον της Ένωσης και το μέλλον τους είναι στην Ευρωπαϊκή Ένωση, είπε.
Δήλωσε υποστήριξη στην πρόταση Μακρόν για την Ευρωπαϊκή Πολιτική Κοινότητα, δεσμευόμενη ότι η Επιτροπή θα υποβάλει σχετικές προτάσεις.
Έκανε διπλωματικό άνοιγμα στη Βρετανία, αποτίοντας τιμή στο ιστορικό αποτύπωμα της Βασίλισσας Ελισάβετ. Άλλωστε στόχος της ΕΕ είναι το Ηνωμένο Βασίλειο να συμμετάσχει στον ευρύτερο κύκλο ευρωπαϊκών κρατών που θα συγκροτεί την Ευρωπαϊκή Πολιτική Κοινότητα.
Μίλησε για το πρόγραμμα της Παγκόσμια Πύλης (Global Gateway) επενδύσεων και συνεργασιών της ΕΕ προς την Αφρική και Λατινική Αμερική.
Έκανε ειδική αναφορά στις κακόβουλες προσπάθειες παραπληροφόρησης και αποπληροφόρησης από ξένες δυνάμεις, εννοώντας την Κίνα και τη Ρωσία, στο εσωτερικό ευρωπαϊκών χωρών. Εξήγγειλε πολιτική αντιμετώπισης των «Δούρειων Ίππων» αυταρχικών καθεστώτων, και ταμείο υποστήριξης της Δημοκρατίας στην Ευρώπη.
Ανταποκρινόμενη σε ισχυρή απαίτηση των κύριων πολιτικών ομάδων του Ευρωπαϊκού Κοινοβολίου, έδωσε έμφαση στο κράτος δικαίου, καθώς συνεχίζεται η αντιπαράθεση με την Ουγγαρία και δευτερευόντως με την Πολωνία στο ζήτημα αυτό. Μίλησε για την ανάγκη προστασίας της δικαστικής ανεξαρτησίας και χορήγηση κονδυλίων του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού υπό τον όρο του σεβασμού του κράτους δικαίου. Αλλά και συστηματικότερη νομοθετική αντιμετώπιση της διαφθοράς στο εσωτερικό της Ευρώπης, για να είναι πιο αξιόπιστη προς τα έξω.
Ανέφερε τη συμβολή της Διάσκεψης για το Μέλλον της Ευρώπης. Μίλησε για τη θεσμοθέτηση των πάνελ Ευρωπαίων πολιτών. Τάχθηκε υπέρ μιας Ευρωπαϊκής Συνέλευσης με σκοπό την αναθεώρηση των Συνθηκών, με την ανάγκη θεσμοθέτησης μεταξύ άλλων ρήτρας αλληλεγγύης των γενεών.
Σε μια απολύτως πολιτική ομιλία έθεσε εντούτοις το ζήτημα της ψυχικής υγείας, ανακοινώνοντας ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα κατευθύνει ευρωπαϊκούς πόρους για την αντιμετώπιση προβλημάτων ψυχικής υγείας στις ευρωπαϊκές κοινωνίες.
Είχε λίγα να πει στο ζήτημα της μετανάστευσης, πέραν των στερεότυπων αναφορών στην προστασία των εξωτερικών συνόρων με παράλληλη προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων προσφύγων και μεταναστών, και την ανάγκη πολιτικής βούλησης για περισσότερη αλληλεγγύη μεταξύ των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων.
Έκλεισε αποδίδοντας τιμή σε δυο εθελόντριες από την Πολωνία που κινητοποιήθηκαν για να υποδεχθούν πρόσφυγες από την Ουκρανία, και στο πρόσωπό τους εξήρε τους εθελοντές πολίτες που κρατούν ψηλά τις αξίες της Ευρώπης.
Τι απουσίαζε. Το «οραματικό» στοιχείο. Αναφορές στην γεωπολιτική Ευρώπη (ως «γεωπολιτική» είχε χαρακτηρίσει την Κομισιόν της η Πρόεδρος φον ντερ Λάιεν), τη στρατηγική αυτονομία της ΕΕ ή την κυριαρχία της ΕΕ σε συνάρτηση με την ευρωπαϊκή αμυντική ενοποίηση. Είναι σαφές ότι η συγκυρία του πολέμου στην Ουκρανία πριμοδοτεί την αναγκαιότητα της ευρωατλαντικής συμμαχίας και όχι τη στόχευση της Ευρωπαϊκής κυριαρχίας ή στρατηγικής αυτονομίας. Αυτή όμως θα πρέπει κάποια στιγμή να επανέλθει.
Ήταν μια εμπνευσμένη ομιλία ισχυρού γεωπολιτικού αποτυπώματος, πεπερασμένη σε συγκεκριμένες προτάσεις πολιτικής, και συγκρατημένη στη διατύπωση της γεωπολιτικής της φιλοδοξίας για την Ευρώπη.