Οραματιστής και ρεαλιστής οικονομολόγος, ο Ελληνας που εργάστηκε άοκνα για την ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ, προειδοποίησε εγκαίρως για την ανάγκη η Ευρωπαϊκή Ενωση να είναι πρωτίστως πολιτική ένωση, ο Γιάγκος Πεσμαζόγλου αποκαλύπτεται στο παγκόσμιο κοινό, ερευνητικό και μη, μέσω του αρχείου του που παραχωρήθηκε, οργανώθηκε και ψηφιοποιείται στην Τράπεζα της Ελλάδος.
Ανδρώθηκε επιστημονικά στο μεταπολεμικό Κέιμπριτζ, στη σκιά του Κέινς, εκεί όπου έφτασε νιόπαντρος με τη σύζυγό του Μιράντα και ενώ προηγουμένως, στην Κατοχή είχε υπηρετήσει ως δεκανέας στο Αλβανικό Μέτωπο. Ο Ιωάννης (Γιάγκος Πεσμαζόγλου) που για όσους έχουμε περάσει από τη Νομική Σχολή είναι μέρος της φοιτητικής μας ζωής με πολλούς τρόπους (ακόμα και αυτό το κωδικό «θα σε δω στην Πεσμαζόγλου») είναι ο οικονομολόγος, πανεπιστημιακός δάσκαλος, Ευρωβουλευτής, Υπουργός, ιδρυτής κόμματος (ΚΟΔΗΣΟ) που υπήρξε από τους αρχιτέκτονες της ένωσης Ελλάδας ΕΟΚ και που ως τέλους εργάσθηκε για να πείσει ότι η Ελλάδα χρειάζεται ένα εξωστρεφές παραγωγικό μοντέλο.
Μονογραφή της σύνδεσης Ελλάδας-ΕΟΚ με τον επίτροπο Jen Rey, 9 Ioυλίου 1961/ Αρχείο Πεσμαζόγλου, Τράπεζα της Ελλάδος
Είναι ο οικονομολόγος που εργάσθηκε άοκνα για την είσοδο της Ελλάδας στην ΕΟΚ ως πρόεδρος της ελληνικής αντιπροσωπείας στις διαπραγματεύσεις και βρέθηκε στην ομάδα που χειρίστηκε την κρίσιμη για την ελληνική οικονομία υποτίμησης της δραχμής το 1953, «μια υπόθεση που τον κράτησε ξάγρυπνο πολλές νύχτες» όπως λέει ο γιος του Βασίλης. Κρατούσε όλα τα χρόνια ένα πλήρες αρχείο, με 2.566 φακέλους, 1.478 φωτογραφίες, δεκάδες κασέτες ήχου και εικόνας που δωρήθηκε από τη σύζυγό του Μιράντα και τα παιδιά του Στέφανο και Βασίλη στην Τράπεζα της Ελλάδος. Οι σημειώσεις του ήταν εξαντλητικές, αναλυτικές, διαφωτιστικές, πλήρεις, με απόλυτη συνείδηση του χρέους που είχε να καταγράψει τα πάντα, ενώ κρατούσε και αναλυτικό ημερολόγιο.
Ο Πεσμαζόγλου αρχιτέκτονας της οικονομικής ενοποίησης με την ΕΟΚ
Κατά την παρουσίαση του αρχείου έγινε γνωστό ότι είναι το μεγαλύτερο που έχει δωρηθεί ποτέ στην Τράπεζα, αφορά στην περίοδο 1885-2018, οι φάκελοι καλύπτουν 40 τρέχοντα μέτρα, ενώ είναι σχεδόν διπλάσιο και από το αρχείο του Ξενοφώντα Ζολώτα – του οποίου υπήρξε υποδιοικητής στην Τράπεζα της Ελλάδος. Η μελέτη του έργου του, κάνει τις σκέψεις του και τις προτροπές του κάτι παραπάνω από αφοπλιστικά επίκαιρες. Σχεδόν είχε προβλέψει όσα έρχονται και είχε κάνει προτάσεις για ένα οικονομικό οικοδόμημα που θα μπορούσε να μείνει αλώβητο από τις ξαφνικές κρίσεις.
«Ο Γιάγκος Πεσμαζόγλου υποστήριξε την ανάγκη προώθησης ενός αναπτυξιακού προτύπου με βάση τη γνώση και την καινοτομία που θα επέτρεπαν την αύξηση των ελληνικών εξαγωγών» σημείωσε ο Γιάννης Στουρνάρας για να συνεχίσει με νόημα: «Δεν είναι κατά τη γνώμη μου τυχαίο, ότι ένας από τους βασικούς αρχιτέκτονες της οικονομικής ενοποίησης της Ελλάδας με την ΕΟΚ αντιλήφθηκε εξαρχής τους κινδύνους της εσωστρέφειας και τη σημασία της εξειδίκευσης στον τομέα των εμπορεύσιμων αγαθών, ειδικά για μία μικρή χώρα-μέλος μιας ευρύτερης οικονομικής ένωσης. Πολλές από τις πρόσφατες οικονομικές μας περιπέτειες θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί, αν η χώρα είχε υιοθετήσει εγκαίρως ένα πιο εξωστρεφές οικονομικό μοντέλο».
Στα ενδιαφέροντα στιγμιότυπα της παρουσίασης του Αρχείου ήταν η αντίδραση του Γιάννη Στουρνάρα όταν άκουσε από τον Βασίλη Πεσμαζόγλου ότι αν και ο πατέρας του έκανε το διδακτορικό του με τον Ντένις Ρόμπερτσον, επηρεάστηκε βαθύτατα από τον Χικς. «Ετσι εξηγείται λοιπόν κάτι που προσπαθούσα να εντοπίσω όλα αυτά τα χρόνια που μελετούσα το έργο του Πεσμαζόγλου. Δεν γνώριζα την επιρροή που δέχθηκε από τον Χικς. Ετσι εξηγείται ότι ήταν ρεαλιστής και ευέλικτος, μετριοπαθής».
Ο Πεσματζόγλου, αν και οικονομολόγος, πίστευε σε μια Ευρώπη μήτρα πολιτικής και πολιτισμού πρωτίστως. Ενα όραμα που αποδείχθηκε ουτοπία, όπως αποδεικνύεται και από τους κλυδωνισμούς που δέχεται η Ε.Ε. τα τελευταία χρόνια.
Ο Πεσμαζόγλου υπέρμαχος της συνεργασίας των κομμάτων
Ο Γιάννης Στουρνάρας παρατήρησε: «Ο ίδιος δεν έθετε τον πήχη στην οικονομική, αλλά στην πολιτική ενοποίηση, οραματιζόμενος τη σταδιακή μεταμόρφωση της ΕΟΚ σε ομοσπονδιακό κράτος. Δυστυχώς, όσο και αν τα τελευταία χρόνια ανέδειξαν τις δυσκολίες που γεννά η ασυμμετρία μεταξύ πολιτικής και οικονομικής ολοκλήρωσης, σήμερα εξακολουθούμε να απέχουμε πολύ από αυτό το όραμα. Ο Γιάγκος Πεσμαζόγλου – και σε αυτό δύσκολα θα διαφωνούσα μαζί του – θεωρούσε πως αυτό αποτελούσε και αποτελεί την πλέον βιώσιμη ευρωπαϊκή προοπτική. Πίστευε άλλωστε πως στην Ευρώπη μάς ενώνουν πολλά παραπάνω από όσα μας χωρίζουν και ότι ενωμένοι θα πετύχουμε περισσότερα για την ευημερία, τη σταθερότητα, αλλά και την κοινωνική δικαιοσύνη».
Και ως πολιτικός όμως, είχε μια σαφή οραματική στάση για τον κοινοβουλευτισμό. Σε συνέντευξή που είχε παραχωρήσει στην Νίτσα Λουλέ αναφερόταν στην ανάγκη μιας «πολυκομματικής Δημοκρατίας» με ελεύθερη αναμέτρηση των ιδεών. Ηταν υπέρμαχος της συνεργασίας των κομμάτων, της ανοιχτής διαρκούς επικοινωνίας και της συναίνεσης. Ιδρυσε το ΚΟΔΗΣΟ το 1979, ένα κόμμα πιστό στην ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατική παράδοση.
Στις τομές του, στην κληρονομιά που άφησε στην Ελλάδα ο Γιάγκος Πεσμαζόγλου ήταν σίγουρα και η ιδέα του για τη δημιουργία του Ιδρύματος Ελληνικών Ερευνών, για την υλοποίηση του οποίου άοκνα εργάσθηκε με στόχο να δημιουργήσει μια στέγη για τους Ελληνες επιστήμονες και να εργασθεί για τον επαναπατρισμό τους. Ενα όραμά του που και σήμερα είναι -επώδυνα- επίκαιρο. Πέθανε σε ηλικία 85 ετών, μετά από περιπέτεια με την υγεία του, στο σπίτι του στη Νεοφύτου Βάμβα, στις 4 το απόγευμα, ήσυχα ανάμεσα στην οικογένειά του.