Η Συνθήκη της Λωζάνης υπογράφηκε στη Λωζάνη της Ελβετίας το 1923 από την Ελλάδα, την Τουρκία και τις άλλες χώρες που πολέμησαν στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Σημαδεύτηκε με ανταλλαγή εδαφών και μειονοτήτων.
Στις 20 Οκτωβρίου 1922 ξεκίνησε το συνέδριο που διακόπηκε μετά από έντονες διαμάχες στις 4 Φεβρουαρίου 1923 για να ξαναρχίσει στις 23 Απριλίου. Το τελικό κείμενο υπογράφηκε στις 24 Ιουλίου μετά από 7,5 μήνες διαβουλεύσεων.
Η Ελλάδα υποχρεώθηκε να πληρώσει σε είδος (ελλείψει χρημάτων) τις πολεμικές επανορθώσεις. Η αποπληρωμή έγινε με επέκταση των τουρκικών εδαφών της Ανατολικής Θράκης πέρα από τα όρια της συμφωνίας. Τα νησιά Ίμβρος και Τένεδος παραχωρήθηκαν στην Τουρκία με τον όρο ότι θα διοικούνταν με ευνοϊκούς όρους για τους Έλληνες. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης έχασε την ιδιότητα του Εθνάρχη και το Πατριαρχείο τέθηκε υπό ειδικό διεθνές νομικό καθεστώς.
Σε αντάλλαγμα, η Τουρκία παραιτήθηκε από όλες τις διεκδικήσεις για της παλιές περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας εκτός των συνόρων της και εγγυήθηκε τα δικαιώματα των μειονοτήτων στην Τουρκία.
Ανταλλαγή μειονοτήτων
Με ξεχωριστή συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας αποφασίστηκε η υποχρεωτική ανταλλαγή μειονοτήτων από τις δύο χώρες και η αποστρατικοποίηση κάποιων νησιών του Αιγαίου. Εξαιρέθηκαν από την ανταλλαγή οι Έλληνες κάτοικοι της νομαρχίας της Κωνσταντινούπολης (οι 125.000 μόνιμοι κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης, των Πριγκηπονήσων και των περιχώρων, οι οποίοι ήταν εγκατεστημένοι πριν από τις 30 Οκτωβρίου 1918) και οι κάτοικοι της Ίμβρου και της Τενέδου (6.000 κάτοικοι), ενώ στην Ελλάδα παρέμειναν 110.000 Μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης.
Τριήμερες εκδηλώσεις στη Θράκη
Το τριήμερο 15, 16 και 17 Φεβρουαρίου 2013, με αφορμή τη συμπλήρωση 90 ετών από την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης, το Ίδρυμα Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης, ο Σύλλογος Μικρασιατών ν. Ξάνθης «Αλησμόνητες Πατρίδες» και ο Σύλλογος Ποντίων ν. Ξάνθης θα οργανώσουν μεγάλο αφιέρωμα με σειρά εκδηλώσεων.
Η πρωτοβουλία για το αφιέρωμα ανήκει στον Πρόεδρο του Συλλόγου Ποντίων ν. Ξάνθης, Θεόδωρο Ρωμανίδη με στόχο τη μνημόνευση του μεγάλου αυτού γεγονότος, που αποτέλεσε ορόσημο στην Ιστορία του Ελληνισμού και ακόμα και σήμερα είναι επίκαιρο ιδιαίτερα στη Θράκη.
Eκτός των άλλων την Παρασκευή 15 Φεβρουάριου, στις 18:30, στην καπναποθήκη «Π», του Ιδρύματος Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης θα διοργανωθεί ημερίδα με συμμετοχή Ελλήνων και Τούρκων επιστημόνων και θέμα: «Η Συνθήκη ανταλλαγής των Ελληνικών & Τουρκικών πληθυσμών».
Εισηγητές: Sait Cetinoglu, συγγραφέας-ερευνητής, Θέμα: «Λωζάνη, η σύντομη ιστορία του διορισμού στον Βόσπορο ενός υποτελούς της αποικιοκρατίας». Ragip Zarakolou, συγγραφέας, Θέμα: «Αντανακλάσεις γενοκτονίας και εθνοκάθαρσης στα απομνημονεύματα του Ριζά Νουρ».Φάνης Μαλκίδης, Λέκτορας Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης Θέμα: «Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η Συνθήκη της Λωζάνης». Άγγελος Μ. Συρίγος, Επ. καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξ. Πολιτικής Παντείου Πανεπιστήμιου, Θέμα: «Το μείζον: Τα πετρέλαια και οι αλλοδαπές εταιρείες. Το έλασσον: «Οι μειονότητες και τα σύνορα Ελλάδος-Τουρκίας». Ευάνθης Χατζηβασιλείου, Αν. καθηγητής Ιστορίας Μεταπολεμικού κόσμου Πανεπιστήμιου Αθηνών, Θέμα: «Η Συνθήκη της Λωζάνης και η επίλυση του ανατολικού ζητήματος».
Συντονίζει: Σοφιανός Ουτατζής, ιστορικός-Διευθυντής Ιδρύματος Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης.
Παράλληλα θα λειτουργήσει: Έκθεση με καρτ-ποστάλ Σμύρνης, του Κέντρου Μικρασιατικού Πολιτισμού του Δήμου Νέας Ιωνίας Αττικής και με δημοσιεύματα εφημερίδας της εποχής εκείνης (1924-1926) για τους πρόσφυγες και την ανταλλαγή.