Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης, ένας άνθρωπος που διαμόρφωσε τον πολιτισμό της μεταπολεμικής Ελλάδας, πέθανε χθες σε ηλικία 89 ετών, μετά από δύο μήνες παραμονής στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας του Γενικού Νοσοκομείου «Μητέρα». Ήταν ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες θεατρικούς συγγραφείς του 20ού αιώνα, και στην ουσία καθόρισε με το έργο του την πορεία του νεοελληνικού θεάτρου.
Γεννήθηκε τον Δεκέμβρη του 1922 στη Χώρα της Νάξου. Το 1934 μετακόμισε με την οικογένειά του στην Αθήνα όπου αναγκάστηκε να αφήσει το σχολείο για να δουλέψει. Μορφώθηκε μόνος του, από τα βιβλία που εύρισκε στα παλαιοβιβλιοπωλεία. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, τον συνέλαβαν οι Γερμανοί και τον μετέφεραν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Μαουτχάουζεν, όπου έζησε μέχρι την απελευθέρωσή του το 1945. Την οριακή αυτή ανθρώπινη εμπειρία την κατέγραψε στο μοναδικό του πεζό έργο, το «Μαουτχάουζεν», που εκδόθηκε το 1963.
Γύρισε στην Ελλάδα το 1945. Επηρεασμένος από τις παραστάσεις του Θεάτρου Τέχνης αποφάσισε να ασχοληθεί με το θέατρο, στο οποίο έκανε την πρώτη του εμφάνιση με τον «Χορό πάνω στα στάχυα» (1950). Το 1957 ανέβηκε στο Θέατρο Τέχνης το πιο εμβληματικό του έργο, η «Αυλή των Θαυμάτων», το οποίο αποτύπωσε την Ελλάδα της κατ’ ανάγκην συλλογικής ζωής στις αυλές των σπιτιών, που είχε ήδη αρχίσει να σβήνει.
Στο Σημείωμα για την παράσταση στο Θέατρο Τέχνης (1957-58), λέει, μεταξύ άλλων: «Η “Αυλή των Θαυμάτων” βασίζεται στην έλλειψη σταθερότητας και σιγουριάς, που χαρακτηρίζει τη ζωή του Έλληνα. Η αστάθεια αυτή, τόσο γνώριμη σε όλους μας, αρχίζει από το αλλοπρόσαλλο κλίμα μας, τη “στρατηγική” γεωγραφική μας θέση, τη φτώχεια του τόπου μας, και τελειώνει στην ιδιωτική μας οικονομία. Όλα στην Ελλάδα ανεβοκατεβαίνουν πολύ εύκολα, κυλούν, φεύγουν, κι η συνηθισμένη λαχτάρα του Ρωμιού είναι να στεριώσει κάπου, να σιγουρέψει κάτι. Η λαϊκή τάξη εκφράζει πάντα με πιότερη γνησιότητα τα χαρακτηριστικά της ζωής, γι’ αυτό δεν είναι τυχαίο που τοποθέτησα το έργο στο χώρο της. Η ρευστότητα στις συνθήκες ζωής του Έλληνα, η μεσογειακή του ιδιοσυγκρασία και μια έμφυτη αντίσταση στις δυσκολίες, μια αισιοδοξία, του διαμορφώνουν ένα χαρακτήρα που δεν έχει στέρεα σύνορα, δεν μπορείς εύκολα να τον καθορίσεις. Μέσα στο ίδιο άτομο βλέπεις να γεννιούνται τα πιο αντίθετα μεταξύ τους αισθήματα, που καλύπτουν όλη την κλίμακα από το καλό ως το κακό - κι αντιστρόφως - μια διαρκής δηλαδή αποκάλυψη ψυχικού πλούτου, μια σειρά από μικρά θαύματα».
Ο Καμπανέλλης διασκεύασε για το θέατρο το «Παραμύθι χωρίς όνομα» της Πηνελόπης Δέλτα, δημιουργώντας ένα έργο διαχρονικό, που περιγράφει την ελληνική κατάσταση με τον απλούστερο και πιο πικρό τρόπο. Άλλα σημαντικά του έργα είναι τα «Οδυσσέα, γύρισε σπίτι», «Γειτονιά των αγγέλων», «Αυτός και το παντελόνι του», «Ο εχθρός λαός» κ.ά. Ιδιαίτερη μνεία φυσικά πρέπει να κάνουμε στο «Μεγάλο μας τσίρκο», που δεν ήταν μόνο μια μεγάλη επιτυχία του θιάσου Καρέζη-Καζάκου, αλλά μια πολιτική πράξη αντίστασης μέσα στο σκοτάδι της χούντας.
Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης έγραψε επίσης δύο από τις σημαντικότερες ταινίες του ελληνικού κινηματογράφου, τη «Στέλλα» του Μιχάλη Κακογιάννη (που βασίστηκε στο θεατρικό του έργο «Η Στέλλα με τα κόκκινα γάντια) και τον συγκλονιστικό «Δράκο» του Νίκου Κούνδουρου ενώ σκηνοθέτησε, σε δικό του σενάριο, την ταινία Το κανόνι και το αηδόνι, το 1968.
Σημαντική ήταν και η συμβολή του στο πεδίο της στιχουργικής, καθώς το «Παραμύθι χωρίς όνομα» (μουσ. Μάνου Χατζιδάκη), η καντάτα «Μαουτχάουζεν» (μουσ. Μίκη Θεοδωράκη), το «Μεγάλο μας Τσίρκο» (μουσ. Σταύρου Ξαρχάκου) και άλλα σημαντικά έργα της ελληνικής μουσικής φέρουν την υπογραφή του.
Τα έργα του μεταφράστηκαν σε πολλές γλώσσες και έχουν ανέβει στην Αγγλία, την Αυστρία, τη Γερμανία, την Ουγγαρία, τη Ρουμανία, τη Βουλγαρία και τη Σουηδία. Ασχολήθηκε επίσης με τη δημοσιογραφία στις εφημερίδες «Ελευθερία» (1963-65), «Ανένδοτος» (1965-66) και από το 1975 στα «Νέα». Τα έργα του κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Κέδρος.
Στο αρχείο της εκπαιδευτικής τηλεόρασης μπορείτε να δείτε μια μικρή ταινία όπου μιλάει και ο ιδιος:
http://www.edutv.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=433&Itemid=150
Δείτε επίσης: Το μεγάλο μας τσίρκο, Ο δράκος, Μαουτχάουζεν, Στέλλα