Το iefimerida συνάντησε τον ιστορικό διευθυντή της Ελευθεροτυπίας Σεραφείμ Φυντανίδη στις 22 Δεκεμβρίου, τη μέρα που συμπληρώθηκε ακριβώς ένας χρόνος από την έκδοση του τελευταίου φύλλου της Ελευθεροτυπίας. Δυο μέρες μετά ο Θεοχάρης Φιλιππόπουλος με εξώδικο απαγόρευε στη Μάνια Τεγοπούλου να χρησιμοποιήσει τον ιστορικό τίτλο για τη νέα εφημερίδα που προτίθεται να εκδόσει στις 10 Ιανουαρίου με κάποιους από τους – ακόμα απλήρωτους υπαλλήλους- της εφημερίδας και ενώ ήδη εκδίδονται δύο διαφορετικές εφημερίδες από ομάδες πρώην συντακτών της.
Ο επί 31 χρόνια και 22 μέρες διευθυντής της Ελευθεροτυπίας μας μίλησε για τον Κίτσο Τεγόπουλο, την περιπέτεια με την Μάνια Τεγοπούλου, το αβέβαιο μέλλον των ελληνικών εφημερίδων, τον Λαυρεντιάδη, τον Αντώνη Σαμαρά, τον Σταύρο Ψυχάρη, το θάνατο του ΠΑΣΟΚ, στην πρώτη του μεγάλη συνέντευξη μετά την επεισοδιακή αποχώρηση από την Ελευθεροτυπία. Και αποκάλυψε: «Θα γράψω ένα βιβλίο για την Ελευθεροτυπία».
Το τέλος των εφημερίδων όπως τις ξέραμε
«Για να πούμε του στραβού το δίκιο η εποχή που οι εφημερίδες θριάμβευαν έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Μέχρι το 1990 δεν είχαμε ανταγωνιστή. Όταν ήρθε η ιδιωτική ραδιοφωνία και τηλεόραση άρχισε να μας παίρνει κόσμο. Μετά ήρθαν οι δωρεάν εφημερίδες και στο τέλος το ίντερνετ. Πριν από δώδεκα περίπου χρόνια γνώρισα το διευθυντή του Guardian Πίτερ Πρέστον. Μου είπε «μη γελιέσαι αγαπητέ μου, σε μερικά χρόνια θα επιβιώσουν λίγες πολύ καλές εφημερίδες για λίγο κόσμο, μορφωμένο ανήσυχο και αρκετές πολύ κακές κουτσομπολιά. Οι ενδιάμεσες καθημερινές δεν έχουν μέλλον». Τη νύχτα που δολοφονήθηκε ο Γρηγορόπουλος την άλλη μέρα τα έντυπα δεν είχαν λέξη. Το διαδίκτυο το ραδιόφωνο και η τηλεόραση όμως τα είχαν όλα. Το μέλλον είναι το διαδίκτυο. Βλέπεις ότι ύστερα από 80 χρόνια κλείνει το Newsweek. Και είμαστε ακόμα στην αρχή: ενώ πέρυσι οι χρήστες διαδικτύου ήταν 30% έχει φτάσει 54% και αυξάνεται. Οι νέοι δεν αγοράζουν εφημερίδες πια.
Θα επιβιώσουν μόνο οι εφημεριδούλες
«Δεν θα πεθάνουν οι εφημερίδες, αλλά δεν θα είναι όπως παλιά. Το ίδιο ισχύει και για την κάθε νέα Ελευθεροτυπία που θα βγει. Η Ελευθεροτυπία θριάμβευε γιατί είχε πάνω από 350 συντάκτες. Αυτά τώρα δεν μπορεί να τα αντέξει μια εφημερίδα. Μικρές εφημεριδούλες με λίγο κόσμο μπορεί να επιβιώσουν. Αλλά θα είναι εφημεριδούλες. Άλλαξαν τα πράγματα. Η συρρίκνωση στον Τύπο έχει αρχίσει και θα ενταθεί: απολύσεις, εθελουσία, περικοπές μισθών. Πιθανόν να σιγήσουν κι άλλοι τίτλοι. Μέχρι πριν λίγα χρόνια όποιος έβγαζε εφημερίδες είχε μια πολιτική ιδεολογική θέση. Όλοι αυτοί οι εκδότες δεν έβγαζαν την εφημερίδα μόνο για να τα αρπάξουν. Εδώ τώρα πια μπαίνουν επιχειρηματίες στα media για να έχουν μοχλούς πίεσης και μηχανισμούς άμυνας. Μετά τον Λαμπράκη και τον Τεγόπουλο τελείωσαν οι εκδότες. Και το κακό είναι ότι δεν άφησαν συνέχεια, ούτε ο Βελλίδης, ούτε η Βλάχου, ούτε ο Τεγόπουλος. Μόνο ο Λαμπράκης όρισε διάδοχο.
Οι 44 Κοκκαλίνοι και η πρώτη εμφάνιση της Μάνιας
Είναι μεγάλο ερωτηματικό γιατί δεν φρόντισε για τη διάδοχη κατάσταση ο Κίτσος. Για τα οικογενειακά τους δεν θέλω να μιλάω και δεν μου πέφτει λόγος. Αυτό που ξέρω είναι ότι η Μάνια Τεγοπούλου δεν είχε πατήσει ποτέ στην εφημερίδα μέχρι να πεθάνει ο πατέρας της. Όταν την έφερα και την παρουσίασα στην εφημερίδα, τη γύριζα από γραφείο σε γραφείο και ήταν σα να έβλεπε κάτι καινούριο. Είχα ελάχιστες σχέσεις μαζί της μέχρι να αναλάβει την Ελευθεροτυπία. Μια δυο φορές με είχε πάρει τηλέφωνο να μου ζητήσει καμία χάρη για φίλους της. Με τον Κίτσο είχα καταπληκτική σχέση ήταν πατέρας και φίλος μου. 30 χρόνια δεν με πήρε ποτέ να με ρωτήσει «με τι θέμα βγαίνεις αύριο;» Και όποτε υπήρχε κάποιο δύσκολο θέμα, όπως η υπόθεση Κοσκωτά ή ο καυγάς με τον Κόκκαλη έπαιρνε ο ίδιος την ευθύνη και υπέγραφε το θέμα. Μια φορά του λέω το «Ρε Κίτσο το παρατράβηξες έχεις γράψει 44 Κοκκαλίνους. Και μου λέει «σας έχω δώσει δυο εφημερίδες να γράφετε ότι θέλετε. Εγώ δεν μπορώ να γράψω κάτι;». Τέτοια ελευθερία σε εφημερίδα δεν έχει υπάρξει ποτέ.»
«Άντε γεια Μάνια»- η δραματική κουβέντα στο διάδρομο λίγο πριν τα μεσάνυχτα
«Η ελευθερία αυτή πέθανε μαζί με τον Κίτσο. Η Μάνια είχε άλλες απόψεις, δεν θέλω να πω περισσότερα. Στην αρχή μου φέρθηκε ευγενικά, αλλά μετά σαν να είμαι περαστικός. Ένα βράδυ, με σταμάτησε στις 11.30 το βράδυ την ώρα που έφευγα στο διάδρομο. Πίσω της καθόταν ο Θανάσης Τεγόπουλος, αμίλητος. Μου λέει «ξέρετε, παίρνετε πολλά λεφτά πρέπει να σας τα κόψουμε. Και επίσης καλό θα ήταν να μη δουλεύετε τόσο». Στα όρθια, στο διάδρομο όλα αυτά... Της απάντησα «κόψε μου όσα λεφτά θέλεις, αλλά δεν θα μου πεις εμένα να δουλεύω λιγότερο. 31 χρόνια έτσι έμαθα να ζω. Εκτός αν αυτή σου η κουβέντα κρύβει αυτό που λένε κάποιοι εδώ μέσω, ότι θέλουν να με φάνε για να γίνουν χαλίφης στη θέση του χαλίφη. Άντε γεια». Κι ενώ συμφωνήσαμε να παραμείνω ως την 1η Ιουνίου, 23 Απριλίου το βράδυ με φώναξαν και μου ανακοίνωσαν ότι πρέπει να φύγω. Σαν να ήμουν περαστικός.
Ο καυγάς με τον Φιλιππόπουλο η κουβέντα με τον Κίτσο στην οδό Χάρητος
«Αυτή η συζήτηση με τη Μάνια, αλλά και η πρόσληψή μου από τον πατέρα της είναι οι πιο σημαντικές στιγμές στην επαγγελματική μου ζωή. Και οι δυο έγιναν στα όρθια, στα βιαστικά. Ούτε τον ήξερα τον Κίτσο. Ήμουν επί 7 χρόνια το δεξί χέρι του Φιλιππόπουλου στην Απογευματινή, ήταν ο δάσκαλός μου μαζί με τον Γιάννη Καψή. Δούλευα από τα ξημερώματα ως αργά το βράδυ. Μια μέρα τον πιάνω τον Φιλιππόπουλο και του ζητάω αύξηση και να μπαίνει το όνομά μου. Αρνήθηκε. Πληγώθηκα και σηκώθηκα και έφυγα, πήγα στην Ακρόπολη κάνοντας έξαλλο τον Φιλιππόπουλο. Στη συνέχεια έφυγα για την Αμερική πήγα από δυο εβδομάδες στους New York Times και στην Chicago Tribune με δικά μου έξοδα ( μην ακούς τι βλακείες λένε). Ο Αλέκος Φιλιππόπουλος εντωμεταξύ κάνει την Ελευθεροτυπία με τον Τεγόπουλο και τον Σιαμαντά χωρίς να με φωνάξουν γιατί ήταν θυμωμένος μαζί μου ο Αλέκος. Τσακώθηκε όμως με τους άλλους δυο, τον απέλυσαν από διευθυντή σύνταξης, ακολούθησαν δίκες που δικαίωσαν τον εκδότη. Η εφημερίδα έβγαινε 20 μέρες χωρίς διευθυντή. Τότε δέχθηκα ένα τηλεφώνημα από τον Χούντα: ο Κίτσος ήθελε να με δει. 12 Απριλίου του 1976 πήγαμε σε ένα ημιυπόγειο εστιατόριο στη Χάρητος στις 12 τα μεσάνυχτα. Ξέρεις, ο Κίτσος λειτουργούσε μετά τις 10 το βράδυ. Καθήσαμε ως τις 1.30 και δεν μου είπε κουβέντα για τη δουλειά. Κάποια στιγμή ακούω «Γειά σου ρε Κιτσάρα!». Ήταν ο Γραμμένος Καραμανλής, ο αδελφός του Κωνσταντίνου, ωραίος τύπος γλεντζές, μπεκρής. Είπε μερικά πράγματα για τον Αλέκο Φιλιππόπουλο – άδικα κατά τη γνώμη μου- και πρόσθεσε «λυπάμαι το νέο διευθυντή σου!». Δυο παρά σηκωνόμαστε να φύγουμε και εκεί έξω, στη γωνία της Χάρητος με την Ηροδότου μου λέει τόσα σου δίνω έλα στην εφημερίδα. Έβαλα έναν όρο μόνο: να μη με πούνε διευθυντή γιατί ήθελα να γυρίσει ο Φιλιππόπουλος. Βέβαια ο κυρ Αλέκος τότε άρχισε να λέει ότι είμαι το κρυφό χαρτί του Μπότση για να κλείσει η Ελευθεροτυπία και διάφορα άλλα τέτοια, μέχρι που τον έπιασαν ο Φρέντυ Γερμανός και ο Κυρ και του είπαν ότι με αδικεί. Έτσι ξαναγίναμε φίλοι.»
Ο Βλαστάρης, η Αδάμ, η off shore εταιρεία
«Εντωμεταξύ στην εφημερίδα αρχίσαμε να πηγαίνουμε όλο και καλύτερα. Βοήθησε και η εποχή: 15 μέρες μετά σκοτώθηκε ο Παναγούλης, ήρθε η άνοδος του ΠΑΣΟΚ... και πρόκοψα. Βγάλαμε το Έψιλον το 91 -τότε φώναξα τον Βλαστάρη και ανέλαβε την Κυριακάτικη αλλά δεν μου φέρθηκε καλά... Και με την Κύρα Αδάμ τρελάθηκα όταν διάβασα αυτά που είπε ότι είχα off shore. Tρελάθηκα. Όμως δεν θέλω να πω τίποτα για όλα αυτά. Ένα πράγμα με ευχαριστεί: περπατώ στο δρόμο χωρίς σωματοφύλακα. Όπως και ο Κίτσος Τεγόοπουλος δεν είχε ποτέ σωματοφύλακα. Και για να τελειώνουμε: φυσικά και δεν είχα off shore εταιρεία για να πληρώνομαι... Όχι, δεν σκέφτομαι να απαντήσω νομικά. Είναι μια βασανιστική διαδικασία και δεν έχω χρόνο για χάσιμο.»
Το νοικιασμένο σπίτι, η υπόσχεση του Κίτσου που δεν τήρησε η Μάνια
«Με τις σημερινές συνθήκες δεν θα πήγαινα να δουλέψω σε εφημερίδα. Έκανα μια επίσκεψη στην Εφημερίδα των Συντακτών, όπου κάνουν μια συγκινητική προσπάθεια. Μου έγινε και πρόταση, όμως δεν έχω την άνεση να πάω. Ακόμη και το σπίτι που μένω είναι νοικιασμένο. Πρέπει να εργαστώ για βιοποριστικούς λόγους. Από την άνοιξη εργάζομαι ως σύμβουλος στα μέσα επικοινωνίας του Alpha. Δεν έγινα πλούσιος σε αυτή τη δουλειά. Στην Ελευθεροτυπία πληρωνόμουν επειδή ήμουν διευθυντής σε δυο εφημερίδες. Είχα δυο μισθούς, αλλά δεν ήταν μεγάλοι. Δυο χρόνια πριν πεθάνει ο Κίτσος που έκανε αύξηση και μου είπε θα παίρνεις αυτά τα λεφτά μέχρι να πεθάνεις. Μου το χρωστούσε γιατί όταν μπήκε η Ελευθεροτυπία στο Χρηματιστήριο έβγαινα συνέχεια και μιλούσα για την εφημερίδα και όμως μου έδωσε μόνο 100 μετοχές, όσες είχε πάρει και ο κλητήρας δηλαδή... Και τον πίστεψα. Όταν ήρθε η Μάνια όλα τελείωσαν. Δεν πήρα ποτέ μου μαύρα λεφτά, δεν δούλεψα σε δεύτερη ή τρίτη δουλειά, δεν είχα ποτέ off shore εταιρεία. Πίστεψα τον λόγο του Κίτσου και δεν έκανα συμβόλαιο.»
Τρώγοντας με τον Λαυρεντιάδη στο δείπνο του Κύρκου
«Οι εκδότες σήμερα είναι εντελώς διαφορετικοί. Δεν μοιάζουν με τον Τεγόπουλο που μπήκε κυρίως για ιδεολογικούς λόγους στις εκδόσεις. Δες το παράδειγμα του Λαυρεντιάδη... Τον είχα γνωρίσει κατά περίεργο τρόπο, στην εκδήλωση που έγινε στην Αίγλη του Ζαππείου για να τιμηθεί ο Κύρκος. Είχαν καλέσει τρεις δημοσιογράφους, τον Παπαχελά, τον Παντελή Καψή και εμένα. Ήταν εκεί επίσης ο Παπανδρέου, ο Πάγκαλος, ο Κουβέλης, ο Μελισσανίδης, ο Κυριακίδης... Ο Λαυρεντιάδης κάθισε δίπλα μου. Ήταν ένα περίεργο βράδυ και μου λένε τώρα ότι το είχε χρηματοδοτήσει ο Λαυρεντιάδης. Σας διαβεβαιώ ότι ο Κύρκος ούτε που τους ήξερε. Ήταν ήδη πολύ άρρωστος. Μάλιστα λίγο πριν τελειώσει το δείπνο κατέρρευσε και τον πήγαμε στο νοσοκομείο. Ξαναείδα τον Λαυρεντιάδη έξι μήνες μετά στα εγκαίνια της έκθεσης του Τσίλερ στην Πινακοθήκη, όπου ήταν χορηγός. Ευτυχώς ή δυστυχώς δεν θα με βρείτε στη λίστα με τα δημοσιογραφικά pay roll του που ανακάλυψαν.»
Γιατί έκλεισε η Ελευθεροτυπία;
«Τι να σας πω.... Είχε πέντε μήνες απλήρωτους τους συντάκτες. Το αστείο είναι ότι ενώ δεν πλήρωνε κόσμο η Μάνια Τεγοπούλου πήγε και αγόρασε το εξοχικό του Γιωτόπουλου. Τώρα αν βγει μια νέα εφημερίδα με τέτοια βάρη, με απλήρωτο κόσμο και με αντιμνημονιακή θέση δεν ξέρω πόσο θα τα καταφέρει. Εύχομαι να τα καταφέρει για χάρη των εργαζόμενων. Πάντως δεν ισχύει αυτό που λένε ότι η κεντροαριστερά χρειάζεται μια εφημερίδα. Εδώ βλέπεις ότι ο ΣΥΡΙΖΑ εθριάμβευσε μόνο με την Αυγή. Η Χρυσή Αυγή πήρε αυτό το ποσοστό χωρίς να έχει κανένα μέσο. Γιατί ο κόσμος δεν ψηφίζει με βάση αυτά που λέει ο Τσίπρας, αλλά από οργή. Στις δημοσκοπήσεις βλέπεις πόσο χαμηλά εκτιμά ο κόσμος μίντια, συνδικαλιστές και πολιτικούς. Είμαστε ένας οργισμένος λαός: γι' αυτό δεν χρειάζονται οι εφημερίδες. Τα ΝΕΑ, μια πολύ καλή εφημερίδα, πουλάει το πολύ 35.000 φύλλα πανελλαδικά ενώ διαφημίσεις έχω μόνο το Σάββατο. Έχει τεράστιο πρόβλημα ο ΔΟΛ επειδή είναι χρεωμένος με το υπερβολικό προσωπικό που είχε τις χρυσές εποχές. Ακόμα και η Καθημερινή έχει 14 εκατομμύρια ζημιά. Ο ΔΟΛ έχει πάνω από 280 εκατ. Χρέη αλλά έχει περιβάλλοντα χώρο που τον στηρίζει: το Μεγκα, ραδιόφωνο, περιοδικά. Η Ελευθεροτυπία ήταν μόνη.»
Η κίνηση απελπισίας του Ψυχάρη
«Γιατί έγραψε ο Ψυχάρης το άρθρο για τον έλεγχο που θέλει η τρόικα στις τράπεζες; Ίσως φοβάται ότι δεν θα μπορέσει να πάρει τα δάνεια που χρειάζεται. Δεν είμαι σίγουρος αυτό το άρθρο είναι μια επίδειξη δύναμης. Μπορεί να είναι και κίνηση απελπισίας. Τώρα που δεν έχουμε μια μονοκομματική κυβέρνηση βγαίνουν πολλά σκάνδαλα στη φόρα. Δεν υπάρχει μια ισχυρή κυβέρνηση να τα κουκουλώνει και είναι καλό αυτό. Εύχομαι να μην έχουμε μονοκομματικές κυβερνήσεις στο άμεσο μέλλον. Επίσης θεωρώ λάθος και την αναθεώρηση του Συντάγματος το 85 που αφαίρεσε εξουσίες προέδρου. Λάθος μεγάλο.»
Οι μάγκες εκδότες και ο Θεοχάρης Φιλιππόπουλος
«Έλεγε ο Κίτσος για να βγάλεις καλή εφημερίδα θες και έναν μάγκα εκδότη. Θυμάμαι τον μακαρίτη τον Φιλιππόπουλο όταν έφυγε από το Έθνος και έβγαλε εφημερίδα πάτωσε. Ο γιός του ο Θεοχάρης είναι εξαιρετικός. Ο μόνος που είχε κάνει ελάχιστες ζημιές – αν και δεν έχει ασχοληθεί με τις εφημερίδες. Τον ξέρω από μικρό παιδί, τον πήγαινα στο γήπεδο αν κι αυτός είναι Ολυμπιακός και εγώ ΑΕΚ. Είναι χαμηλών τόνων και έχει την υποστήριξη του Βαρδινογιάννη και μέτοχο τον Μπερλουσκόνι στις Αττικές Εκδόσεις. Τα πάει μια χαρά.»
Σοσιαλιστικό; Βαριά κουβέντα
«Το ΠΑΣΟΚ για μένα έχει τελειώσει. Γεννήθηκε σε συγκεκριμένη εποχή για λόγους που δεν υπάρχουν πλέον. Όταν ένα κόμμα σοσιαλιστικό παίρνει αυτά τα μέτρα, παύει να είναι σοσιαλιστικό. Έχω την υποψία ότι ο Σημίτης ήθελε να αλλάξει το όνομα του κόμματος. Ο Χρυσοχοϊδης με δυο άρθρα στα ΝΕΑ το πέρασε ήπια αυτό. Σοσιαλιστικό: πολύ βαριά κουβέντα. Δεν αφήσει κενό η απουσία του ΠΑΣΟΚ, αυτό το καταλαμβάνει ήδη ο ΣΥΡΙΖΑ και η Χρυσή Αυγή. Όσο για τα στελέχη του ΠΑΣΟΚ που έχουν ηγετικές τάσεις, τι να πω; Με παλιά υλικά καινούρια πράγματα δεν γίνονται. Είναι πολλοί από αυτούς καλοί – και ο Λοβέρδος και ο Χρυσοχοίδης- αλλά για υπουργοί. Όχι για ηγέτες.»
H έκπληξη του Σαμαρά
«Τι να πώ: ο Σαμαράς ήταν μεγάλη έκπληξη για μένα. Περιμένω βέβαια να δω πως θα τα πάει συνέχεια. Ξέρεις, καμιά φορά χρειάζεται να φας ένα γερό χαστούκι για να συνέλθεις, να καταλάβεις πού βρίσκεσαι, ποιός είσαι. Ετσι έπαθε και ο Σαμαράς και ωρίμασε μέσα από αυτή τη χαστουκιά. Μου το έχει πει και ο ίδιος».
Ο φασισμός είναι εκεί που κοιτάς
«Ο Ιωάννου έλεγε «αριστερά σημαίνει διαρκής ευαισθησία», όχι κρατικοποιήσεις και παραμύθια της χαλιμάς που λένε σήμερα. Ο Μαρξ έκανε σπουδαία δουλειά αλλά θεωρούσε το προλεταριάτο ενιαία δύναμη. Τώρα έχουμε πολλά μικρά προλεταριάτα που όταν μάχεται το ένα ζημιώνει τα άλλα. Σήμερα ζούμε αυτό που έλεγε ο Χατζιδάκις: δεν μας τρομάζει η θέα του τέρατος. Δεν μας τρομάζει ούτε η Χρυσή Αυγή ούτε τίποτα. Ποιοι έκαψαν τους ανθρώπους στη Μαρφίν; Σίγουρα όχι η Χρυσή Αυγή που τώρα καταδικάζουν όλοι επειδή κάνει τα ίδια. Η βία είναι βία όποιος κι αν την ασκεί. Πήγα την προηγούμενη εβδομάδα στην παρουσίαση του βιβλίου του Μανόλη Γλέζου. Είχε καλέσει εκπροσώπους από όλα τα κόμματα για να μιλήσουν. Όταν πήγαινε να μιλήσει ο Τσούκαλης της ΔΗΜΑΡ φώναζαν και δεν τον άφηναν να μιλήσει. Αυτό είναι φασισμός. Σηκώθηκα κι έφυγα...»
Ένα βιβλίο για την Ελευθεροτυπία
«Όπου πάω με σταματάνε και μου μιλάνε για την Ελευθεροτυπία. Ακόμα και στο Σουφλί που ήμουν πρόσφατα. Διαβάζω βέβαια και κάποια αρνητικά για μένα, κυρίως κάτι αηδίες σε μερικά blogs. Απλά γελάω. Όπως έλεγε ο ποιητής είμαστε μια λεπτομέρεια μέσα στην τραγική ιστορία του σύμπαντος. Μόνο τα παιδιά μας αφήνουμε πίσω και όποιο έργο κάναμε, καλό ή κακό. Θέλω να γράψω ένα βιβλίο για την Ελευθεροτυπία. Ήρθε η ώρα να το κάνω.»