Δεν νομίζω να έχει κάποιος ιδιαίτερο λόγο να ξεκινήσει για μια βόλτα προς τη Χαλκηδόνα (κωμόπολη του νομού Θεσσαλονίκης σε απόσταση περίπου 30 χιλιόμετρα από το κέντρο, χτισμένη στη δυτική όχθη του Αξιού). Παλιά ίσως είχε κάποια σημασία να πεταχτεί κάποιος μέχρι εκεί, γιατί ειδικά στα άδολα ’70s, και μέχρι τα τέλη των '80s, ήταν ακόμα ισχυρός ο αστικός μύθος περί της ιδιαίτερης νοστιμιάς που είχε το σουβλάκι Χαλκηδόνας. Θυμάμαι αμυδρά ότι γινόταν χαμός από κόσμο στις ταβέρνες της περιοχής, αλλά για να μην έχει καταχωρηθεί στη μνήμη μου η γεύση απ’ το σουβλάκι, δεν νομίζω να ήταν κάτι τόσο σπέσιαλ.
Αυτά βέβαια μέχρι να μου πει ο ιστοριοδίφης φίλος σε μια από τις συνηθισμένες Σαββατιάτικες τσιπουροσυνάξεις μας ότι έξω από τη Χαλκηδόνα, στο ρεύμα από Θεσσαλονίκη, χάσκει παρατημένο ένα κελτικό νεκροταφείο της αίρεσης των Βογομίλων. Με το ζόρι μπόρεσα να καταπιώ τη λακέρδα (ή τσίρος; Δεν θυμάμαι κιόλας), να οργανώσω τις σκέψεις μου και να ετοιμάσω αποστολή για επιτόπια αυτοψία του χώρου. Ε, τι, τζάμπα ακούμε JOY DIVISION όλα αυτά τα χρόνια;
H επίσκεψη μου στο κέλτικο νεκροταφείο, πέρα από την έκδηλη περιέργειά μου, θα ήταν και ένας φόρος τιμής στο video clip του Αtmosphere, το ασπρόμαυρο video του Anthony Corbijn με τη χαρακτηριστική πομπή του πλήθους με τους κέλτικους σταυρούς, που στοίχειωσε την εφηβεία μου.
Στο ρεύμα από Θεσσαλονίκη προς Χαλκηδόνα, λοιπόν, λίγο πριν από την είσοδο της πόλης, βρίσκεται μια μικρή πέτρινη εκκλησία, της Ζωοδόχου Πηγής. Στον περίβολο της εκκλησίας, όσο κι αν φαίνεται απίστευτο, βρίσκεται ένα πολύ ιδιαίτερο νεκροταφείο. Κέλτικοι σταυροί από πέτρα, ύψους μέχρι και 2 μέτρων, διάσπαρτοι εδώ κι εκεί στον περίβολο της εκκλησίας και μικρότεροι πέτρινοι σταυροί μισοθαμμένοι στο μαλακό έδαφος, και παντού τρύπες. Οι τεράστιοι σταυροί έχουν πάνω τους σκαλισμένα πολύ περίεργα σχέδια.
Το νεκροταφείο αυτό ανήκει στους Βογόμιλους, μία αίρεση που άκμασε στο Βυζάντιο από τον 9ο μέχρι τον 12ο αιώνα, στα εδάφη που στη σημερινή εποχή βρίσκονται η ΠΓΔΜ, η Νότια Σερβία, η Βοσνία, η Βουλγαρία και η κεντρική Μακεδονία.
Και για να γίνει πιο ενδιαφέρουσα η ιστορία: οι Βογόμιλοι θεωρούνται οι «προπάτορες» των Καθαρών, σέκτα του Μεσαίωνα, που είχε ιδιοποιηθεί ορισμένες ιδέες του γνωστικισμού. Η «αίρεση» αναφέρεται εκτεταμένα στο «Da Vinci Code» του Dan Brown. Οι Βογόμιλοι, στα βουλγαρικά Богомили, ήταν μια χριστιανική κοινότητα η οποία άνθισε στα Βαλκάνια την περίοδο μεταξύ του 10ου και του 15ου αιώνα. Εμφανίστηκε στη Βουλγαρία γύρω στο 950 και ενσωμάτωσε κάποια νεομανιχαϊστικά και παυλικιανικά στοιχεία. Η αίρεση αυτή ξεκίνησε από το Πλόβντιβ της Βουλγαρίας το 10ο αιώνα και ονομάστηκε έτσι από το Бог-Μπογκ (Θεός) και мил-μιλ (φίλος, αγαπητός), Μπογκομίλοι (αγαπητοί στο Θεό ή Θεόφιλοι). Ο Βογομιλισμός διαδόθηκε σε όλο το Βυζάντιο και καταπολεμήθηκε λυσσαλέα και απωθήθηκε προς τα Βαλκάνια, κυρίως από τον Αλέξιο Α΄ Κομνηνό τον 11ο και 12ο αιώνα. Μεγάλο κέντρο τότε θεωρούταν ο οικισμός Острово-Όστροβο (Άρνισσα Πέλλας), ο οποίος και κάηκε ολοσχερώς. Η τελευταία πολυπληθέστερη νησίδα Βογόμιλων ήταν στη Βοσνία μέχρι το 15ο αιώνα, όπου και σχεδόν μαζικά εξισλαμίστηκαν, αφού είχε κατακτηθεί η χώρα τους από την οθωμανική αυτοκρατορία.
Το συγκεκριμένο νεκροταφείο στη Χαλκηδόνα έχει καμιά δεκαπενταριά τάφους που φαίνονται, και μερικούς ακόμα πιο κάτω που, λόγω πυκνής βλάστησης και εντελώς παρατημένης τοποθεσίας, δεν είναι εμφανείς.
Τραγικό επίσης το γεγονός ότι ορισμένοι επίδοξοι χρυσοθήρες, παρ' όλη τη σημασία του χώρου, εκμεταλλεύθηκαν την παντελή εγκατάλειψή του και ψάχνοντας το άγιο δισκοπότηρο σε μια τοποθεσία στη μέση του πουθενά -σε μια αγροτική περιοχή του νομού Θεσσαλονίκης-, έχουν προξενήσει ζημιές στον περιβάλλοντα χώρο του ναού.
Η σημαντικότητα του χώρου φάνηκε από το 1988, όταν, με εισήγησή του στο 8ο Συμπόσιο Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης (1988), ο εκλιπών βυζαντινολόγος Νικόλαος Οικονομίδης είχε επισημάνει την ομοιότητα αυτών των μνημείων με αντίστοιχες δισκοειδείς στήλες της Νότιας Γαλλίας, της Βουλγαρίας και της Βοσνίας, που αποδίδονται στους Βογόμιλους και τη «θυγατρική» τους δυτικοευρωπαϊκή μεσαιωνική αίρεση των Καθαρών. Με αντίστοιχο προφανώς σκεπτικό, το υπουργείο Πολιτισμού επί Μελίνας Μερκούρη κήρυξε διατηρητέο το νεκροταφείο της Χαλκηδόνας, όπου συναντάμε άλλους 53 τέτοιους σταυρούς (απόφαση αρ. Β2/Φ34/29280/756 της 4.8.88).
Και αν στο νεκροταφείο της Χαλκηδόνας κυριαρχεί ο κλασικός ελληνικός γραψαρχιδισμός, νεοελληνική συνήθεια άξια μελέτης των ιστορικών του μέλλοντος, στο διπλανό νεκροταφείο Βογομίλων στην περιοχή της Πέλλας είχαν γίνει άλλα περίεργα πράγματα. Πριν από 10 περίπου χρόνια, όπως ανέφερε με δημοσίευμά του ο Ιός της Ελευθεροτυπίας, εκκλησία και δημοτικές αρχές επιφύλαξαν στους εντυπωσιακούς μονολιθικούς σταυρούς του παλιού νεκροταφείου της Παλιάς Πέλλας των Γιαννιτσών χειριστή μεταχείριση, αφού όπως είχαν καταγγείλει κάτοικοι της περιοχής τότε, τα συνεργεία του Δήμου, υπό την καθοδήγηση της τοπικής εκκλησιαστικής αρχής, εισέβαλαν με μπουλντόζα στο χώρο του παλιού νεκροταφείου, εκθεμελίωσαν και κατέστρεψαν το βογομιλικό νεκροταφείο, χωρίς την επίβλεψη αρχαιολόγου. Ως αιτία για την «ανάπλαση» του χώρου προβλήθηκε η επιθυμία του τοπικού ιερέα (σε συνεννόηση με τη Μητρόπολη Γιαννιτσών) για χτίσιμο εκεί μιας καινούργιας εκκλησίας.
Η σημασία των μνημείων αυτού του είδους είναι προφανής, ιδίως όταν αναλογιστούμε ότι πρόκειται για τη σημαντικότερη χριστιανική αίρεση του Μεσαίωνα - ένα πανευρωπαϊκό κίνημα ενάντια στη σύμπλευση των επίσημων Εκκλησιών με την πολιτική και κοινωνική εξουσία, για την καταστολή του οποίου στήθηκαν πυρές στο Βυζάντιο και ιδρύθηκε η Ιερά Εξέταση στη Δύση.
Πριν φύγεις, κάνε μια στάση στον Χουσεΐν
Και αν διαβάσεις όλα τα παραπάνω, ενθουσιαστείς και πάρεις φωτογραφική μηχανή τρέχοντας προς Χαλκηδόνα για να συναντήσεις το νεκροταφείο με τους κέλτικους σταυρούς, μη διστάσεις να σταματήσεις στον Χουσεΐν για μπακλαβά και σιροπιαστά.
Το ζαχαροπλαστείο λειτουργεί από το 1955 ο Χουσεΐν Αλτίνογλου από την Κωνσταντινούπολη, ζαχαροπλάστης της εποχής, που δίδαξε τα μυστικά του στην τέχνη του ανατολίτικου σιροπιαστού. Έτσι προς τιμή τού ονομάστηκε το κατάστημα «Χουσεΐν Μπακλαβάς». Το μαγαζί σερβίρει ζεστά ανατολίτικα σιροπιαστά με περίεργα ονόματα όπως «σεκέρ παρέ», «νταούκ γιοκσού», «πιρανσάζ» κ.ά., γαρνιρισμένα με φυστίκι Αιγίνης. Μια επίσκεψη εκεί και μόνο από την μυρωδιά όταν μπαίνεις μέσα καταλαβαίνεις τι γευστική κόλαση θα επακολουθήσει.
Πηγές:
www.iospress.gr/mikro2002/mikro20020525.htm,
www.flickr.com/photos/28061028@N07/3703067053,
http://dimosagiou.blogspot.com/2011/05/1000.html,
http://hamomilaki.blogspot.com/2010/04/chalkidon.html