Σαν σήμερα ανακοινώθηκε το 1979 πως ο Οδυσσέας Ελύτης ήταν πλέον ο νέος κάτοχος το Νόμπελ Λογοτεχνίας.Είχε προηγηθεί το 1963 ο Γιώργος Σεφέρης. Ποιος θα μπορούσε άραγε να είναι ο επόμενος Έλληνας Νομπελίστας; Και πώς θα το καταφέρει;
«Ας μου επιτραπεί να μιλήσω στο όνομα της φωτεινότητας και της διαφάνειας».Αυτές είναι οι πρώτες λέξεις που είπε ο Οδυσσέας Ελύτης παραλαμβάνοντας το Νόμπελ Λογοτεχνίας του 1979. Μπορεί να είναι κλισέ να αναφέρεται κανείς στη διαχρονικότητα του λόγου του ποιητή (στο έργο και στη ζωή του), όμως ναι οι ιδιότητες που επικαλέστηκε ο Οδυσσέας Ελύτης αποτελούν σήμερα κεντρικά ζητούμενα στην ελληνική κοινωνία. Η επίκληση τους συνεχής στην πολιτική, οικονομική, κοινωνική ζωή, η απουσία τους θεωρείται βασική αιτία της κρίσης. Καθώς σήμερα θυμόμαστε την ανακοίνωση για τη βράβευση του Ελύτη ( η απονομή έγινε στις 10 Δεκεμβρίου), δεν μπορούμε παρά να αναρωτηθούμε ποιος θα μπορούσε να είναι ο επόμενος Έλληνας Νομπελίστας;
Αναζητώντας τη διαδικασία...
Στην Ελλάδα δεν υπάρχει κανένας επίσημος μηχανισμός προώθησης ελληνικών υποψηφιοτήτων για τα βραβεία Νόμπελ, όπως για παράδειγμα συμβαίνει με τη σύσταση επιτροπής στο Υπουργείο Πολιτισμού που προτείνει κάθε χρόνια μια ελληνική ταινία για τα βραβεία Όσκαρ. Θεωρητικά η Ακαδημία Αθηνών πρέπει να έχει πρωτεύοντα ρόλο σε αυτό, και η αλήθεια είναι πως με βάση τις προδιαγραφές της Σουηδικής Ακαδημίας που απονέμει τα Νόμπελ έχει το δικαίωμα να το κάνει. Κάθε Σεπτέμβριο καλούνται περί τα 700 άτομα ή φορείς ανά τον κόσμο να υποβάλλουν τις προτάσεις τους για το επόμενο βραβείο Νόμπελ. Ανάμεσά τους είναι μέλη της Σουηδικής Ακαδημίας ή αντίστοιχων άλλων Ακαδημιών και φορέων, πανεπιστημιακοί καθηγητές Λογοτεχνίας, Νομπελίστες, πρόεδροι ενώσεων συγγραφέων που εκπροσωπούν τη λογοτεχνική παραγωγή της χώρας τους. Είναι σημαντικό πως αν κάποιος έχει ένα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά άλλα δεν λάβει την πρόσκληση από την Ακαδημία για να υποβάλλει την πρότασή του, έχει το δικαίωμα να το κάνει αυτοβούλως. Το περιθώριο να αυτοπροταθεί κάποιος δεν υπάρχει (εκτός πάλι αν έχει ένα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά...)
Όσοι καλούνται από την επιτροπή να υποβάλλουν προτάσεις, έχουν περιθώριο να τις στείλουν μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου προκειμένου να τις επεξεργαστεί στη συνέχεια η δεκαοκταμελής επιτροπή. Έως τον Απρίλιο έχουν καταλήξει σε 15 με 20 ονόματα, ενώ τον Μάιο έχουν πια μειώσει τον αριθμό των ονομάτων στα πέντε. Καθ' όλη τη διάρκεια το καλοκαιριού διαβάζουν το έργο των υποψηφίων και τον Σεπτέμβριο καταλήγουν στην απόφαση.
Ουδείς γνωρίζει ποιοι είναι σήμερα οι Έλληνες – αν υπάρχουν- που καλούνται να προτείνουν Έλληνες λογοτέχνες. Και η αλήθεια είναι πως δεν είναι λίγοι οι συγγραφείς και ποιητές μας που πληρούν τις προδιαγραφές. «Η Κική Δημουλά... Θα μπορούσε να πάρει το Νόμπελ», είναι μια από τις απόψεις που ακούγονται στην ελληνική εκδοτική αγορά κάνοντας άλλους να συμφωνούν και άλλους να εξίστανται. Πάντως η αλήθεια είναι πως υπήρξαν Έλληνες που έφτασαν στο short-list: Σύμφωνα με τα δεδομένα για υποψηφιότητες ανά χώρα από το 1902 ως το 1950 (δεν έχουν ακόμη ανακοινωθεί οι επόμενες χρονιές) ο σατιρικός ποιητής Γιώργος Σουρής προτεινόταν από το 1907 ως το 1912 . Ο Κωστής Παλαμάς από το 1926 ως το 1940. Το 1945 εμφανίζεται το όνομα του Γιώργου Θεοτοκά, ενώ το 1947 έχουμε τέσσερις ελληνικές υποψηφιότητες: ο Γεώργιος Δροσίνης και ο Γρηγόριος Ξενόπουλος προτείνονται από τον ακαδημαϊκό Ιωάννη Καλιτσουνάκι και ο Άγγελος Σικελιανός και ο Νίκος Καζαντζάκης από τον Νίκο Βέη. Στη συνέχεια σύλλογοι Ελλήνων λογοτεχνών προτείνουν τον Στρατή Μυριβήλη.
Η κριτική και οι σκοπιμότητες
«Τότε όμως η ποίηση; Τι αντιπροσωπεύει μέσα σε μια τέτοια κοινωνία; Απαντώ: τον μόνο χώρο όπου η δύναμη του αριθμού δεν έχει πέραση» ανέφερε ο Οδυσσέας Ελύτης σε άλλο σημείο της ομιλίας του.« Και ακριβώς, η εφετινή απόφασή σας να τιμήσετε στο πρόσωπό μου την ποίηση μιας μικρής χώρας δείχνει σε πόσο αρμονική ανταπόκριση βρίσκεστε με την χαριστική αντίληψη της τέχνης, την αντίληψη ότι η τέχνη είναι η μόνη εναπομένουσα πολέμιος της ισχύος που κατήντησε να έχει στους καιρούς μας η ποσοτική αποτίμηση των αξιών.» Ακόμη και όταν ο Ελύτης πήρε το Νόμπελ κάποιοι είπαν ότι το βραβείο δεν δίνεται με βάση την λογοτεχνική αξία και μόνο αλλά κυρίως για λόγους πολιτικών σκοπιμότητων. Πολλοί περισσότεροι το πίστευαν αυτό για την περίπτωση του Σεφέρη. Τίποτα προσωπικό, απλά πρόκειται για μια συζήτηση που συνοδεύει εξαρχής τη διαδικασία επιλογής του επόμενου Νομπελίστα. Οι κατηγορίες για πολιτικές σκοπιμότητες, λόμπινγκ και επιρροές συγκεκριμένων κυκλωμάτων είναι διαρκείς και πυροδοτούνται ακόμη περισσότερο από την άκρα μυστικότητα που τηρείται σχετικά με τα μέλη της επιτροπής και τη διαδικασία επιλογής. Γιατί δεν ποτέ Νόμπελ ο Τολστόι, ο Τσέχοφ, ο Ζολά δεν πήραν ποτέ βραβείο Νόμπελ, αναρωτιούνται πολλοί.
Ίσως για αυτό το 1964 ο Ζαν Πωλ Σαρτρ αρνήθηκε να πάρει το Νόμπελ λέγοντας «δεν είναι το ίδιο πράγμα να υπογράφω ως Ζαν Πωλ Σαρτρ ή ως Ζαν Πωλ Σαρτρ o Noμπελίστας. Ο συγγραφέας πρέπει να αρνηθεί να μεταμορφωθεί σε θεσμό, ακόμη και αν αυτό γίνεται με την πλέον επίσημη μορφή».