Οι θαλάσσιες χελώνες είναι ζώα μαγικά. Πάνω στο σκληρό καβούκι τους έχουν γραφτεί μύθοι και ιστορίες και όλη η θάλασσα έχει σκαλιστεί χιλιετίες τώρα sτη μορφή τους. Η προτίμηση της μεσογειακής θαλάσσιας χελώνας στη χώρα μας θα έπρεπε να είναι τιμητική για εμάς, σπάνιο δώρο από ένα είδος υπό εξαφάνιση. Ο ΑΡΧΕΛΩΝ χρόνια τώρα έχει αναλάβει την προστασία και τη δημιουργία κατάλληλων συνθηκών για την επιβίωση της θαλάσσιας χελώνας. Τον τελευταίο καιρό η μητέρα-Καρέτα συζητά με παιδιά όλων των ηλικιών στα βαγόνια του οργανισμού, μέσω του προγράμματος περιβαλλοντικής εκπαίδευσης του ΑΡΧΕΛΩΝ. Παρακολουθήσαμε και εμείς την ξενάγηση της τάξης του νηπίου από τα εκπαιδευτήρια Νέα Παιδεία στην υποθαλάσσια μαγεία και συζητήσαμε με την Εύα Βάσιου, υπεύθυνη για την παρουσίαση στα παιδιά προσχολικής ηλικίας, για το έργο του οργανισμού και την ευθύνη όλων μας.
Φωτο: Manteau Stam
«Ο σύλλογος ιδρύθηκε το 1983 από την οικογένεια Μαργαριτούλη. Αρκετά χρόνια πριν την επίσημη ίδρυση του οργανισμού, είχε βρει πρώτη τις φωλιές της σπάνιας χελώνας στις παραλίες της Ζακύνθου και αποφάσισε να κοινοποιήσει τα νέα στην επιστημονική κοινότητα, η οποία μέχρι εκείνη τη στιγμή αγνοούσε τη σημαντικότητα των συγκεκριμένων ζώων. Το παράρτημα του συλλόγου στην Αθήνα -στη Γλυφάδα- ιδρύθηκε το 1994 και στεγάζεται σε παλιά βαγόνια, δωρεά του ΟΣΕ και χώρο που παραχωρήθηκε από το δήμο. Οι εγκαταστάσεις περιλαμβάνουν τους χώρους περίθαλψης, μικρές και μεγάλες δεξαμενές, καθώς και τα γραφεία του οργανισμού. Οι μεγάλες δεξαμενές είναι έξι στον αριθμό και λειτουργούν τους θερινούς μήνες ώστε να είναι κατάλληλη η θερμοκρασία του νερού, οι μικρές, πάλι, στεγάζονται σε ένα θερμοκήπιο και είναι απαραίτητες τους χειμερινούς μήνες καθώς λειτουργούν ως ιδιωτικά αναρρωτήρια για τα ζώα και τους παρέχουν την απαραίτητη ζεστασιά - οι χελώνες λατρεύουν τα θερμά νερά».
«Οι εθελοντές στον ΑΡΧΕΛΩΝ είναι ικανοποιητικοί σε αριθμό και ανέρχονται στα 450 άτομα το χρόνο. Ωστόσο η πλειονότητά τους εργάζεται περιστασιακά για κάποιους μήνες και κάθε μέρα το πολύ να συναντήσει κανείς μέχρι και 25 άτομα. Το 90% των εθελοντών είναι από το εξωτερικό. Η μειωμένη ελληνική συμμετοχή δεν είναι, θα έλεγα, θέμα παιδείας ή κουλτούρας, όσο η δυσκολία να αφιερώσει κανείς χρόνο σε κάτι, λόγω εργασίας. Ωστόσο, ειδικά για Έλληνες έχουν δημιουργηθεί προγράμματα δύο εβδομάδων, τα οποία είναι ιδανικά για κάποιον που θέλει να περάσει με κάτι διαφορετικό την καλοκαιρινή του άδεια».
«Ο ΑΡΧΕΛΩΝ δραστηριοποιείται σε επτά, συνολικά, περιοχές: Ζάκυνθο, Κυπαρισσία, Κορώνη, Γύθειο, Ρέθυμνο, Χανιά και Μάταλα. Δεν πρόκειται για τις μόνες περιοχές όπου γεννούν οι καρέτα-καρέτα, είναι ωστόσο περιοχές όπου ο πληθυσμός τους είναι πιο πυκνός. Ενώ δηλαδή σε μια ακτογραμμή της Δ. Πελοποννήσου μπορεί να βρεις 10 φωλιές, στο Γύθειο θα βρεις περίπου 700! Επειδή δυστυχώς, ο ΑΡΧΕΛΩΝ δεν μπορεί να καλύψει όλες τις περιοχές με τα προγράμματα πεδίου, βασιζόμαστε πολύ στην ενημέρωση του κοινού, την ευαισθησία του κόσμου και τη συνεργασία των δήμων. Υπάρχουν, μάλιστα, συγκεκριμένοι ευαισθητοποιημένοι πολίτες που ενημερώνουν κάθε φορά που βρίσκουν κάποιο ίχνος φωλιάς ή την προστατεύουν μόνοι τους».
«Οι δράσεις του ΑΡΧΕΛΩΝ εκτείνονται σε όλο το εύρος της θαλάσσιας προστασίας, με επίκεντρο πάντοτε τη θαλάσσια χελώνα. Προστατεύουμε τις φωλιές, προστατεύουμε τους υδροβιότοπους και δη τις παραλίες ωοτοκίας και περιθάλπουμε τις τραυματισμένες χελώνες. Ο αριθμός των χελωνών έχει μειωθεί δραματικά στη περιοχή της Κρήτης και αυτό είναι κάτι που μας προβληματίζει ιδιαίτερα. Ενώ σε Ζάκυνθο και Πελοπόννησο οι αριθμοί διατηρούνται σταθερά, ο πληθυσμός των φωλιών στην Κρήτη έχει μειωθεί κατακόρυφα, κυρίως λόγω των πολλών θανάτων που συμβαίνουν στην περιοχή και επίσης λόγω του τουρισμού. Χαρακτηριστικά, στα Χανιά συνήθως υπήρχαν πάνω από 100 φωλιές, ενώ τώρα βρίσκουμε μόνο 15».
«Συνήθως οι χελώνες που έρχονται φέρουν τραύματα από δίχτυα ή έχουν καταπιεί αγκίστρια. Σε μια τέτοια περίπτωση χορηγείται φαρμακευτική αγωγή και γίνεται τοπική επέμβαση από την κτηνίατρο του συλλόγου. Η ανάρρωση, ωστόσο, μιας χελώνας εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό και από τους ίδιους τους εθελοντές. Δεύτερη περίπτωση είναι οι χελώνες με τραύματα στο κεφάλι. Οι χελώνες αυτές τραυματίζονται συνήθως από ψαράδες οι οποίοι τις χτυπούν προκειμένου να μην τους χαλάσουν τα δίχτυα. Τελευταία περίπτωση είναι τα τραύματα από προπέλα πλοίου, αυτά εντοπίζονται στο καβούκι. Οι χελώνες είναι αργοκίνητα ζώα και είναι δύσκολο να καταδυθούν έγκαιρα όταν αντιληφθούν τον κίνδυνο γι’ αυτό και τραυματίζονται τόσο συχνά». Ενώ μου δείχνει τις χελώνες στις δεξαμενές, μου εξηγεί: «Η Πελαγία για παράδειγμα έχει χτύπημα στο κεφάλι από προπέλα. Η Κλειώ, από την άλλη, είναι χτυπημένη από άνθρωπο, είναι πολύ εύκολο να το ξεχωρίσεις».
Τα παιδάκια, όλη την ώρα της παρουσίασης -σε απλοποιημένη μορφή για εκείνα-, κοιτούν με μάτια ορθάνοιχτα τα τεράστια ζώα που μετρούν ιστορία πολλών αιώνων στα καβούκια τους. Η Εύα τους εξηγεί: «Οι χελώνες έχουν πνεύμονες όπως οι άνθρωποι, γι’ αυτό και είναι απαραίτητο αργά ή γρήγορα να βγαίνουν στην επιφάνεια να παίρνουν αέρα. Μια χελώνα σε έντονη δραστηριότητα χρειάζεται οξυγόνο κάθε 20 λεπτά, ενώ μία που κοιμάται μπορεί να αντέξει μέχρι και 6 ώρες. Οι χελώνες είναι αργοκίνητες ακόμη και στη θάλασσα, γι’ αυτό και τρέφονται με αργοκίνητους οργανισμούς: αχιβάδες, αχινοί, σφουγγάρια και ειδικά οι τσούχτρες είναι μεγάλες λιχουδιές. Επειδή, λοιπόν, ακριβώς στα δίχτυα βρίσκουν έτοιμη και αδρανοποιημένη τροφή, γι’ αυτό και συνηθίζουν να μπλέκονται σε αυτά».
Αργότερα μου εξηγεί: «Το πρόγραμμα περιβαλλοντολογικής εκπαίδευσης έχει σκοπό να ενημερώσει και να ευαισθητοποιήσει ήδη από πολύ μικρή ηλικία τα παιδιά, ενώ γίνονται παρουσιάσεις και για ενήλικους. Στα παιδιά προσχολικής ηλικίας, για τα οποία είμαι υπεύθυνη, προβάλλουμε κάποια ενημερωτικά βίντεο και προσπαθούμε να συνδέσουμε τις χελώνες με τον άνθρωπο και την ίδια τη γη. Από αυτήν τη συνέχεια προκύπτουν και οι ευθύνες μας απέναντί τους. Έπειτα γίνεται ένα κουκλοθέατρο το οποίο λατρεύουν τα παιδιά. Σε αυτό, το σοφό χταπόδι αφηγείται την ιστορία του ψαρά και της χελώνας. Σε γενικές γραμμές η ιστορία είναι: ο ψαράς συναντά τη χελώνα, καταλαβαίνει ότι δεν είναι καλά, φωνάζει τον εθελοντή -ναι υπάρχει και εθελοντής- και βρίσκουν τι θα κάνουν. Δεν αποκαλύπτω το τέλος! Στη συνέχεια, ξεναγούμε τα παιδιά στους χώρους και έρχονται σε επαφή με τις χελώνες. Το πρόγραμμα ολοκληρώνεται με ζωγραφική και κάποιο κινητικό παιχνίδι. Το πρόγραμμα μεταβάλλεται κάθε φορά, ανάλογα με το χρόνο που διαθέτουμε και τη δυναμική της ομάδας. Τα ενήλικα τμήματα, ή εκείνα των εφήβων, περιλαμβάνουν περισσότερες πληροφορίες γενικότερα και διαρκούν περίπου μία ώρα».
«Ο ΑΡΧΕΛΩΝ είναι οργανισμός αυτοχρηματοδοτούμενος και στηρίζεται αποκλειστικά στις δωρεές του κοινού. Οι οργανωμένες επισκέψεις σχολείων με το αντίτιμο των 3 ευρώ -εγκεκριμένο από το υπουργείο παιδείας- είναι μια σημαντική εισφορά για τον οργανισμό. Τα έξοδα είναι πολύ περισσότερα από όσο μπορεί κανείς να φανταστεί. Μία χελώνα υπολογίζεται ότι χρειάζεται 150 ευρώ για τροφή και φάρμακα τον μήνα. Παράλληλα, τα προγράμματα πεδίου και οι καμπάνιες ενημέρωσης κοστίζουν πολύ, γεγονός που καθιστά αναγκαία την αρωγή στον σύλλογο. Οι ενήλικοι βέβαια, μπορούν να έρθουν με ελεύθερη είσοδο κάθε Σαββατοκύριακο μεταξύ 11:00 και 17:00».
Πληροφορίες για προγραμματισμό επισκέψεων, δυνατότητα δωρεών και τις δράσεις του οργανισμού θα βρει κανείς στο http://www.archelon.gr και στο τηλέφωνο 2105231342.