"Με τρομάζει τόση ευκολία τόσο νωρίς. Εύχομαι επειδή έχει ταλέντο να συναντήσει στο μέλλον την απαραίτητη δυσκολία» έλεγε ο Γιάννης Τσαρούχης για τον 17χρονο τότε Δημήτρη Παπαϊωάννου. «Να επιστρέψει στα καταγώγια για να ξαναβρεί την τέχνη του» τον προέτρεπε το 2009 ο Γιώργος Βέλτσος. Ο καλλιτέχνης που μάγεψε το αθηναϊκό κοινό με την Ομάδα Εδάφους, ο μάγος των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, παρουσιάζει την τελευταία του δουλειά Πρώτη Ύλη κλείνοντας το μάτι σε όσους νόμιζαν πως τον ξέρουν πια καλά...
Έχει μόλις ξεκινήσει η τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων στο Λονδίνο, όταν ξαφνικά τα social media πλημμυρίζουν σχεδόν συντονισμένα από δεκάδες εικόνες από την τελετή έναρξης της Αθήνας. Ονειρικές αφηγήσεις της ελληνικής ιστορίας σε γαλάζιο backround και παντού νοσταλγικές αναφορές στη δημιουργική σύλληψη του Δημήτρη Παπαϊωάννου. Ο άνθρωπος που «σχεδίασε την καλύτερη τελετή έναρξης ever». O μοναδικός που «ανέδειξε τόσο απλά και εντυπωσιακά την ελληνική ταυτότητα». Όσο τα εφευρήματα του σκηνοθέτη σταρ Ντάνι Μπόιλ έμοιαζαν να πέφτουν στο κενό, τόσο πύκνωναν οι εθνικά υπερήφανες αναφορές στην τελετή του 2004. Κάπου εκεί εμφανίστηκε και το μήνυμα του ίδιου του Δημήτρη Παπαϊωάννου: «χεχε»...
Η συγκυρία των Ολυμπιακών Αγώνων στο Λονδίνο έγινε -απρόσμενα- μια ακόμη αφορμή για να αναδυθεί και πάλι η συγκίνηση που προκάλεσε η τελετή του Δημήτρη Παπαϊωάννου. Η σύμπτωση είναι πως το ίδιο καλοκαίρι, λίγους μήνες πριν, ο δημιουργός (σκηνοθέτης, χορογράφος, χορευτής, εικαστικός) είχε επανασυστηθεί στο κοινό μέσα από την παράσταση Πρώτη Ύλη που έκανε παγκόσμια πρεμιέρα στο Φεστιβάλ Αθηνών. Χορογράφος αλλά και χορευτής της παράστασης, μαζί με τον μονίμως γυμνό επί σκηνής Tadeu Liesenfeld, ο εθνικός καλλιτέχνης με το μαύρο κοστούμι κουμπωμένο μέχρι πάνω, δεχόταν ο ίδιος το κοινό και έκοβε τα εισιτήρια για την υγρή σκοτεινή τσιμεντένια αποθήκη της Πειραιώς 260 όπου ανέβηκε η «Πρώτη Ύλη». Σχεδόν ντροπαλός καθοδηγούσε τους θεατές λιγο πριν αρχίσει να χορεύει και ο ίδιος, για πρώτη φορά μετά από 10 χρόνια. «Eίναι μια άσκηση, για το πόσο ζουμί μπορεί να βγάλει κανείς μόνο από το ταλέντο, αν είναι δυνατόν. Θα κριθούμε πάνω σε αυτό» λέει ο ίδιος...
Λίγα φώτα, σχεδόν κανένα σκηνικό, ένα λάστιχο να βρέχει το καυτό τσιμέντο, λίγοι ήχοι συμβολικοί μιας παντοτινής Ελλάδας (το τραπέζι που σέρνεται και ακούγεται σαν καράβι που σαλπάρει), ένα ταξίμι του Γιάννη Παπαϊωάννου σε μπουζούκι. Και μετά η πάλη- στοργικός χορός- αγκάλιασμα επί σκηνής με τον Tadeu Liesenfelf, η υποχώρηση και εκδίκηση των σωμάτων σε μια παράσταση για την οποία ποτέ δεν μίλησε ο ίδιος ο Δημήτρης Παπαϊωάννου. Καμία συνέντευξη δεν έδωσε, κανένα νεύμα, πέρα από την αναφορά στο επίσημο δελτίο τύπου: «καταθέτει μία πρόταση για τη διαρκή επανεφεύρεση του εαυτού».
Η Πρώτη Ύλη ήταν το απόλυτο sold out, ουρές θεατών περίμεναν καρτερικά έξω από την Πειραιώς 260 μήπως υπάρξει κάποια ακύρωση, ενώ απανωτά τηλεφωνήματα και εκκλήσεις σε φίλους και γνωστούς έγιναν για να εξασφαλιστεί ένα μαγικό εισιτήριο. Σε λίγες μέρες η Πρώτη Ύλη του Δημήτρη Παπαϊωάννου θα αποκαλυφθεί και πάλι στο κοινό για 8 μέρες στη Θεσσαλονίκη. Θα παρουσιαστεί στο πλαίσιο των 47ων Δημητρίων στην Αποθήκη 15 του Λιμανιού, στις 11, 12, 13, 14 και στις 17, 18, 19 και 20 Οκτωβρίου. Αμέσως μετά ο Δημήτρης Παπαϊωάννου θα παρουσιάσει την παράσταση στη Νέα Υόρκη καθώς μετά και το 2004 το κοινό που τον παρακολουθεί μπορεί σίγουρα να χαρακτηριστεί διεθνές.
Επανεκκίνηση, επιστροφή ή επανεφεύρεση;
Η καλλιτεχνική διαδρομή του Δημήτρη Παπαϊωάννου δεν ακολούθησε μία πορεία γραμμική. Ξεκίνησε ως ρηξικέλευθος, εναλλακτικός καλλιτέχνης από αποθήκες βιομηχανικών χώρων και εγκαταλελλειμμένα κτήρια με την Ομάδα Εδάφους, για να αναλάβει στη συνέχεια τον συντονισμό και την οργάνωση μιας μικρής βιομηχανίας όπως είναι η τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων. Η λάμψη και τα μπάτζετ που ζαλίζουν συνέχισαν να τον ακολουθούν αφού δυο χρόνια αργότερα το 2006 εγκαινίασε το Παλλάς με το νέο έργο του «2», το 2008 παρουσίασε πάλι στο Παλλάς την «ΜΗΔΕΙΑ2» - αναβίωση της ΜΗΔΕΙΑΣ που δημιούργησε για την Ομάδα Εδάφους το 1993 - και το 2009 πρωταγωνίστησε στα επόμενα μεγάλα Θυρανοίξια της πόλης, αυτό της Κεντρικής Σκηνής του Εθνικού Θεάτρου με το «ΠΟΥΘΕΝΑ». Ακολούθησε η πολύωρη παράσταση ΜΕΣΑ το 2011 και πάλι στο ΠΑΛΛΑΣ.
Ο Δημήτρης Παπαϊωάννου έψαχνε ήδη τη νέα γλώσσα, το νέο τρόπο επικοινωνίας και δημιουργίας ξεκινώντας από τον ίδιο του τον εαυτό. Ώσπου εμφανίστηκε και πάλι, όχι απλά σκηνοθετώντας ή χορογραφώντας, αλλά χορεύοντας ο ίδιος, με μια παράσταση μηδενικού μπάτζετ. Ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Αθηνών Γιώργος Λούκος θυμάται πως όταν τον πλησίασε ο Δημήτρης Παπαϊωάννου για να του ζητήσει να παρουσιάσει στο Φεστιβάλ το νέο του έργο, έβαλε τα γέλια «Φυσικά και ήθελα σαν τρελός, όμως του εξήγησα πως δεν είχα καθόλου μπάτζετ. Δεν ήξερα καν αν θα μπορέσω να κάνω Φεστιβάλ εκείνη τη χρονιά». Ο Δημήτρης Παπαϊωάννου χαμογέλασε με τη σειρά του για να απαντήσει «Δεν πειράζει». Το μόνο που ήθελε ήταν μια αποθήκη...
Η Πρώτη Ύλη έκανε πολλούς να σαστίσουν. 'Ήταν όσοι κακεντρεχώς μιλούσαν για έναν βολεμένο πλέον καλλιτέχνη, κακομαθημένο από τις ακριβές παραγωγές που του προσέφερε η Γιάννα Αγγελοπούλου και στη συνέχεια η ΕΛΘΕΑ στο ανακαινισμένο αστικό ΠΑΛΛΑΣ. Έβλεπαν έναν πρίγκηπα που δεν θα μπορούσε ποτέ ξανά να κοιτάξει κατάματα την πρωτογενή του ρίζα, το σπάνιο ανόθευτο ταλέντο του. Ο ίδιος δεν δίστασε να μιλήσει για τη Γιάννα Αγγελοπούλου όταν ρωτήθηκε από το περιοδικό 10%. «Είμαι γοητευμένος από την προσωπικότητά της, η οποία έρχεται από ένα σύμπαν εντελώς ξένο από το δικό μου. Και είναι σαφές ότι χωρίς εκείνη δε θα μπορούσε να είχε πραγματοποιηθεί το στοίχημα των τελετών. Είμαι πραγματικά γοητευμένος. Στα τρία χρόνια που δουλέψαμε ήταν γεωμετρική η αύξηση της ποιότητας της επαφής μας. Η υποστήριξή της ήταν άνευ ολυμπιακού προηγουμένου. Η προσωπικότητα της Γιάννας είναι αυτός ο καταπληκτικός χορός της στις κερκίδες στη λήξη. Και η ποταπή πλευρά της ελληνικής πραγματικότητας κατηγόρησε έναν άνθρωπο γιατί χόρευε. Αν μπορείς να το διανοηθείς! Κατηγόρησε έναν άνθρωπο επειδή χόρευε την ώρα που τέλειωνε η μεγαλύτερη διοργάνωση που έχει αναλάβει η χώρα εδώ και δεκαετίες. Κοροϊδεύεις έναν άνθρωπο επειδή χορεύει; Αυτό θέλει τη γλύκα της αναρχίας μιας ψυχής που έχει ακόμη κάτι ζωντανό μέσα της.»
Ώσπου άναυδοι οι επικριτές είδαν τον πρίγκηπα, τον μάγο του 2004 να επιστρέφει ουσιαστικά γυμνός στο κύτταρο της δημιουργίας. Να πως περιγράφει ο ίδιος αυτή την επιλογή: «Είμαι και εγώ μέσα σε αυτή την δύσκολη εποχή, όπου ένα από τα ζητήματα είναι, ποιο είναι το περισσότερο που μπορεί να κάνει κανείς, με τα λιγότερα. Ένα από τα βασικά πράγματα που έχει κανείς –αν το έχει -είναι ο εαυτός του. Δηλαδή αν ξεκινήσει κανείς από το μηδέν για να φτιάξει κάτι», είπε πριν από λίγες μέρες στο culturenow. «Εγώ έβαλα μέσα τον εαυτό μου, πήγα στην αποθήκη μου και πήρα 3 πράγματα και είπα: «Ωραία, μπορείς να κάνεις τώρα κάτι με αυτά; Χωρίς να προσλάβεις κανέναν, χωρίς να κατασκευάσεις τίποτα;». Από εκεί ξεκίνησε και η δική μου συμμετοχή σε αυτό. Δηλαδή πίσω στη βάση, όπως αναγκαζόμαστε όλοι, πίσω στα βασικά, πίσω στα πράγματα που μπορούν να δημιουργηθούν τζάμπα, με ελάχιστα υλικά. Το θέμα λοιπόν είναι με πόσα λιγότερα μπορεί να παραχθεί η μάξιμουμ μαγεία και ποίηση.»
Πρώτη Ύλη και καινούριες ανάγκες
Στην Πρώτη Ύλη που σε λίγες μέρες αναμένεται να δημιουργήσει ουρές έξω από την Αποθήκη 15 του Λιμανιού στη Θεσσαλονίκη, ο Δημήτρης Παπαϊωάννου, με το μαύρο φορεμένο κατάσαρκα κοστούμι κουμπωμένο ως ψηλά στον λαιμό θα υποδεχθεί το κοινό, και ως αυστηρός αρχιτέκτονας θα δείξει στη σκηνή τη μαγεία και το μέτρο που κατέχει καλά να μεταγγίζει στο έργο του. Καθώς ο ιδρώτας του θα στάζει από το μέτωπο, ενώ το βλέμμα προσηλωμένο και ταυτόχρονα φωτογραφικό θα απευθύνεται κάθε τόσο στο κοινό, θα επιχειρεί μια νέα εξομολόγηση, μια αφήγηση όσων έζησε και όσων έρχονται. Ναι, ο δημιουργός βρίσκεται σε μια νέα στροφή, αρκετά χρόνια μετά την απάντησή του στην περίφημη συνέντευξη στο περιοδικό 10%, όταν ρωτήθηκε για επόμενα σχέδιά του μετά τους Ολυμπιακούς του 2004: «Το βασικό μου project είναι να σταματήσω τον εαυτό μου από το να κάνει projects, ώστε να μπορέσει με ψύχραιμη καρδιά να γεννηθεί η καινούργια μου ανάγκη.»
*Στο βίντεο αποσπάσματα από τη συνολική δουλειά του Δημήτρη Παπαϊωάννου.