«Δεν είναι μόνο η ιστορία του Ολοκαυτώματος αυτή η οποία εκτίθεται στα αντίστοιχα μουσεία του Ισραήλ, αλλά και η ιστορία της ιστορίας του Ολοκαυτώματος. Αν προσέξει κανείς θα βρει εκεί μία ολόκληρη αρχαιολογία του τραύματος, στις διαστρωματώσεις και μεταλλάξεις του οποίου μπορεί να δει την πάλη ενός έθνους με το φορτίο ενός από τα τρομακτικότερα συμβάντα της ιστορίας».
Με αυτή την εξαιρετικά πετυχημένη διατύπωση ανοίγει σήμερα άρθρο του Έντουαρντ Ρόθσταϊν στους New York Times σχετικά με τα ολοένα αυξανόμενα μουσεία Ολοκαυτώματος στο Ισραήλ.
«Μέσα από την εξέταση του τρόπου με τον οποίο τα Ισραηλινά μουσεία πραγματεύονται το Ολοκαύτωμα – συμπεριλαμβανομένου του Ghetto Fighters' House Museum σε ένα κιμπούτζ στα βόρεια της χώρας, στους ιδρυτές του οποίου συγκαταλέγονται επιζήσαντες της εξέγερσης του γκέτο της Βαρσοβίας – μπορεί να δει κανείς πώς τα οράματα του παρελθόντος αλλάζουν, μερικές φορές μάλιστα με ανησυχητικό τρόπο».
Ένα άλλο μουσείο, λόγου χάρη, σε ένα μικρότερο κιμπούτζ, στο οποίο αναφέρεται ο αρθρογράφος, έχει περιγραφεί από ισραηλινή εφημερίδα ως η Ντίσνεϋλαντ του γκέτο της Βαρσοβίας, λόγω της έμφασης που έχει δοθεί στο φωτισμό και τα ηχητικά εφέ, συμπεριλαμβανομένης και μιας άμαξας που κατευθύνεται προς ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης.
Για το Ισραήλ το Ολοκαύτωμα δεν είναι ένα απλό μουσειακό έκθεμα που πηγαίνεις το βλέπεις και τελείωσε, αλλά μία ολόκληρη επιχείρηση διαχείρισης της μνήμης και καταγραφής μέχρι και της απειροελάχιστης λεπτομέρειας. Η μνήμη της φρίκης έχει σε τέτοιο σημείο ποτίσει το συλλογικό συνειδητό και ασυνείδητο αυτού του λαού, ώστε ο μόνος δρόμος είναι εκείνος της διαρκούς αναβίωσης του παρελθόντος, σε όλες του τις όψεις και λεπτομέρειες.
«Ένα άλλο μουσείο, το YadLaYeled, ίσως είναι το μοναδικό παιδικό μουσείο αφιερωμένο στο Ολοκαύτωμα. Μπαίνοντας μέσα, κατεβαίνεις μία ράμπα βυθισμένη στο σκοτάδι, Σταδιακά, οι τοίχοι στενεύουν, ενώ ηχητικά εφέ προσομοιώνουν την προγλωσσική εμπειρία του παιδιού. Κατά μήκος του διαδρόμου βλέπει κανείς σπαραξικάρδιες επιγραφές: "Όλοι θα κοιτάζουν το κίτρινο αστέρι μου και θα ξέρουν: είναι έξι ετών και Εβραία". Στο τέλος αυτού του ταξιδιού, αναδύεσαι από το σκοτάδι στο φως, περνώντας πρώτα μέσα από μία γκαλερί αφιερωμένη στα παιδιά που επιβίωσαν...».
Εδώ, η μουσειακή εμπειρία δεν περιορίζεται απλά και μόνο στη θεματική παράταξη εκθεμάτων. Οι εκθέσεις στήνονται βάσει δραματουργίας: δεν αρκεί ο επισκέπτης να δει, αλλά να βιώσει στο πετσί του την ιστορία και τη φρίκη της. Αυτός είναι ο σκοπός όλης αυτής της θεαματικοποίησης του τραύματος: το ψυχολογικό ντρεσάρισμα του επισκέπτη, ο συναισθηματικός τραυματισμός του, η καθοδήγησή του ώστε να ακούσει αυτό που δεν μπορεί να ακούσει και να δει αυτό που δεν μπορεί να δει.
Από αρχιτεκτονική άποψη, τα ισραηλινά μουσεία Ολοκαυτώματος εκμεταλλεύονται εσκεμμένα το τοπίο στο οποίο εγκαθίστανται ως μέρος της ιστορίας. Χτισμένα πάνω σε λόφους με πανοραμική θέα την ισραηλινή ύπαιθρο. Αυτό είναι άλλωστε και το νόημα του Ολοκαυτώματος:η ίδρυση του Κράτους του Ισραήλ θεωρήθηκε ως μία απάντηση στη συλλογική εμπειρία του Ολοκαυτώματος, αλλά και ως μία μορφή λύτρωσης από αυτό:
«Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο η ετήσια Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος βιώνεται ως μία στιγμή εθνικής σιγής και κατάνυξης. Το μόνο που ακούγεται είναι ο ήχος μιας σειρήνας, η ροή της καθημερινότητας παγώνει, ενώ ακόμη και τα αυτοκίνητα σταματούν στην άκρη των δρόμων και των λεωφόρων», γράφει ο Έντουαρντ Ρόθσταϊν.
Ένας επιπλέον σκοπός των μουσείων είναι η ενδυνάμωση της σύνδεσης του Ολοκαυτώματος με το Κράτος. Ένας δεσμός τόσο ισχυρός που έχει οδηγήσει σε πολλές περιπτώσεις σε παραποίηση της ιστορίας : δεν είναι λίγοι αυτοί που θεωρούν, διαστρέφοντας την πραγματικότητα, πως το ισραηλινό Κράτος δημιουργήθηκε ως ανταπόδοση, αποτέλεσμα ενοχών, για το ολοκαύτωμα, και όχι ως κάτι που αναδύθηκε μέσα από περίπου έναν αιώνα εξέλιξης και ανάπτυξης.
Προσομοίωση της εμπειρίας: αυτή είναι η λογική πάνω στην οποία βασίζονται τα ισραηλινά μουσεία Ολοκαυτώματος. Η εμβύθιση του επισκέπτη σε μία φορτισμένη ατμόσφαιρα, όπου το ζητούμενο είναι η ψυχοσυναισθηματική συμμετοχή του.
«Οι ιστορίες, τα γεγονότα και οι αναλύσεις επισωρεύονται έως ότου αρχίσεις να κατανοείς κάτι πέραν κάθε κατανόησης. Στο τέλος της διαδρομής σου αντιλαμβάνεσαι ότι μάλλον έχεις νιώσει παρά διδαχθεί κάτι: μετά το οδυνηρό ξετύλιγμα της ιστορίας, επανέρχεσαι στο παρόν, αισθανόμενος ευγνωμοσύνη, όχι όμως δίχως μια στάλα μελαγχολίας».