Στο μεγάλο αφιέρωμα που έκανε η «Guardian» στην επιστημονική φαντασία, ο Ντάγκλας Άνταμς, ο Ισαάκ Ασίμοφ, ο Άρθουρ Κλαρκ, ο Τζ. Γκ. Μπάλαρντ και ο Κερτ Βόνεγκατ, οι πατέρες της επιστημονικής φαντασίας του 20ού αιώνα, μιλούν για τη λογοτεχνία, την επιστημονική φαντασία, το μέλλον και την ανθρώπινη ύπαρξη, σε μια σειρά συνεντεύξεων που εκτείνονται χρονικά από το 1987 ως το 2001.
Ντάγκλας Άνταμς, 1952-2001
Πώς σας ήρθε η ιδέα για το «Γυρνώντας τον γαλαξία με οτοστόπ»;
Ντ.Α.: Ήρθε από διάφορες πηγές. Ο τίτλος μού ήρθε όταν γυρνούσα την Ευρώπη με οτοστόπ το 1971. Ήμουν μεθυσμένος κι είχα ξαπλώσει σε ένα χωράφι στο Ίνσμπρουκ -έχω πει αυτή την ιστορία τόσες φορές που θυμάμαι μόνο την ιστορία και όχι πλέον το γεγονός, οπότε πρέπει να εμπιστευτώ τον εαυτό μου που λέει ότι ισχύει-, ήμουν λοιπόν ξαπλωμένος στο χωράφι στο Ίνσμπρουκ και είχα μαζί μου ένα αντίτυπο του «Γυρνώντας την Ευρώπη με οτοστόπ». Και σκέφτηκα, όπως κοιτούσα τον νυχτερινό ουρανό, ότι κάποιος έπρεπε να γράψει έναν οδηγό οτοστόπ για τον γαλαξία. Νομίζω ότι το σκέφτηκα επειδή βασικά το Ίνσμπρουκ μου φαινόταν βαρετό.
Σας άρεσε όμως από πριν η επιστημονική φαντασία;
Ντ.Α.: Και ναι και όχι. Είχα ξεκινήσει να διαβάσω τα περισσότερα βιβλία επιστημονικής φαντασίας αλλά συνήθως έφτανα μόνο μέχρι τη σελίδα 10, φοβάμαι.
Οπότε, το «Γυρνώντας τον γαλαξία με οτοστόπ» έχει μεγαλύτερη σχέση με τους Μόντι Πάιθονς, παρά με τον Ασίμοφ;
Ντ.Α.: Κατά κάποιον τρόπο, νομίζω ναι. Οι Μόντι Πάιθον με επηρέασαν πολύ, πάρα πολύ. Τα σκετς τους δημιουργούσαν έναν άλλο κόσμο, με καινούργιους κανόνες. Σ’ αυτή την κατεύθυνση κινήθηκα. Ας ξεκινήσουμε με έναν κόσμο που έχει συγκεκριμένους κανόνες, κι ας δούμε προς τα πού πάει αυτό, μακροπρόθεσμα. Κάτι που ξεκινάει ως μια ανόητη ιδέα πρέπει να έχει συνέπειες στον αληθινό κόσμο.
Ισαάκ Ασίμοφ, 1920-1992
Το περιοδικό «Time» σάς έχει περιγράψει ως «αθεράπευτο εξηγησιομανή». Το να καταλαβαίνετε τα πράγματα και να τα εξηγείτε και στους άλλους είναι το σημαντικότερο κομμάτι της δουλειάς σας;
Ι.Α.: Ναι. Ό,τι γράφω έχει την πρόθεση να διαφωτίσει, ακόμα και η επιστημονική φαντασία. Όπως καταλαβαίνετε, αυτό δεν σημαίνει ότι το πετυχαίνει, αυτή είναι όμως η πρόσθεσή του.
Προφανώς είστε καλός στο να εξηγείτε. Είναι κάτι που σας βγαίνει φυσικά ή χρειάζεται δουλειά;
Ι.Α.: Απ’ ό,τι φαίνεται, μου βγαίνει φυσικά, γιατί είχα την αρχή ότι πρέπει να προσπαθώ να εξηγήσω κάτι αρκετά απλά ώστε να μπορώ να το καταλάβω κι εγώ. Αισθανόμουν ότι αν μπορούσα εγώ να το καταλάβω, μπορούσαν όλοι.
Πιστεύετε ότι θα ξεπεράσουμε τα προβλήματα του υπερπληθυσμού και του περιβάλλοντος;
Ι.Α.: Δύσκολο να πει κανείς, αν όμως τα καταφέρουμε -ας πούμε ότι θα τα καταφέρουμε-, θα αναπτύξουμε έναν συμπαντοκεντρικό πολιτισμό. Θα επεκταθούμε πέρα απ’ το ηλιακό σύστημα. Θα έχουμε έναν ψηφιακό κόσμο όπου η έννοια της εργασίας θα αλλάξει, η έννοια της εκπαίδευσης θα αλλάξει. Τα πράγματα θα είναι τόσο διαφορετικά που θα μας φαίνεται ότι στην αρχή του 21ου αιώνα η ανθρωπότητα έπαψε να είναι παιδί και ενηλικιώθηκε.
Άρθουρ Κλαρκ, 1917-2008
Ποιος ήταν ο πρώτος κλάδος της επιστήμης για τον οποίο ενδιαφερθήκατε;
Α.Κ.: Αρχικά, νομίζω, η παλαιοντολογία. Έκανα συλλογή από απολιθώματα. Είχα και ένα δόντι από μαμούθ.
Το 1945, ενώ είσαστε ακόμα στο στρατό, γράψατε ένα άρθρο για τους δορυφόρους τηλεπικοινωνιών.
Α.Κ. Ναι, μ’ αυτό το άρθρο ξεκίνησαν οι επιχειρήσεις τηλεπικοινωνιακών δορυφόρων. Το έγραψα στην αρχή του 1945 και δημοσιεύτηκε στο «Wireless World» τον Οκτώβριο, αμέσως μετά το τέλος του πολέμου. Έθετε τις αρχές που καθορίζουν τώρα το παγκόσμιο σύστημα επικοινωνίας, την ιδέα δηλαδή του να έχεις δορυφόρους σε τόσο μεγάλο ύψος πάνω απ’ τη γη, που να μένουν σταθεροί στον ουρανό, σε σύγχρονη ή γεωστατική τροχιά, όπως λέγεται.
Με την επιστημονική πρόοδο να κινείται τόσο γρήγορα, πρέπει να είναι δύσκολο να συμβαδίζει κανείς με την πραγματικότητα.
Α.Κ. Είναι σχεδόν αδύνατο. Πολλά απ’ τα πράγματα που περιέγραψα έχουν γίνει μέρος της ιστορίας - όχι με τον τρόπο που τα είπα, βέβαια, γιατί έγραψα ένα βιβλίο το 1945 για την πρώτη προσελήνωση, που την τοποθετούσα στο 1978. Πίστευα πως είναι γελοίο να την τοποθετώ μόλις 30 χρόνια στο μέλλον, αλλά στην πραγματικότητα έγινε νωρίτερα.
Ήσασταν σχολιαστής για την αμερικάνικη τηλεόραση σε κάποιες από τις αποστολές του Apollo, όπως και στην προσελήνωση.
Α.Κ. Ναι, ήμουν στο ακρωτήριο Κένεντι κατά την απογείωση διαφόρων αποστολών, συμπεριλαμβανομένης της ιστορικής αποστολής Apollo 11, που έκανε την πρώτη προσελήνωση, και ήμουν μαζί με τον Γουόλτερ Κρονκάιτ κατά τη διάρκεια του σχολιασμού. Αυτή φυσικά είναι μια αξέχαστη εμπειρία. Έχω γνωρίσει περίπου τους μισούς Αμερικανούς αστροναύτες, και αρκετούς από τους Ρώσους κοσμοναύτες.
To πιο διάσημο έργο σας είναι φυσικά το «2001: Η Οδύσσεια του διαστήματος». Πώς ξεκίνησε αυτό το πρότζεκτ;
Α.Κ. Ξεκίνησε με ένα γράμμα που μου έγραψε ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ, λίγο μετά την κυκλοφορία του «SOS: Πεντάγωνο καλεί Μόσχα», όπου μου έλεγε «Μ’ ενδιαφέρει να κάνω τη λεγόμενη καλή ταινία επιστημονικής φαντασίας, μήπως έχεις καμιά ιδέα;». Είχα μια ή δυο ιδέες, κι αρχίσαμε να αλληλογραφούμε, και μετά έτυχε να πάω στη Νέα Υόρκη για να δουλέψω με το Time Life ένα βιβλίο για το διάστημα. Συνάντησα τον Στάνλεϊ και δουλεύαμε μαζί τα βράδια, όσο εγώ δούλευα για το Time Life. Όταν τέλειωσε αυτή η δουλειά, πήγα να δουλέψω κανονικά με τον Στάνλεϊ, και το «2001», το μυθιστόρημα, γράφτηκε στη Νέα Υόρκη.
Γράφατε όταν είσαστε παιδί;
Τζ.Γκ.Μπ.: Άρχισα να γράφω με έναν μάλλον παράξενο τρόπο. Ο κληρικός που ήταν επικεφαλής του σχολείου που πήγαινα στη Σαγκάη μάς έβαζε αντιγραφή ως τιμωρία. Ήθελαν να αντιγράψεις, ας πούμε, 20 ή 30 σελίδες από ένα απ’ τα σχολικά βιβλία. Αλλά για μένα, αντί να αντιγράφω με τόσο κόπο κάτι από ένα βιβλίο του Ντίκενς, ήταν πιο εύκολο αν τα έβγαζα απ’ το μυαλό μου. Θυμάμαι που έδωσα ένα μάτσο χαρτιά στον δάσκαλο, και εκείνος, αφού τους έριξε μια ματιά το βράδυ, με σήκωσε στην τάξη την άλλη μέρα και μου είπε: «Μπάλαρντ, την επόμενη φορά που θα διαλέξεις ένα βιβλίο για να κάνεις αντιγραφή, μη διαλέξεις κάποιο που είναι γεμάτο βλακείες». Δεν κατάλαβε ότι ήταν δικό μου το κείμενο. Αυτό πυροδότησε κάτι μέσα μου, και μάλλον όλα μου τα γραψίματα έγιναν μέσα στο ίδιο αντιδραστικό πλαίσιο.
Είστε ο πρώτος συγγραφέας που προφήτεψε την προεδρία του Ρόναλντ Ρέιγκαν. Πιστεύετε ότι αυτή είναι μια απ’ τις λειτουργίες της επιστημονικής φαντασίας;
Τζ.Γκ.Μπ.: Νομίζω πως η επιστημονική φαντασία πάντα είχε προφητικό ρόλο, και πολλές από τις προφητείες της έχουν επαληθευτεί. Τώρα, όμως, παραδόξως, δεν πιστεύω ότι ο ρόλος του προφήτη είναι το βασικό έργο της επιστημονικής φαντασίας. Δεν νομίζω ότι είναι πλέον δουλειά του συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας να προβλέπει ένα νέο είδος αεροπλοΐας ή ένα καινούργιο πλυντήριο. Δεν νομίζω ότι η ιδιαίτερη αξία της επιστημονικής φαντασίας έγκειται στο επίπεδο της τεχνολογικής αλλαγής. Νομίζω ότι η προφητική λειτουργία της επιστημονικής φαντασίας έχει μεγαλύτερη αξία στο βασίλειο της ψυχολογίας, γιατί αυτό που κάνει είναι να βάζει συναίσθημα στο μέλλον. Κοιτάζει τις συνειδητές και ημι-συνειδητές αντιδράσεις μας σε όλων των ειδών τις τάσεις που ξεχύνονται προς το μέρος μας από το μέλλον. Νομίζω πως η μεγαλύτερη αξία της είναι η πρόβλεψη του παράξενου πνευματικού περιβάλλοντος του μελλοντικού κόσμου.
Σε όλο το έργο σας δίνετε έμφαση στην ψυχολογική μεταμόρφωση, στον τρόπο με τον οποίο αλλάζουν οι άνθρωποι, πρώτα σε σχέση με τις φυσικές και μη καταστροφές, και μετά, στα έργα της δεκαετίας του ’70, σε σχέση με την κοινωνία της εικόνας. Κατά πόσο πιστεύετε ότι περιγράφετε πραγματικές ψυχολογικές μεταμορφώσεις και κατά πόσο πρόκειται για μια μεταφορά;
Τζ.Γκ.Μπ.: Χρησιμοποιείται μεταφορικά. Το Crash είναι μια μεταφορά για τα στοιχεία απανθρωπιάς που είναι παρόντα στον κόσμο που ζούμε. Έχουμε απομακρυνθεί, λόγω της φύσης της κοινωνίας μας, από τις φυσιολογικές ανθρώπινες αντιδράσεις. Διασχίζουμε με το αυτοκίνητό μας έναν περίπλοκο οδικό κόμβο, και ίσως βλέπουμε ένα ατύχημα σε κάποιο χαμηλότερο επίπεδο - ανθρώπους μαζεμένους γύρω από ένα πεσμένο κορμί. Αισθανόμαστε οίκτο για ένα λεπτό, αλλά μας παίρνει μακριά αυτό το τοπίο του αυτοκινητόδρομου με την περίτεχνη σήμανση. Δεν έχουμε χρόνο να σταματήσουμε και να εκφράσουμε τα φυσιολογικά ανθρώπινα συναισθηματά μας. Το Crash είναι μια ακραία μεταφορά για τους κινδύνους που βλέπω να βρίσκονται μπροστά μας.
Κερτ Βόνεγκατ, 1922-2007
Πώς εισήλθε το στοιχείο της επιστημονικής φαντασίας στο «Σφαγείο νο. 5»;
Κ.Β.: Ουσιαστικά, είναι μια παράλογη πράξη, όπως το σκι, άμα πρέπει να το σκεφτείς, πάει, ξέχνα το. Πρέπει να έχεις τύχη και διαίσθηση. Και για να έχεις τύχη, πρέπει να έχεις πολύ χρόνο. Ο περισσότερος κόσμος δεν τον έχει. Γι’ αυτό είναι τόσο δύσκολο να είσαι συγγραφέας της νύχτας ή του Σαββατοκύριακου, χρειάζεσαι συνεχή συγκέντρωση. Οπότε, δεν ξέρω γιατί το έκανα, αλλά μου φάνηκε καλή ιδέα. Έχω δοκιμάσει πολλά πράγματα που δεν τα έχει δει ποτέ ο κόσμος - ξέρεις, έλεγα «δεν είναι καλή ιδέα» και το πέταγα στα σκουπίδια. Και στο «Σφαγείο νο. 5» ξανά και ξανά και ξανά έλεγα «Έτσι πάει η ιστορία». Αν είχα αποφασίσει ότι ήταν κακή ιδέα, όπως έκαναν πολλοί κριτικοί, δεν θα το είχε δει ποτέ κανείς. Θα το είχα πετάξει στα σκουπίδια, χωρίς να ρωτήσω κανέναν.
Πόσο σοβαρά πρέπει να παίρνουμε τη λογοτεχνία; Έχετε πει από τη μια μεριά ότι είναι ακίνδυνη, αλλά έχετε πει και ότι η λογοτεχνία είναι σαν το καναρίνι στο ανθρακωρυχείο. Πέφτει πρώτο για να μας προειδοποιήσει.
Κ.Β.: Οι πρωτόγονοι Βαπτιστές και οι παρανοϊκοί δεξιοί έχουν δίκιο να φοβούνται την επίδραση των βιβλίων στα παιδιά. Θυμηθείτε τον εαυτό σας ως παιδί: υπάρχει μια περίοδος που δεν έχετε ανοσία στις ιδέες. Αυτή αναπτύσσεται αργότερα. Λέω λοιπόν ότι η λογοτεχνία είναι ένα δηλητήριο που δρα αργά, γιατί ένας άνθρωπος μολύνεται όταν δεν είναι ικανός να αμυνθεί ενάντια σ’ αυτή τη μόλυνση. Μετά βέβαια περνάνε 20 χρόνια μέχρι αυτός ο άνθρωπος να έχει οποιαδήποτε δύναμη στην κοινωνία των ενηλίκων. Εγώ μολύνθηκα από τους -ουσιαστικά- σοσιαλιστές συγγραφείς της δεκαετίας του ’30, τον Στάινμπεκ, τον Άπτον Σινκλέρ και άλλους, και έτσι αυτό είμαι. Είναι στο αίμα μου. Αν ήταν ασθένεια, θα ήταν θανατηφόρα. Έχω προσπαθήσει να μολύνω τους νέους με ανθρωπιά - με μια απροθυμία, μια τρομερή διστακτικότητα να σκοτώσουν.
Μου φαίνεται πως στα βιβλία σας υπάρχει και ένα άλλο στοιχείο φρίκης: Το γενονός ότι η Αμερική που περιγράφετε είναι μια Αμερική χωρίς καμία αίσθηση πραγματικού πολιτισμού ή πραγματικής κοινότητας. Είναι ένας κόσμος κατακερματισμένος.
Κ.Β.: Έτσι είναι. Η Αμερική είναι μια πολύ μοναχική κοινωνία, γιατί είναι τόσο ευέλικτη και επειδή είναι ένα έθνος μεταναστών, που δεν έχουν διευρυμένες οικογένειες, οπότε υπάρχουν όλοι αυτοί οι άνθρωποι που, όποιο πρόβλημα κι αν έχουν, μπορούν να τηλεφωνήσουν μόνο στην αστυνομία ή στην πυροσβεστική. Δεν μπορούν να ζητήσουν βοήθεια από κανέναν άλλον.
Μτφρ.: Μ.Α.
Πηγή: http://www.guardian.co.uk/books/2011/may/14/science-fiction-authors-interviews