Πόσοι ψυχαναλυτές χρειάζονται για να αλλάξουν μία λάμπα; Η απάντηση είναι: τρεις, αρκεί να θέλει και η λάμπα να αλλάξει, λέει ένα ανέκδοτο, δημοφιλές στους ψυχαναλυτικούς κύκλους από τη γέννηση ήδη αυτής της επιστήμης που έμελλε να προσλάβει μέσα στον εικοστό αιώνα διαστάσεις επιδημίας και άπειρης φοροδιαφυγής...
Ο πρώτος πάει άπατος λόγω της ακατάβλητης αντίστασης του αναλυόμενου και της άρνησής του να ανοιχτεί· ο δεύτερος πέφτει ο ίδιος στα φάρμακα, καθώς έχει να αναμετρηθεί με τη σταδιακή κάμψη του αναλυόμενου, η οποία όμως συνοδεύεται από έντονες εξάρσεις επιθετικότητας του τελευταίου λόγω της συνειδητοποίησής του ότι δεν τη γλιτώνει και ότι φτάνει σιγά-σιγά η στιγμή που πρέπει να μιλήσει και να εκτεθεί· ο τρίτος μόνο κατά τα φαινόμενα έχει το ευκολότερο έργο από τους τρεις: για τα επόμενα κάποια χρόνια είναι καταδικασμένος να εκτελεί χρέη αποδέκτη προσωπικών δραμάτων και ομολογιών, τόσο τετριμμένων και χιλιοπαιγμένων που εύχεται να ήταν ο πρώτος!
Καταληκτικό σημείο αυτής της μακράς και ιδιαιτέρως δαπανηρής πορείας η μεγάλη ψυχαναλυτική αλήθεια: ο ασθενής ούτε μπορεί, ούτε θέλει κατά βάθος να αλλάξει. Και αυτό ο αναλυτής το γνωρίζει εξαρχής, αισιοδοξώντας ότι το απόστημα ναι μεν δεν πρόκειται να σπάσει, μπορεί όμως να μαλακώσει, σε τέτοιο βαθμό ώστε να κάνει τη ζωή του βασανιζόμενου λιγότερο αφόρητη και προβληματική.
Το ανεπίλυτο του προβλήματος έχει να κάνει με την ίδια τη λογική του συμπτώματος: όλοι οι ασθενείς έχουν την αίσθηση ότι το πρόβλημά τους είναι εξωτερικό και ξένο προς αυτούς, πως απλά αποτελεί μία δυσλειτουργία που είναι ξέχωρη από αυτούς, σαν κύστη ή επιμόλυνση που απλά επικολλάται και αναπτύσσεται πάνω ή μέσα σε ένα όργανο, υπονομεύοντας τη λειτουργία του, και πως αν αφαιρεθεί αυτό το «κακό κομμάτι» τότε η λειτουργία του οργάνου αποκαθίσταται και επιστρέφει στην κανονική της κατάσταση.
Τέτοιες λογικές ισχύουν για πολλές περιπτώσεις οργάνων, όχι όμως και για το ψυχικό όργανο. Διότι, το τελευταίο είναι τόσο πολύπλοκο και εξαπλωμένο σε όλο το ορατό και αόρατο φάσμα του ανθρώπινου οργανισμού που είναι αδύνατον να εντοπιστεί σε ένα σημείο. Το ψυχικό όργανο είναι παντού: πάνω, μέσα και έξω από το σώμα, καθώς ο ψυχισμός βρίσκεται σε διαρκή αλληλεπίδραση με όλα τα πιθανά εξωτερικά περιβάλλοντα (οικογένειες, σχολεία, εργασία κ.ο.κ.), τα οποία αφομοιώνει, ενώ ταυτόχρονα αφομοιώνεται από αυτά.
Ό,τι εσωτερικεύει ο ψυχισμός – καλό ή κακό – το διατηρεί ως λειτουργικό μέρος του: ό,τι γράφεται δεν ξεγράφεται. Μεταμφιέζεται, μετατοπίζεται, αλλά δεν σβήνεται. Γίνεται μέρος του όλου, σε σημείο ώστε το όλο να μην μπορεί να λειτουργήσει χωρίς αυτό. Αν κάποιος, λόγου χάρη, βασανίζεται από το λεγόμενο σύνδρομο «φόβου κατάρρευσης», ο ίδιος αυτός φόβος, ως μέρος του ψυχικού του συστήματος, είναι που τον προστατεύει από την πραγματική κατάρρευση. Αν κλονιστεί το θεμέλιο αυτού του φόβου και το άτομο χάσει το φόβο του ως συστατικό και αναπόσπαστο στοιχείο του ψυχισμού του, τότε ενδεχομένως να καταρρεύσει.
Με λίγα λόγια, το σύμπτωμα (ενδεικτικό μίας δυσάρεστης για το άτομο ή την κοινωνία κατάστασης) δεν μπορεί να παρακαμφθεί, επειδή ακριβώς μέσα από αυτό συγκροτείται και υπάρχει ως τέτοιος ο φορέας του (είτε πρόκειται για άτομο είτε για κοινωνία).
Τέτοια είναι η κατάσταση που βιώνει σήμερα η Ελλάδα. Βιώνει τριγμούς επειδή καλείται να αντισταθεί στο σύμπτωμά της, δηλαδή στον ίδιο της τον εαυτό, τον οποίο αρνείται να εγκαταλείψει. Έχει μάθει να ζει και να τρέφεται από αυτό που τη σκοτώνει. Ή για να το πούμε διαφορετικά: αγαπάει το σύμπτωμά της ωσάν τον εαυτό της.