Στην ψυχανάλυση, είναι σύνηθες να ορίζονται οι ομοφυλόφιλοι ως «νάρκισσοι» ή «ανώριμοι». Μια γαλλίδα ψυχαναλύτρια επιτίθεται σε αυτή την απαράδεκτη άποψη. Ονομάζεται Σάρα Σις και αφιερώνει ένα βιβλίο για το θέμα αλλά και για την κληρονομιά που άφησε πίσω του ο Ζίγκμουντ Φρόιντ.
«Σήμερα ακόμη, για πολλούς οπαδούς του φροϋδισμού αλλά επίσης και για ορισμένους ψυχαναλυτές της σχολής του Λακάν, συντηρητικούς, η ομοφυλοφιλία αποτελεί ένα είδος «ανωμαλίας», γράφει. Καταγγέλλοντας τον σκοταδισμό που επικρατεί στους κύκλους των ψυχαναλυτών, μιλάει για τις «απόψεις και κρίσεις που είναι τόσο κανονιστικές και συντηρητικές που είναι να ντρέπεσαι», αλλά και για «τις τρομακτικά αντιδραστικές απόψεις τους τόσο για το αυτιστικό φάσμα (η μητέρα φταίει για όλα) όσο και για την ομοφυλοφυλία, την πατρότητα των ομοφυλοφίλων, ή την τρανσεξουαλικότητα».
Μια ερωτική ιστορία της ψυχανάλυσης
Στο βιβλίο της που κυκλοφορεί με τον τίτλο «Μια ερωτική ιστορία της ψυχανάλυσης» στηρίζεται σε πενήντα περίπου ιστορίες, βαθειά ανθρώπινες μέσα από τις οποίες το παρελθόν μας διδάσκει. Αρχής γενομένης από τα λάθη. Τα λάθη του Φρόιντ με τους ασθενείς του, για παράδειγμα. Καθένα από τα σφάλματα του πατέρα της ψυχανάλυσης αποτελεί αντικείμενο ειδικού κεφαλαίου.
Η παραμάνα του Φρόιντ
Το βιβλίο ξεκινάει με την παραμάνα του Ζίγκμουντ Φρόιντ η οποία τον έπλενε «με ένα ροζ χρώματος νερό στο οποίο είχε πλυθεί η ίδια προηγουμένως», αφήνοντας να εννοηθεί ότι ήταν από το αίμα της περιόδου. Το ίδιο συνέβαινε με την σύζυγό του, την οποία άφηνε συνεχώς έγκυο, παρά τις προφυλάξεις. Η συγγραφέας συνεχίζει με ιστορίες ζήλειας, σύφιλης, κατάθλιψης και ερωτοχτυπημάτων. Στην υπέροχη αυτή νωπογραφία όλοι οι πρωταγωνιστές συναντώνται και οι περισσότεροι είναι γυναίκες. «Χωρίς τις γυναίκες δεν θα υπήρχε ψυχανάλυση», αναφέρει η Σάρα Σις, η οποία στο βιβλίο της αναδεικνύει την επιρροή τους.
Αννα Φρόιντ, ομοφυλόφιλη
Οπως την επιρροή της Αννας Φρόιντ, για παράδειγμα: η τελευταία κόρη από τα έξι παιδιά του μετρ ήταν ομοφυλόφιλη, γράφει η Σις. Ειρωνεία της τύχης «σε όλη της τη ζωή, η Αννα Φρόιντ θεωρούσε την ομοφυλοφιλία αρρώστια που έπρεπε να θεραπευτεί και ήταν εντελώς αντίθετη στην ιδέα ότι οι ομοφυλόφιλοι μπορούν να γίνουν ψυχαναλυτές». Ηταν μάλιστα οπαδός των θεωριών μεταλλαγής, όπως ήταν οι ηλεκτρικές κενώσεις στα κεφάλια ασθενών ομοφυλόφιλων.
Γιατί η Αννα ήθελε τόσο βίαιες θεραπείες, ο Φρόιντ ήταν υπέρ; Οχι, απαντά η Σάρα Σις. «Ο Φρόιντ πολέμησε , με άλλους σεξολόγους στην εποχή του, εναντίον της ποινικοποίησης της ομοφυλοφιλίας». Μάλιστα ο Φρόιντ υπερασπίζεται το δικαίωμα των ομοφυλοφίλων να έχουν την δική τους σεξουαλική ζωή, ενώ αρνείται να δεχθεί ότι πρόκειται για «ασθένεια».
«Η ομοφυλοφιλία δεν είναι ντροπιαστική, βίτσιο ή ξεπεσμός»
Το 1935, ο Φρόιντ έγραψε μάλιστα σε μια μητέρα, η οποία ανησυχούσε για την ομοφυλοφιλία του γιού της ένα γράμμα, το οποίο η Σάρα Σις μεταφέρει αυτούσιο στο βιβλίο της. Έχει ενδιαφέρον ότι η εν λόγω μητέρα μοιάζει να μην αντέχει ούτε καν να χρησιμοποιήσει τη λέξη. Κοινωνικά, παραδοσιακά η ομοφυλοφιλία κατακρίνεται κάποιες φορές ακόμα και σήμερα. Ωστόσο ο Φρόιντ δεν τη θεωρεί ασθένεια ή παρέκκλιση και δεν προτείνει ανάλογη θεραπεία.
‘Αγαπητή κυρία ….….,
νομίζω ότι καταλαβαίνω από το γράμμα σας πως ο γιος σας είναι ομοφυλόφιλος. Εκπλήσσομαι πολύ από το γεγονός ότι δεν αναφέρετε η ίδια τη λέξη στις πληροφορίες που μου δίνετε για εκείνον. Μπορώ να ρωτήσω γιατί το αποφεύγετε; Η ομοφυλοφιλία οπωσδήποτε δεν είναι πλεονέκτημα, όμως δεν είναι κάτι ντροπιαστικό, δεν είναι βίτσιο, ούτε ξεπεσμός, δεν μπορεί να ταξινομηθεί σαν ασθένεια. Εμείς τη θεωρούμε μια παραλλαγή της σεξουαλικής λειτουργίας, που παράγεται από κάποιο σταμάτημα της σεξουαλικής ανάπτυξης. Πολλά ιδιαίτερα αξιοσέβαστα άτομα της αρχαίας και της μοντέρνας εποχής ήταν ομοφυλόφιλοι, και ανάμεσά τους ορισμένοι από τους αξιότερους άντρες (Πλάτωνας, Μιχαήλ Άγγελος, Λεονάρντο ντα Βίντσι, κοκ). Είναι μεγάλη αδικία, και σκληρότητα, επίσης, το να διώκεται η ομοφυλοφιλία σαν έγκλημα. Εάν δεν με πιστεύετε, διαβάστε τα βιβλία του Havelock Ellis [Άγγλος φυσιολόγος που μελετά την ανθρώπινη σεξουαλικότητα].
Ρωτώντας με αν μπορώ να σας βοηθήσω, εννοείτε, υποθέτω, αν μπορώ να καταργήσω την ομοφυλοφιλία και να φέρω στη θέση της τη φυσιολογική ετεροφυλία. Η απάντηση είναι, ότι γενικά δεν μπορούμε να υποσχεθούμε κάτι τέτοιο. Σε ένα μικρό αριθμό περιπτώσεων το καταφέραμε αναπτύσσοντας τα λιγοστά ίχνη ετεροσεξουαλικών τάσεων που υπάρχουν σε κάθε ομοφυλόφιλο, όμως στις περισσότερες περιπτώσεις αυτό δεν είναι πια δυνατό. Εξαρτάται από το χαρακτήρα και την ηλικία του ατόμου. Το αποτέλεσμα της θεραπείας δεν μπορεί να προβλεφθεί.
Αυτό που μπορεί να κάνει η ψυχανάλυση για το γιο σας κινείται σε άλλη κατεύθυνση. Εάν είναι δυστυχισμένος, νευρωτικός, διχασμένος εξαιτίας συγκρούσεων, με αναστολές στην κοινωνική ζωή, η ψυχανάλυση μπορεί να του δώσει αρμονία, ηρεμία μυαλού, αποδοτικότητα, είτε παραμείνει ομοφυλόφιλος είτε αλλάξει. Εάν το αποφασίσετε θα ήταν καλό να κάνει ανάλυση μαζί μου – παρότι δεν νομίζω ότι θα το κάνετε – θα πρέπει τότε να έρθει στη Βιέννη. Δεν σκοπεύω να φύγω από εδώ. Ωστόσο, μην αμελήσετε να μου απαντήσετε.
Ειλικρινά δικός σας με τις καλύτερες ευχές.
Φρόιντ»
Οι ομοφυλόφιλοι είναι ανώριμοι;
Οπως εξηγεί η Σάρα Σις, ο Φρόιντ υποστηρίζει ότι η ομοφυλοφιλία είναι το ίδιο φυσιολογική με την ετεροφυλοφιλία γιατί «το ένστικτο θα αναζητήσει αντικείμενα σε όλες τις κατευθύνσεις. Επομένως είναι βιολογικά φυσιολογικό και σε καμία περίπτωση δεν είναι ηθικά καταδικαστέο το γεγονός ότι κάποια άτομα επιλέγουν ομόφυλα αντικείμενα πόθου».
Αυτό ήταν η πρώτη τοποθέτηση του Φρόιντ όπως το βιβλίο του «Τρία δοκίμια για τη θεωρία της σεξουαλικότητας» (1905) όπου προσπαθεί να κατανοήσει τις αιτίες της ομοφυλοφιλίας συζητώντας τις δυο αντίθετες τάσεις της εποχής, ότι έχει είτε καθαρά βιολογική προέλευση είτε αποκλειστικά περιβαλλοντικές αιτίες. Υποστηρίζει ότι, ψυχικά, ασυνείδητα, ο κάθε άνθρωπος έχει στοιχεία ετεροφυλικά και ομοφυλοφιλικά που εκφράζονται άμεσα ή λανθάνοντα, μετουσιωμένα.
Αλλά αυτή η τοποθέτησή του δεν βοηθάει για να φύγει το «στίγμα»: για να εξηγήσει την ομοφυλοφιλία ο Φρόιντ παρουσιάζει τους ομοφυλόφιλους ως ανώριμα άτομα.
Οι ομοφυλόφιλοι είναι νάρκισσοι;
Στο έργο του Φρόιντ, υποστηρίζει η Σάρα Σις, οι ομοφυλόφιλοι παρουσιάζονται ως «μη ολοκληρωμένοι», ως άτομα που έμειναν προσκολλημένα σε ένα παιδικό στάδιο της σεξουαλικής τους ανάπτυξης. Για την Σάρα Σις αυτή η άποψη είναι εξαιρετικά κατακριτέα, διότι συντηρεί τις ηθικές επικρίσεις που κάνουν ορισμένοι ψυχαναλυτές.
Το πιο λυπηρό είναι εξάλλου, όπως συχνά, ότι ο Φρόιντ αντιφάσκει. Το 1910, πέντε χρόνια μετά την κυκλοφορία των «Τριών Δοκιμίων για τη θεωρία της σεξουαλικότητας» (1905) «προτείνει για την ανδρική ομοφυλοφιλία (είναι φυσικά εντελώς ανίκανος να πει ο,τιδήποτε για τις λεσβίες) μια λεπτομερή αιτιολογία η οποία έκτοτε προκάλεσε πολλές αντιδράσεις: εμμονή στη μητέρα, ταύτιση με τη γυναίκα, ναρκισσιστική επιλογή -Επειδή είναι νάρκισσος κάποιος γίνεται ομοφυλόφιλος, γράφει η Σις.
Ομοφυλοφιλία: Ενα αποτρόπαιο έγκλημα;
Σύμφωνα με αυτή την ερμηνεία, ο ομοφυλόφιλος δεν έχει ξεπεράσει το στάδιο του καθρέφτη. Αντί να καταργήσει το «στίγμα» η ψυχανάλυση αρνείται στους ομοφυλόφιλους το καθεστώς του ενήλικα. Αποτέλεσμα; Ηδη από το 1921, τα μέλη του Συμβουλίου του International Psychoanalytical Association (IPA) ερίζουν πάνω στο ζήτημα αν μπορεί κάποιος ομοφυλόφιλος να γίνει ψυχαναλυτής ή όχι. Αντίθετα ήταν δύο στρατόπεδα (της Βιέννης και του Βερολίνου). «Από τη μία πλευρά ο Φρόιντ και ο Οττο Ρανκ, για τους οποίους μόνο οι ικανότητες κάνουν κάποιον ψυχαναλυτή και σίγουρα όχι η σεξουαλική προτίμηση. Και από την άλλη ο Karl Abraham και ο Ernest Jones, οι οποίοι διακηρύσσουν ότι η ομοφυλοφιλία είναι ένα «αποτρόπαιο έγκλημα: αν κάποιο από τα μέλη μας το διέπραττε θα έριχνε πάνω μας σοβαρή αποδοκιμασία».
Πρέπει να θεραπεύεται η ομοφυλοφιλία;
Ακόμη και στις μέρες μας αυτή η συζήτηση συνεχίζεται. Ορισμένοι ψυχαναλυτές συνεχίζουν να θέλουν να «θεραπεύσουν» την ομοφυλοφιλία την οποία θεωρούν κατάρα, παιδική ασθένεια ή κάτι χειρότερο, γράφει η Σις, η οποία λυπάται που τόσοι ψυχαναλυτές έχουν προκαταλήψεις. Παρ'όλα αυτά, υπογραμμίζει, η ψυχανάλυση παραμένει ένας τόπος συνάντησης των ανθρώπων που υποφέρουν και μπορεί να βοηθήσει στην θεραπεία ανθρώπων που απορρίπτουν οι οικογένειές τους, για παράδειγμα.
«Δεν είσαι γιός μου πια...»
«Οι αντιδράσεις των γονιών είναι συχνά εξαιρετικά βίαιες: «Δεν είσαι πια γιός μου», «Με αηδιάζεις», «Εχεις δύο ώρες για να κάνεις βαλίτσες», «Κάνεις τον άντρα ή τη γυναίκα;». Ορισμένες φορές, οι γονείς αποδέχονται την σεξουαλική κατεύθυνση του παιδιού τους αλλά δεν μπορούν να αποκρύψουν το πένθος και την απογοήτευσή τους. Φαντάζονταν τον εαυτό τους ως παππούδες και δεν μπορούν να συλλάβουν ότι και οι ομοφυλόφιλοι μπορούν να έχουν παιδιά ή να παντρευτούν. Συχνά μάλιστα οι γονείς νιώθουν ενοχές: «αν είσαι λεσβία είναι γιατί κάτι κάναμε λάθος» ή «αναρωτιέμαι τι λάθος κάναμε για να καταλήξεις έτσι».
Η ψυχανάλυση μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους τον 21ο αιώνα;
Για πολλούς λόγους η Σάρα Σις διατηρεί τις ελπίδες της. Παρότι η ομοφοβία ορισμένων ψυχαναλυτών συντηρεί το μονοπώλιο του δημόσιου διαλόγου, υπάρχουν πολλά τραύματα που μόνο οι ψυχαναλυτές μπορούν να θεραπεύσουν, γράφει.