Η ώρα της κρίσης πλησιάζει για τον Ταγίπ Ερντογάν.
Στις 31 Μαρτίου οι Τούρκοι ψηφοφόροι θα προσέλθουν στις κάλπες για τις τοπικές εκλογές - μια αναμέτρηση που μπορεί να σημάνει την αρχή του τέλους της μονοκρατορίας του AKP, εφόσον αποδειχθεί ότι το εκλογικό σώμα γύρισε πια την πλάτη στον Τούρκο πρόεδρο-.
Μια αναδρομή στο παρελθόν εξηγεί πώς θα μπορούσε να συμβεί αυτό. Όταν επικράτησε το κόμμα του, το AKP, στην πρώτη κιόλας εκλογική αναμέτρηση στην οποία μετείχε το 2002 και μάλιστα εξασφάλισε την αυτοδυναμία, η Τουρκία διερχόταν μια σοβαρή οικονομική κρίση. Κι ήταν αυτός, ένας πρώην Ισλαμιστής, ένας «επικίνδυνος αντιδραστικός» στα μάτια της κεμαλιστικής, αστικής ελίτ, που έδειξε το δρόμο της εξόδου απ’ το τούνελ, έναν δρόμο που περνούσε από την Ευρώπη.
Οι εποχές που κατηγορούσε την ΕΕ ως «ένωση Χριστιανών», όπου η Τουρκία δεν είχε θέση, είχαν περάσει. Τώρα υποσχόταν στους ψηφοφόρους ένταξη στην ΕΕ και «ευημερία για όλους» κι όχι μόνον για τους κοσμικούς μεγαλοαστούς των μεγαλουπόλεων που απολάμβαναν επί δεκαετίες της εύνοιας των πολιτικών και του πανίσχυρου στρατού. Τους υποσχόταν ακόμη νέες διαπραγματεύσεις με το ΔΝΤ, αναζήτηση νέων εταίρων και φίλων. Μια στρατηγική που απέδωσε καθώς ο Ερντογάν κατάφερε να ξαναδώσει στους πιστούς μουσουλμάνους της Ανατολίας τη θέση τους στην τουρκική κοινωνία και έπαψαν πια τα ναμάζια (μουσουλμανικές προσευχές) κι η ισλαμική μαντήλα να αντιμετωπίζονται σκωπτικά από τους κρατούντες. Ακόμη και σήμερα, τόσα χρόνια μετά, αν ρωτήσει κανείς τους οπαδούς του Ερντογάν τι εκτιμούν περισσότερο στον Τούρκο πρόεδρο, απαντούν: «μας έδωσε πίσω την περηφάνεια μας».
Η νέα οικονομική κρίση
Αλλά το τελευταίο διάστημα πολλά είναι αυτά στη γείτονα που θυμίζουν τις μέρες προτού αναλάβει ο Ερντογάν το τιμόνι της χώρας. Έξω απ’ τα μανάβικα σχηματίζονται ουρές, κάποια απ' αυτά διαθέτουν στο κοινό τομάτες και πατάτες επιδοτούμενες από το κράτος. Οι τιμές των λαχανικών τον περασμένο μήνα εκτοξεύτηκαν κατά 30% σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα πριν από ένα χρόνο. Από την «κρίση των κρεμμυδιών» ξεκίνησε ένα κύμα ακρίβειας που έπληξε κυρίως τα φτωχά λαϊκά στρώματα -την εκλογική βάση του Τούρκου προέδρου-.
Η κυβέρνηση έσπευσε να λάβει μέτρα: από τα μέσα Φεβρουαρίου διαθέτει στους μεγάλους δήμους Κωνσταντινούπολης και Άγκυρας φτηνά λαχανικά, κυνηγά τους εμπόρους που «φουσκώνουν» τις τιμές, επιβάλλει πρόστιμα. Κι αυτοί με τη σειρά τους καταγγέλλουν την πολιτική εισαγωγών τροφίμων της κυβέρνησης για τη δεινή κατάσταση, αφού όπως λένε πολλοί αγρότες -κάπου 700.000 την τελευταία δεκαετία - παράτησαν τα χωράφια τους και τράβηξαν για τα αστικά κέντρα για να βγάλουν τα προς το ζην.
Η Τουρκία, όπως φαίνεται, επιστρέφει στα χρόνια πριν από την οικονομική ανάπτυξη, όταν οι πολυκατοικίες ξεφύτρωναν σαν τα μανιτάρια. Η οικονομία της, όπως ανακοίνωσε η στατιστική υπηρεσία της χώρας παραμονές των κρίσιμων εκλογών, μπήκε σε υφεσιακή τροχιά για πρώτη φορά από το 2009, καθώς το ΑΕΠ σημείωσε το τελευταίο τρίμηνο του 2018 κάμψη κατά 3% -κατά 2,4% συγκριτικά με το αμέσως προηγούμενο τρίμηνο. Ο πληθωρισμός καλπάζει κοντά στο 20%, στα επίπεδα του 2003, όταν είχε νικήσει ο στις εκλογές για πρώτη φορά ο Ερντογάν, η ευημερία της μεσαίας τάξης απειλείται και μαζί της κλυδωνίζεται και η υποστήριξη προς τον Τούρκο πρόεδρο.
Ο Ερντογάν ξέμεινε από αποδιοπομπαίους τράγους
Ο τελευταίος δεν λέει να εγκαταλείψει τη μάχη. Σχεδόν καθημερινά εμφανίζεται σε μπαλκόνια και πλατείες, σχηματίζει με τα χέρια του το σήμα της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, κατακεραυνώνει τους αντιπάλους, παίζει το χαρτί της «τρομοκρατίας». Παντού γύρω του βλέπει «τρομοκράτες»: από τους ιδιοκτήτες των σούπερμαρκετ που «φουσκώνουν τις τιμές των λαχανικών» και τη Δύση, που «υπονομεύει» την τουρκική οικονομία και θέλει να τη γονατίσει με κυρώσεις και μποϊκοτάζ, μέχρι την αντιπολίτευση, αφού κατά τον Τούρκο πρόεδρο το κεμαλικό CHP κι ο σύμμαχός του, το εθνικιστικό Iyi Parti της Μεράλ Ακσενέρ έχουν παραδοθεί στους γκιουλενιστές και το PKK και έτσι οι ψηφοφόροι έχουν μόνον δύο επιλογές: ή το AKP ή την «τρομοκρατία»...
Οι εικονικοί εχθροί είναι χρήσιμοι για τον Ερντογάν, αφού ενισχύουν τη συσπείρωση. Το κόλπο αυτό απέδωσε και στις τελευταίες εκλογές, αλλά οριακά και αναλυτές, όπως ο Αϊκάν Ερντεμίρ, πρώην βουλευτής του CHP, αμφιβάλλουν κατά πόσο θα πετύχει τώρα αφού αρχίζουν να παίρνουν αποστάσεις από τον Ερντογάν ακόμη και αφοσιωμένοι οπαδοί του ρίχνοντας σ’ αυτόν τον φταίξιμο για τη δεινή κατάσταση της οικονομίας.
Κι είναι λογικό, αφού από τις περσινές εκλογές ο Τούρκος πρόεδρος κυβερνά σχεδόν χωρίς κανένα περιορισμό, μαζί με τον γαμπρό του, τον υπουργό Οικονομικών Μπεράτ Αλμπαϊράκ, όπως καταγγέλλει η αντιπολίτευση – κι έτσι δεν μπορεί πια να ρίξει το φταίξιμο σε άλλους.
Η νεολαία απομακρύνεται από τον Ερντογάν
Οι εξωτερικοί εχθροί είναι κι αυτοί χρήσιμοι -δεν είναι τυχαίο ότι σχεδόν το 90% των ερωτηθέντων σε δημοσκοπήσεις στην Τουρκία βλέπουν τις ΗΠΑ ως εχθρό της χώρας- αλλά όταν η κυβέρνηση αδυνατεί να βρει λύσεις στα προβλήματα της καθημερινότητας των πολιτών, τότε χάνει την εμπιστοσύνη τους, σημειώνουν αναλυτές. Κι αυτό ισχύει ειδικά για τη νέα γενιά, που δεν έχει γνωρίσει την καταπίεση και τη διαφθορά του παλαιού συστήματος από τις οποίες λύτρωσε ο Ερντογάν εκατομμύρια Τούρκους. Είναι μια γενιά που μεγάλωσε στα χρόνια της ακμής και αντιμετωπίζει την ύφεση ως κρίση.
Κι ίσως όχι άδικα, αφού σχεδόν ένας στους τέσσερις νέους κάτω των 24 ετών είναι άνεργος, ποσοστό πολύ ψηλότερο απ’ ό,τι την περίοδο που ανέλαβε τη διακυβέρνηση της Τουρκίας το κόμμα του Ερντογάν. Παρατηρητές προέβλεπαν εδώ και χρόνια ότι οι νέοι στα αστικά κέντρα θα εγκαταλείψουν κάποια μέρα τον Τούρκο πρόεδρο. Κι όχι μόνον λόγω της απογοήτευσής τους για το μέλλον που δεν βλέπουν στη χώρα τους, αλλά κι επειδή δεν έχουν ιδιαίτερη σχέση με τη μουσουλμανική θρησκεία, έναν από τους πυλώνες της ιδεολογίας του κυβερνώντος κόμματος. Σε δημοσκόπηση του περασμένου μήνα μόνον ένας στους τέσσερις Τούρκους δήλωσε «θρησκευτικά συντηρητικός» από 32% τον περασμένο χρόνο...
Ολέθρια για το AKP μια ήττα στα μεγάλα αστικά κέντρα
Μέχρι τώρα ο Ερντογάν κατάφερε να αντιπαρέλθει την απώλεια της ψήφου των νέων, όπως στις περσινές εκλογές που συμμάχησε με το ακροδεξιό MHP του Ντεβλέτ Μπαχτσελί, αγρεύοντας ψήφους από τη δεξαμενή του εθνικισμού, όπου δεν αποδίδει η θρησκεία... Εξ’ ου και ο χαιρετισμός των «Γκρίζων Λύκων» που έχει εντάξει στο ρεπερτόριό του μαζί με το σήμα της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Αλλά αυτά τα κόλπα δεν έχουν και τόση αξία σε δημοτικές, περιφερειακές εκλογές, όπου το ζητούμενο είναι η επιλογή υποψηφίων ικανών να δώσουν λύσεις στα προβλήματα των τοπικών κοινωνιών. Περίπου το 30% των δημόσιων επενδύσεων στην Τουρκία πραγματοποιούνται από τις τοπικές κυβερνήσεις - οι περισσότερες από τους δήμους, που θεωρούνται ραχοκοκαλιά της χώρας και απασχολούν πάνω από δέκα τοις εκατό των δημοσίων υπαλλήλων.
Αν λοιπόν ηττηθεί το κόμμα του Ερντογάν στους μεγάλους δήμους αυτό θα σημάνει μια καταστροφή γι’ αυτόν, αφού θα χάσει ένα δίκτυο βολεμένων και τη δυνατότητα να επιβραβεύει υλικά τους εμπίστους του. Κι αυτό με τη σειρά του, εκτιμούν πολιτικοί παρατηρητές, μπορεί να σηματοδοτήσει μια απομάκρυνση σε τοπικό επίπεδο οπαδών του Ερντογάν, που χάνοντας τα προνόμιά τους θα αναζητήσουν μελλοντικά άλλους πολιτικούς προστάτες με αποτέλεσμα να καταρρεύσει το πελατειακό σύστημα του AKP που λειτουργούσε μέχρι τώρα σαν καλολαδωμένη μηχανή.
«Κανένας πολιτικός δεν μπορεί τεχνητά να εξαφανιστεί απ’ το προσκήνιο. Το έθνος είναι που ανεβάζει τους πολιτικούς και το έθνος τους κατεβάζει», είχε δηλώσει ο Ερντογάν στους New York Times την άνοιξη του 1998, όταν ως δήμαρχος τότε της Κωνσταντινούπολης είχε καταδικαστεί σε δέκα μήνες φυλάκιση για υποκίνηση του λαού σε μίσος. Κι ίσως αυτή η κουβέντα του που είχε στόχο τότε τους αντιπάλους του να αποδειχθεί προφητική και για τον ίδιο αν χάσει στις επικείμενες εκλογές την υποστήριξη μιας πλειοψηφίας, που τόσα χρόνια κρατούσε με νύχια και με δόντια...