Επίκαιρο όσο ποτέ το βιβλίο «Περί φασισμού και πολέμου πέντε ηθικά κείμενα» του Ουμπέρτο΄Εκο επανακυκλοφορεί, σχεδόν δύο χρόνια από το θάνατό του.
Το βιβλίο περιλαμβάνει πέντε διαχρονικά κείμενα, στα οποία ο Ιταλός διανοούμενος διερευνά θέματα που βρίσκονται στην καρδιά του σύγχρονου κόσμου, από το δράμα του πολέμου έως τα ΜΜΕ, από τον ρατσισμό, τον ολοκληρωτισμό και τον φονταμενταλισμό έως τη μη ανεκτικότητα απέναντι στον ξένο και τον μετανάστη.
Επίκαιρα κείμενα του Ουμπέρτο Έκο, ενός από τους σημαντικότερους στοχαστές της εποχής μας, τα οποία επιχειρούν να προβληματίσουν σοβαρά τον πολίτη του 21ου αιώνα γύρω από την ηθική των ημερών μας.
Η απειλή του νεοναζισμού και η άνοδος των ακροδεξιών κινημάτων, οι πολεμικές συρράξεις, η ζοφερή αντιμετώπιση των μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών ακόμη και από επίσημες κυβερνήσεις, τα φαινόμενα της μη ανεκτικότητας και της
ξενοφοβίας, τα νεφελώματα σκοτεινών ενστίκτων, κατέστησαν επίκαιρη και αναγκαία την επανακυκλοφορία του βιβλίου, είκοσι χρόνια μετά την πρώτη ελληνική έκδοσή του, το 1998 από τις εκδόσεις «Ελληνικά Γράμματα».
Όλα τα θέματα που απασχολούν τα πέντε κείμενα βρίσκονται στην καρδιά του σύγχρονου κόσμου και, παρά τη θεματολογική τους ποικιλία, έχουν ηθικό χαρακτήρα.
Όπως αναφέρει ο συγγραφέας στην εισαγωγή του:
«Αφορούν σε αυτό που καλό θα ήταν να γίνει, σε αυτό που δεν θα έπρεπε να γίνει ή σε αυτό που δεν μπορεί, κατά κανέναν τρόπο, να γίνει».
Στο πιο προσωπικό από τα κείμενα, με τίτλο «Ο Αιώνιος Φασισμός», ο Έκο θυμάται τις ομιλίες του Μουσολίνι που σημάδεψαν την παιδική του ηλικία, αφού τις μάθαιναν στο σχολείο, και στη συνέχεια την Αντίσταση, την απελευθέρωση και τη συμφιλίωση.
Εδώ ο Έκο εξετάζει, μεταξύ άλλων, τις ιστορικές μορφές του φασισμού, μιλάει για τον «Αιώνιο Φασισμό» (Ur-Φασισμός) και αναλύει τις πιο αποτρόπαιες εκδηλώσεις του στις μέρες μας.
«Ο Ur-Φασισμός, γράφει, αναπτύσσεται και αναζητεί τη συγκατάθεση, εκμεταλλευόμενος και επιδεινώνοντας τον φυσικό φόβο απέναντι στη διαφορετικότητα.
Η πρώτη έκκληση ενός φασιστικού κινήματος κατευθύνεται ενάντια στους παρείσακτους.
Ο Ur-Φασισμός, επομένως, είναι ρατσιστικός εξ ορισμού».
Στη ρίζα του υπάρχουν ο εθνικισμός και η ξενοφοβία. «Μπορεί να επιστρέψει κρυμμένος κάτω από τα πιο αθώα ρούχα». Και καταλήγει: «Το καθήκον μας είναι να τον ξεμασκαρέψουμε και να δείξουμε με το δάκτυλο καθεμιά από τις νέες μορφές του, κάθε μέρα, σε κάθε μέρος του κόσμου».
Στο κείμενο με τίτλο «Οι μεταναστεύσεις, η ανεκτικότητα και το μη ανεκτό», οι αναφορές του Έκο θα μπορούσαν να έχουν διατυπωθεί και σήμερα, που τα μεταναστευτικά και προσφυγικά κύματα αποτελούν καυτό ανθρωπιστικό πρόβλημα. Αναλύοντας τη μετανάστευση και την αποδημία, ο συγγραφέας επισημαίνει ότι τελικά «το πρόβλημα δεν έγκειται πια στο να αποφασιστεί (όπως οι πολιτικοί υποκρίνονται ότι πιστεύουν) αν θα γίνουν δεκτές στο Παρίσι φοιτήτριες με τσαντόρ ή πόσα τζαμιά θα ανεγερθούν στη Ρώμη. Το πρόβλημα είναι ότι στην επόμενη χιλιετία η Ευρώπη θα είναι μια πολυφωνική ήπειρος ή, αν προτιμάτε, μια “πολύχρωμη” ήπειρος. Αν έτσι σας αρέσει, έτσι θα γίνει. Αν δεν σας αρέσει, και πάλι έτσι θα γίνει».
Κι εδώ υπεισέρχεται το πρόβλημα του ρατσισμού («οι ρατσιστές θα έπρεπε να είναι (θεωρητικά) μια φυλή προς εξαφάνιση») και της μη ανεκτικότητας:
«Η πιο τρομερή ανεκτικότητα είναι εκείνη των φτωχών, που είναι και τα πρώτα θύματα της διαφορετικότητας. Δεν υπάρχει ρατσισμός μεταξύ των πλουσίων. Οι πλούσιοι το πολύ πολύ να παράγουν θεωρίες του ρατσισμού, αλλά οι φτωχοί παράγουν την πρακτική της, που είναι πολύ πιο επικίνδυνη».
Ο πόλεμος στον Κόλπο ήταν η αφορμή για το κείμενο «Σκεφτόμαστε τον Πόλεμο», στο οποίο ο Έκο κάνει μια ενδιαφέρουσα ανάλυση των διαφορών ανάμεσα στους παλαιότερους πολέμους και σε εκείνους της εποχής μας, που μοιάζουν με «ένα παιχνίδι αυτοαφανισμού», αλλά και σημαντικές επισημάνσεις για τον ρόλο των ΜΜΕ που «αποτελούν κομμάτι του πολέμου και των μέσων του».
Από το δράμα του πολέμου έως τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, λοιπόν, από την παρέμβαση των διανοουμένων ενάντια στον ρατσισμό, τον ολοκληρωτισμό και τον φονταμενταλισμό έως τη μη ανεκτικότητα των ανθρώπων απέναντι στον ξένο και τον μετανάστη, τα πέντε αυτά ανθρωποκεντρικά δοκίμια επιδιώκουν να επανατοποθετήσουν κρίσιμα ζητήματα σε ηθική βάση και να δώσουν το έναυσμα για έναν εποικοδομητικό διάλογο μεταξύ των ανθρώπων απανταχού της Γης.
Συχνά με χιούμορ και άλλοτε με προφανή αγωνία, ο Έκο αναλύει τα ζητήματα, με λόγο απλό, μεστό και κατανοητό από όλους, και για το καθένα έχει να προτείνει κάτι, όπως τη διαρκή εκπαίδευση για την καταπολέμηση της μη ανεκτικότητας από την τρυφερή ηλικία, «πριν καν γραφεί σε βιβλία και πριν σχηματίσει μια πάρα πολύ σκληρή και παχιά κρούστα πάνω στη συμπεριφορά του ανθρώπου».
Ο Ουμπέρτο Έκο (5 Ιανουαρίου 1932 - 19 Φεβρουαρίου 2016) θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους στοχαστές της εποχής μας. Υπήρξε δοκιμιογράφος, φιλόσοφος, κριτικός λογοτεχνίας, μυθιστοριογράφος, καθηγητής Σημειωτικής στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια και πρόεδρος του Διεθνούς Κέντρου Μελετών Σημειωτικής στο Πανεπιστήμιο του Σαν Μαρίνο.
Το έργο του επηρέασε καθοριστικά τη σύγχρονη ευρωπαϊκή αλλά και παγκόσμια σκέψη. Οι μελέτες και τα δοκίμιά του μεταφράστηκαν και εκδόθηκαν σε πολλές γλώσσες σε όλο τον κόσμο.