Την περασμένη εβδομάδα, η κυβέρνηση της Λιβερίας ανακοίνωσε ότι έχασε 104 εκατομμύρια δολάρια. Αυτό δεν οφείλεται σε κακή επενδυτική απόφαση ή σε κάποια λογιστική απάτη. Τα χρήματα κυριολεκτικά χάθηκαν.
Τα τραπεζογραμμάτια είχαν παραγγελθεί από την κεντρική τράπεζα της Λιβερίας σε εκτυπωτές στο εξωτερικό και εξαφανίστηκαν αφού πέρασαν το κύριο λιμάνι και το αεροδρόμιο της χώρας. Η κυβέρνηση τώρα έχει προχωρήσει σε έρευνες.
Εν τω μεταξύ, οι Ινδοί τον περασμένο μήνα, εξέφρασαν την οργή τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για το τύπωμα χρημάτων.
Ένα δημοσίευμα της South China Morning Post ισχυρίστηκε πως η κρατική τράπεζα εκτύπωσης και επεξεργασίας χαρτονομισμάτων της Κίνας είχε κερδίσει τη σύμβαση για το τύπωμα των ινδικών ρουπιών, προκαλώντας ανησυχίες για την εθνική ασφάλεια. Η κυβέρνηση της Ινδίας το αρνήθηκε, λέγοντας πως ήταν «αβάσιμες» και πως τυπώνει όλα τα τραπεζογραμμάτιά της σε τέσσερα τυπογραφία υψηλής ασφαλείας.
Και οι δύο όμως αυτές περιπτώσεις, έθεσαν το ερώτημα για το αν πρέπει να ενδιαφερόμαστε για το πού τυπώνονται τα χρήματά μας.
Είναι συνηθισμένη πρακτική;
Ορισμένες χώρες, όπως η Ινδία, τυπώνει όλα τα χρήματά της στο εσωτερικό της χώρας. Για παράδειγμά, οι ΗΠΑ υποχρεούνται νομίμως να τυπώνουν τα τραπεζογραμμάτιά τους στα εδάφη τους.
Αλλά για τις περισσότερες χώρες, είναι στην πραγματικότητα κοινή πρακτική η τύπωση ορισμένων από τα χρήματά τους στο εξωτερικό, ενώ άλλα κράτη, όπως η Λιβερία δεν έχουν καν τα δικά τους νομισματοκοπία.
Ορισμένες εξειδικευμένες εταιρείες τυπώνουν μετρητά για τα περισσότερα από τα νομίσματα του κόσμου. Ο παραγωγός χαρτονομισμάτων De La Rue, εκτιμά ότι η εμπορική αγορά τύπωσης αποτελεί το 11% όλων των παραγόμενων τραπεζογραμματίων.
Οι μεγαλύτεροι παραγωγοί τραπεζογραμματίων είναι κυρίως στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική. Η βρετανική εταιρεία De La Rue, που έχασε την σύμβαση για το τύπωμα των νέων μπλε διαβατηρίων του Ηνωμένου Βασιλείου φέτος, είναι η μεγαλύτερη εταιρεία κατασκευής τραπεζογραμματίων παγκοσμίως. Παράγει μετρητά για περίπου 140 κεντρικές τράπεζες. Κάθε εβδομάδα παράγει αρκετά χαρτονομίσματα που αν στοιβάζονταν θα έφταναν την κορυφή του Έβερεστ και μάλιστα δύο φορές.
Ο ανταγωνιστής της, η γερμανική εταιρεία Giesecke & Devrient, παράγει χαρτονομίσματα για περίπου 100 κεντρικές τράπεζες, ενώ η Canadian Banknote Company και η Crane με έδρα τις ΗΠΑ και τη Σουηδία είναι επίσης σημαντικοί παράγοντες.
Αν και πρόκειται για μια μεγάλη επιχείρηση, είναι επίσης μια μυστική επιχείρηση.
Το BBC επικοινώνησε με ορισμένους κατασκευαστές χρημάτων, όλοι τους όμως αρνήθηκαν να αποκαλύψουν ακριβώς για ποιες κεντρικές τράπεζες παράγουν χρήματα. Πολλές κυβερνήσεις δεν θέλουν να μιλούν, επίσης, γι’ αυτό.
Γιατί δεν τα τυπώνουν οι ίδιες οι χώρες;
Βασικά, είναι ακριβό και δύσκολο να το κάνεις.
Οι εταιρείες που ασχολούνται με την εκτύπωση τραπεζογραμματίων έχουν υπάρξει για μερικές εκατοντάδες χρόνια. Έχουν εξειδικευμένη τεχνολογία και έχουν αναπτύξει μια αξιοπιστία στην ασφάλεια.
Η De La Rue άρχισε να παράγει τραπεζογραμμάτια το 1860, πρώτα για τον Μαυρίκιο και στη συνέχεια για άλλες χώρες.
Για τις μικρότερες χώρες, μπορεί να καταλάβει κανείς τον λόγο για την εξωτερική ανάθεση της παραγωγής. Μπορεί να μην αξίζει να αγοράσει κανείς ακριβά πιεστήρια εάν χρειάζεται μόνο έναν μικρό τραπεζογραμματίων. Θα απαιτούσε επίσης την παρακολούθηση της ταχύτατης τεχνολογικής προόδου για την αποτροπή της παραχάραξης.
Ένα μηχάνημα τύπωσης τραπεζογραμματίων παράγει περίπου ένα έως 1,4 δισεκατομμύρια χαρτονομίσματα ετησίως. Επομένως εάν μια κεντρική τράπεζα παράγει λιγότερα από αυτά, δεν αξίζει τον κόπο οικονομικά. Οι ΗΠΑ τυπώνουν περίπου 7 δισεκατομμύρια τραπεζογραμμάτια ετησίως.
Το μικρό έθνος των Νήσων Σολομώντος, το οποίο έχει πληθυσμό 600.000 κατοίκων, έχει σχεδιάσει και τυπώσει το νόμισμά του στην De La Rue. Άλλες διαθέσιμες πληροφορίες δείχνουν ότι η πΓΔΜ και η Μποτσουάνα αναθέτουν επίσης το τύπωμα των τραπεζογραμματίων τους στην βρετανική εταιρεία.
Είναι ριψοκίνδυνο να τα αναθέτει κάποιος αλλού;
Πολλές ανησυχίες στην Ινδία βασίστηκαν σε ζητήματα εθνικής ασφάλειας, ειδικά καθώς η χώρα ασχολείται επί του παρόντος με την συνοριακή διαμάχη με την Κίνα. Αλλά υπάρχουν φόβοι σχετικά με την εξωτερική ανάθεση της τύπωσης τραπεζογραμματίων;
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Λιβύη το 2011. Η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου παρακρατούσε περίπου 1,86 δισεκατομμύρια δηνάρια, εκ των οποίων περίπου 140 εκατομμύρια είχαν τυπωθεί από την De La Rue, προκαλώντας έλλειψη τραπεζογραμματίων στις τελευταίες ημέρες του Μουαμάρ Καντάφι στην εξουσία.
Επομένως, σε ορισμένες περιπτώσεις μια ξένη κυβέρνηση θα μπορούσε να παρακρατήσει μετρητά, αλλά είναι σπάνιο αυτό. Το περιστατικό της Λιβύης συγκλόνισε τους εμπειρογνώμονες της βιομηχανίας, αλλά δεν είχε μεγάλη επίπτωση στην εξωτερική ανάθεση του παραγωγής τραπεζογραμματίων.
Θεωρητικά, μια χώρα θα μπορούσε να υπονομευθεί από την εξωτερική ανάθεση της παραγωγής εάν ο κατασκευαστής τύπωνε περισσότερα από όσα του ζητούνταν, χωρίς την άδεια της κεντρικής τράπεζας, υπερπροσφέροντας μια οικονομία με μετρητά. Αυτό θα μπορούσε να έχει ανεπιθύμητες επιπτώσεις στην οικονομία, όπως ο πληθωρισμός.
Υπάρχει επίσης ο κίνδυνος πως ένα ξένο νομισματοκοπείο έχει γνώση των χαρακτηριστικών ασφαλείας ενός συγκεκριμένου τραπεζογραμματίου, καθιστώντας έτσι δυνατή την παραγωγή πλαστών χαρτονομισμάτων.
Ωστόσο, δεν υπάρχουν ορατά στοιχεία που να υποδεικνύουν ότι ένα από αυτά τα παραδείγματα έχουν συμβεί.
Υπάρχει όμως ζήτημα εμπιστοσύνης σε χώρες με υψηλά επίπεδα διαφθοράς που τυπώνουν τα δικά τους τραπεζογραμμάτια. «Εμπιστεύεστε τους ανθρώπους στη χώρα σας για να τυπώσουν τα δικά σας χρήματα;» λέει ο Κόνορς, ειδικός στην ιστορία του χρήματος στο πανεπιστήμιο του Ντάρχαμ.
Ωστόσο, δεδομένου ότι το μεγαλύτερο μέρος των τραπεζογραμματίων εξακολουθεί αν τυπώνεται από τις ίδιες τις χώρες, ίσως η απειλή να μην είναι τόσο μεγάλη.
«Η πλειοψηφία των χωρών τυπώνει τα δικά της τραπεζογραμμάτια και ένα μικρό ποσοστό τυπώνει με εμπορική βιομηχανία» λέει η λέει ο Guillaume Lepecq, διευθυντής της International Currency Association.
Δεν υπάρχει διεθνής οργανισμός για την ρύθμιση της παραγωγής χρήματος.
Θα χρειαζόμαστε ούτως ή άλλως μετρητά στο μέλλον;
Όλο και λιγότεροι άνθρωποι χρησιμοποιούν πλέον μετρητά. Οι εφαρμογές και οι ανέπαφη μέθοδος πληρωμής καθιστούν ευκολότερη από ποτέ την χρήση τραπεζογραμματίων.
Η Λαϊκή Τράπεζα της Κίνας λέει ότι μόνο το 10% των πληρωμών στο λιανικό εμπόριο πραγματοποιήθηκε με μετρητά το 2016, λόγω της αύξησης των πληρωμών μέσω κινητού.
Ωστόσο, σύμφωνα με τους ειδικούς της βιομηχανίας Smithers Pira, η ζήτηση για τραπεζογραμμάτια σε όλο τον κόσμο συνεχίζει να αυξάνεται. Εκτιμά ότι η ετήσια ανάπτυξη θα είναι 3,2% για την παγκόσμια αγορά, η οποία σήμερα ανέρχεται σε μόλις κάτω από 10 δισεκατομμύρια δολάρια.
Επομένως, δεν πρέπει ακόμη να ανησυχούμε για την εποχή που δεν θα χρησιμοποιούμε καθόλου μετρητά.
Φωτογραφίες: AP