Ονομάζεται το «πρόβλημα του δείπνου»: ένα τραπέζι με τέσσερις ή λιγότερους ανθρώπους μπορεί να συνομιλήσει επιτυχώς ως ένα σύνολο, αλλά ένα τραπέζι με περισσότερα θα διασπαστεί γρήγορα σε χωριστές συνομιλίες δύο ή τριών ατόμων η καθεμία. Τι συμβαίνει με το νούμερο 4;
Το ερώτημα αυτό απασχολούσε τον Τζέιμι Κρεμς, έναν βοηθό καθηγητή ψυχολογίας στο πανεπιστήμιο της Οκλαχόμα. Ο Κρεμς είχε προηγουμένως μελετήσει τον Ρόμπιν Ντάνμπαρ, τον εξελικτικό ψυχολόγο του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, που θεωρούσε ότι η συνοχή σε οποιαδήποτε ανθρώπινη κοινωνική ομάδα καταρρέει όταν η ομάδα φτάσει το 150 – μια μορφή που τώρα είναι γνωστή ως ο αριθμός Ντάνμπαρ. Αλλά όπως η δυναμική των μεγάλων ομάδων αρχίζει να αλλάζει γύρω στα 150, κάτι ανάλογο συμβαίνει στις περιστασιακές συνομιλίες μικρών ομάδων όταν ξεπεράσουν τα τέσσερα μέλη.
Οι κοινωνικοί ψυχολόγοι έχουν παρατηρήσει το πρότυπο αυτό στις ομαδικές συζητήσεις σε έρευνες που εκτείνονται εδώ και δεκαετίες. Υπάρχουν αποδείξεις ότι αυτό το όριο των τεσσάρων ατόμων στις συνομιλίες έχει τεθεί σε ισχύ από τότε που οι άνθρωποι άρχισαν να συζητούν ο ένας με τον άλλον. Ο Σαίξπηρ σπάνια επέτρεπε πάνω από τέσσερα χαρακτήρες να συνομιλούν σε οποιαδήποτε σκηνή. Παρομοίως και στις ταινίες σπάνια πάνω από τέσσερα άτομα αλληλεπιδρούν ταυτόχρονα. Γιατί όμως το μέγιστο είναι το τέσσερα;
Σε ένα επικείμενο άρθρο στο περιοδικό «Evolution and Human Behavior», οι Κρεμς και Τζέισον Γουίλκς προσφέρουν μια θεωρία που βασίζεται στην εξελικτική ψυχολογία.
Τα ζευγάρια (ή οι «δυάδες», στην ψυχολογική έρευνα), είναι τα βασικά δομικά στοιχεία μιας κοινωνίας. Ας φανταστούμε μια συνομιλία μεταξύ τεσσάρων υποθετικών ατόμων: εσάς, του Κρις, του Πατ και του Τέιλορ. Σε μια συνομιλία τεσσάρων ατόμων, υπάρχουν έξι πιθανά ζεύγη ανθρώπων που μπορούν να μιλάνε ο ένας στον άλλον ταυτόχρονα. Εσείς και ο Κρις, εσείς και ο Πατ, εσείς και ο Τέιλορ, ο Κρις και ο Πατ, ο Κρις και ο Τέιλορ και ο Πατ με τον Τέιλορ. Είναι δηλαδή τρία ζευγάρια στα οποία είστε μέρος και τρία που δεν είστε. Ουσιαστικά, παίζετε ρόλο επηρεάζοντας τις μισές πιθανές συνομιλίες που θα μπορούσαν να προκύψουν σε αυτή την ομάδα.
Εάν συμμετέχουν τρία άτομα στη συζήτηση, υπάρχουν τρία πιθανά ζεύγη, εκ των οποίων μόνο από το ένα είστε εκτός. Αν υπάρχουν πέντε άτομα, υπάρχουν 10 πιθανά ζεύγη και η πλειοψηφία – τα έξι δηλαδή – δεν σας περιλαμβάνουν, πράγμα που σας δυσκολεύει στο να συμμετέχετε.
Τι θα συμβεί αν, σύμφωνα με τους ερευνητές, υπήρξε ένα εξελικτικό πλεονέκτημα για να μην είναι κάποιος εκτός μιας ομάδας συνομιλητών; Ο φυσικός κίνδυνος να είναι κανείς απομονωμένος από την συζήτηση είναι σαφής: ο αποκλεισμός από την κοινωνία στην πρώιμη ανθρώπινη ιστορία θα μπορούσε εύκολα να ισοδυναμεί με θανατική ποινή. Κάτι που έχει παρατηρηθεί σε πολλές περιπτώσεις θανατηφόρων βιαιοπραγιών από χιμπατζήδες όταν επιθετικές ομάδες συναντούν έναν μοναχικό χιμπατζή.
Ίσως υπήρχε ένα πλεονέκτημα στο να μην είναι κανείς ο «απόβλητος» μιας συνομιλίας. Εάν μια ομάδα προσπαθεί να καταλήξει σε μια σημαντική απόφαση, η θέση σας έχει περισσότερες πιθανότητες να επικρατήσει εάν είστε σε θέση να πείσετε τουλάχιστον το ήμισυ της ομάδας. Έχετε επίσης περισσότερες πιθανότητες να μιλήσετε.
«Ακριβώς όπως κάποιος έχει αποφύγει το θάνατο, αποφεύγοντας να είναι ο εξόριστος στις αλληλεπιδράσεις μεταξύ ομάδων, έτσι, πιθανότατα κάποιος θα μπορούσε να αποφύγει την κοινωνική καταδίκη ή/ και τον αποκλεισμό, αποφεύγοντας να είναι ο υπεράριθμος στις αλληλεπιδράσεις εντός ομάδας» αναφέρουν.
Είναι πιθανό πως ο εγκέφαλός μας εξελίχθηκε για να διαχειριστεί μόνο τις συνομιλίες στις οποίες έχουμε την ευκαιρία να κυριαρχήσουμε και να φέρουμε την ομάδα στην δική μας πλευρά. Διαφορετικά, ποιος είναι ο λόγος να συζητάμε;
Φωτογραφίες: Shutterstock