Ανοίγοντας το Google οι χρήστες σήμερα θα έρθουν «αντιμέτωποι» με ένα λογότυπο αρκετά κυβιστικό. Ο λόγος; Τα 126α γενέθλια του Γερμανού αρχιτέκτονα Μις Φαν ντε Ρόε, ενός από τους τρεις «Πατριάρχες» του κινήματος Μπάουχαους. Κι αν νομίζετε ότι κίνημα δεν σας λέει κάτι, τότε κοιτάξτε τα φωτιστικά, τα έπιπλα και τις συσκευές του σπιτιού σας!
Παρά τη μικρή διάρκεια ζωής του, το ύφος του Μπάουχαους επέδρασε καταλυτικά στους τομείς της αρχιτεκτονικής και του βιομηχανικού σχεδιασμού (design) αλλάζοντας τη ζωή μας με τρόπο θεαματικό.
Από το ....Hausbau στο Bauhaus
Πως προέκυψε η λέξη; Ο όρος Μπάουχαους (Bauhaus) που σε κατά λέξη μετάφραση σημαίνει «Οίκος Δόμησης» και προέκυψε από αντιστροφή της γερμανικής λέξης Hausbau (οικοδόμηση).
Η σχολή αναπτύχθηκε σε τρεις γερμανικές πόλεις μετά τη λήξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Καρδιά του Μπάουχαους ήταν η Βαϊμάρη, το Ντεσάου και το Βερολίνο υπό την διεύθυνση των Βάλτερ Γκρόπιους (Walter Gropius,1919-1928), Χάνες Μέγιερ (Hannes Meyer,1928-1930) και Μις βαν ντερ Ρόε (Ludwig Mies van der Rohe, 1930- 1933) αντίστοιχα.
Βασικό του πρόταγμα ήταν η χρήση της τεχνολογίας για καλλιτεχνικούς σκοπούς, χωρίς να γίνεται διάκριση μεταξύ καλών και εφαρμοσμένων τεχνών. Στόχος ήταν να προβληθεί μια σφαιρική αντίληψη της τέχνης. Η σχολή επανέφερε τη διδασκαλία σε εργαστήρια, σε αντίθεση με τον τρόπο λειτουργίας των ακαδημιών και στο μικρό χρονικό διάστημα που λειτούργησε, δίδαξαν επιφανείς αρχιτέκτονες και καλλιτέχνες του 20ού αιώνα, όπως ο Βασίλι Καντίνσκι (Wassily Kandinsky), ο Γιοχάνες Ίτεν (Johannes Itten), ο Μαρσέλ Μπρόιερ (Marcel Breuer) και ο Πάουλ Κλέε (Paul Klee).
Οι αλλαγές στην έδρα και στην ηγεσία της σχολής συνδέθηκαν με τις πολιτικές ζυμώσεις και εξελίξεις που έλαβαν χώρα στη Γερμανία της Βαϊμάρης. Το τέλος της σχολής ήρθε με την άνοδο του Εθνικοσοσιαλισμού, ο οποίος θεώρησε πως το Μπάουχαους ήταν εκκολαπτήριο κομμουνιστών, λόγω των πολλών Ρώσων καλλιτεχνών που αναμίχθηκαν με αυτό.
Βασικές αρχές και επιδράσεις
Οι ιστορικές ρίζες του Μπάουχαους ανάγονται στη Βρετανία της βιομηχανικής εποχής, όταν ο Γούιλιαμ Μόρις ανέπτυξε το κίνημα Arts and Crafts που είχε σαν στόχο την καλλιτεχνική ενοποίηση καλλιτεχνικής έκφρασης και πρακτικής κατασκευής. Ωστόσο οι Γερμανοί δεν αντιμετώπισαν σαν «δαίμονα» τη μηχανή όπως οι Βρετανοί αλλά σαν ένα εργαλείο του οποίου τη χρήση πρέπει να εκμεταλλεύεται κανείς.
Στο σαρωτικό μανιφέστο του Μπάουχαους που δημοσιεύτηκε το 1919, ο Γκρόπιους ανέλυσε το εκπαιδευτικό πρόγραμμα της σχολής και τόνισε την αναγκαιότητα κατάργησης της διάκρισης μεταξύ σπουδαστών στην τέχνη και στην τεχνική κατάρτιση, με όραμα τη δημιουργία ενός νέου τύπου κτιρίου του μέλλοντος, το οποίο θα συνδύαζε την αρχιτεκτονική, τη γλυπτική και τη ζωγραφική σε μία αδιάσπαστη ενότητα.
Οι βασικές αρχές του Μπάουχαους ήταν η απλότητα, η λειτουργικότητα και η χρηστικότητα, με ιδιαίτερη έμφαση στις γεωμετρικές φόρμες και στο χρώμα. Σε αντίθεση με τα προηγούμενα ρεύματα το Μπάουχαους απέρριπτε κάθε περιττό διακοσμητικό στοιχείο, θεωρώντας πως τα ίδια τα υλικά εμπεριέχουν ένα είδος φυσικής και εγγενούς διακοσμητικής αξίας και ικανότητας.
Αυτή η συνολική αντίληψη της τέχνης δημιούργησε μια τεράστια γκάμα κατασκευών. Από έπιπλα γραφείου στις περίφημες καρέκλες κι από τα ρολόγια τοίχου μέχρι τις καφετιέρες, όλα, ακόμα και τα παιδικά παιγνίδια, συνυπήρχαν αρμονικά σε συνομιλία με το οικοδόμημα, σε ρηξικέλευθες κατασκευές, που συνέδεαν το χρώμα, με τα υλικά, τον χώρο με τις ανάγκες, το σχήμα με τη χρήση.
Το κίνημα του Μπάουχαους προσπάθησε να ενοποιήσει την έννοια της τέχνης με τη διαδικασία της παραγωγής, υποτάσσοντας παράλληλα τα τεχνικά μηχανικά μέσα στην ανθρώπινη δημιουργικότητα.
Η επίδραση του κινήματος ήταν ιδιαίτερα σημαντική, ιδίως στην άλλη όχθη του Ατλαντικού. Σ' αυτό συνέβαλε και η φυγή των διανοουμένων από τη ναζιστική Γερμανία, όταν η σχολή βρέθηκε υπο διωγμό. Μεταξύ αυτών ήταν και ο Μις φαν ντερ Ρόε, ο οποίος εγκαταστάθηκε στο Σικάγο όπου δημιούργησε πολλά κτίρια, ιδίως για το Ινστιτούτο Τεχνολογίας ΙΙΤ. Ο ιδιος όμως δεν έμεινε τόσο διάσημος για τα κτίρια του όσο για δύο διάσημους αφορισμούς του, το «λιγότερο είναι περισσότερο» («weniger ist mehr») και «ο Θεός είναι στις λεπτομέρειες».
Παρά τη σύντομη διάρκεια ζωή του, το Μπάουχαους άλλαξε δραματικά τον τρόπο με τον οποίο ζούμε.
Όποιος σήμερα κάθεται σε μία καρέκλα με σκελετό από ατσάλινους σωλήνες, χρησιμοποιεί μια ρυθμιζόμενη λάμπα στο γραφείο του, ή ζει σε ένα σπίτι εξ ολοκλήρου ή εν μέρει προκατασκευασμένο, επωφελείται (ή «υποφέρει, σύμφωνα με μια άλλη άποψη) από την επανάσταση που έφεραν οι ιδέες του Μπάουχαους.
Σήμερα, το Αρχείο Μπάουχαους λειτουργεί στο Βερολίνο σε κτίριο που σχεδίασε ο Βάλτερ Γκρόπιους,
με σκοπό την έρευνα και την προβολή της ιστορίας και της επίδρασης της σχολής, ενώ εξελίχθηκε
παράλληλα και σε μουσείο για το βιομηχανικό σχεδιασμό.
Η επιρροή του κινήματος ήταν πολύ σημαντική και στην Ελλάδα, με πολλά κτίρια της Αθήνας να κατασκευαστούν υπηρετώντας τις βασικές αρχές του Bauhaus.