Ποιητής, συγγραφέας, εκδότης βιβλίων και του περιοδικού Οδός Πανός, στιχουργός, ραδιοφωνικός παραγωγός. Ο Γιώργος Χρονάς είναι μια από αυτές τις ιδιαίτερες μορφές της πόλης, που μιλάει ελεύθερα και ποιητικά, καθώς παρατηρεί τον κόσμο (του) που χωράει από τον Τσαρούχη, και τον Χατζιδάκι και τον Παντελή Παντελίδη και τη Μάνια Τεγοπούλου...
- Διαβάζει σήμερα ο κόσμος κύριε Χρονά;
«Τα βιβλία όπως και οι εφημερίδες διατηρούνται από τους φανατικούς. Θεωρώ αυτά τα δύο είδη αλληλένδετα _αν διαβάζεις βιβλία θα διαβάζεις και εφημερίδες. Μεγάλωσα σε ένα σπίτι που διαβάζαμε εφημερίδες γι΄ αυτό πέρασα εύκολα στα βιβλία κι έγινα κάποια στιγμή εκδότης».
- Είναι οι δημοσιογράφοι οι ιστορικοί του παρόντος;
«Πάντα θα υπάρχει κοινό αν υπάρχουν καλές δημοσιογραφικές πένες. Ακόμα και η δήλωση του Παλαμά για τον Καβάφη, ότι είναι δημοσιογράφος, ελέχθη σε μια εποχή που η δημοσιογραφία ήταν πολύ σπουδαία. Εμείς την θεωρούμε υποτιμητική. Τότε, όπως και στα χρόνια μου και εν μέρει και τώρα, ανάμεσα στις εφημερίδες που κυκλοφορούν υπάρχει ένας αγώνας για ποιότητα. Δυστυχώς κυριαρχούν οι πολιτικές ειδήσεις. Οι ελληνικές εφημερίδες, αν θέλουν να σωθούν, πρέπει να κόψουν την τόση πολιτικολογία και να περάσουν σε καλλιτεχνία, ιατρική, γεωγραφία, πυρηνική φυσική, οτιδήποτε. Η πραγματικότητα είναι αντιπολιτική. Επιπλέον ασχολούνται με την ιστορία του παρελθόντος. Δεν φτάνει το σήμερα έχουμε και το παρελθόν, τι έγινε με την ΕΡΕ, τι έγινε με τον Μακάριο...». ».
- Αυτός ο αγώνας για ποιότητα, δεν μοιάζει να είναι κόντρα στον αγώνα της κοινωνίας για την ποιότητα;
«Η κοινωνία πάει κουτουρού, με πρώτη την τηλεόραση, κυρίως την ιδιωτική. Εχω εκπλαγεί με τις πρόσφατες εκπομπές. Εγώ βλέπω ειδήσεις σε δύο-τρία κανάλια και αν μάθω για κάποια καλλιτεχνική εκπομπή που ενδιαφέρομαι, θα χαρώ να τη δω. Η τηλεόραση ψάχνει τις μεγάλες ειδήσεις, τις φωτιές... Η καταστροφή πουλάει. Οπως και ο χωρισμός στα τραγούδια. Η λύπη πουλάει περισσότερο από τη χαρά. Οπως και η ποίηση, που είναι πάντα σε πένθος».
- Είχατε προσδοκίες από την αριστερά;
«Εγώ δεν ήμουν ποτέ αριστερός. Ημουν χριστιανός. Αν ήμουν τσιγκούνης θα είχα κολοσσιαία περιουσία, γιατί έβγαλα πολλά λεφτά _δεν επιτρέπεται να πω που τα ξόδεψα. Μεγάλωσα σε ένα σπίτι που μου είπαν να μην γίνω ποτέ αριστερός, γιατί ήταν χριστιανοί, όχι χαζοί χριστιανοί, αλλά κανονικοί.
»Αυτοί που λένε ότι είναι αριστεροί, δεν έχουν πάει ποτέ στην Εκκλησία _και όχι για να ανάψουν ένα κερί μέχρι το μπόι τους. Καταφεύγουν στην αριστερά πιστεύοντας ότι είναι απλοί και λαϊκοί άνθρωποι.
»Δεν χρειάζεται να συμφωνείς με την Εκκλησία. Εχω τον δικό μου Χριστό και τους δικούς μου θεούς. Οπως λέει και η "Γυναίκα της Πάτρας", "τον μεν Χριστό τον είδαμε, ξέρουμε την ιστορία του, τον Θεό και το Αγιο Πνεύμα είναι άυλο, δεν ξέρουμε τι είναι».
- Σας γοήτευσαν ποτέ αριστεροί;
«Ποτέ. Είχα τον Καβάφη εγώ, όχι σαν αριστερό βέβαια».
- Οι σημερινοί πολιτικοί έχουν επαφή με την πραγματικότητα;
«Ορισμένοι, ναι, αλλά δεν θα σας πω ονόματα _ούτε τι ψηφίζω. Μερικοί όμως είναι τόσο κακοί ηθοποιοί που πρέπει να είσαι πολύ κακός θεατής για να μην καταλάβεις ότι είναι ψεύτες πολιτικοί. Οπως η τηλεόραση είναι σήμερα χυδαία, πλην εξαιρέσεων φυσικά, το ίδιο ακολουθούν και οι πολιτικοί. Βλέπει κανείς σήμερα πολιτικούς με μια προβολή που ούτε η Μαντόνα και ο Λένον δεν είχαν. Στην πολιτική όλοι πιστεύουν ότι ο επόμενος θα είναι καλύτερος από τον προηγούμενο. Το εύχομαι. Και όσο ζούμε ελπίζουμε».
- Η εξουσία έχει περάσει στα χέρια νεώτερων. Είναι πράγματι αισιόδοξο;
«Οι νέοι είναι πάντα το μέλλον μιας χώρας. Αλλά είναι τόσο δύσκολη η πολιτική στην Ελλάδα. Ακόμα πάνε έξω από τα γραφεία οι μανάδες και ζητάνε διορισμούς για τα παιδιά τους στο δημόσιο. Να παίρνουν μισθό χωρίς να πηγαίνουν στη δουλειά. Γι΄αυτό και οι καφετέριες είναι γεμάτες. Εγώ τρέχω ακόμα με μια τσάντα και ονειρεύομαι να κάτσω να πιω έναν καφέ και να διαβάσω εφημερίδες, χωρίς να με ενοχλεί κανείς. Από την άλλη οι νέοι λένε ότι ψάχνουν και δεν βρίσκουν. Αλλά, δεν έχω μεθόδους για να λύσω τα πράγματα».
- Αυτές τις μέρες είστε στη Θεσσαλονίκη. Ζείτε πιο έντονα τον παλμό του Σκοπιανού;
«Δεν ξέρω τι πιστεύει ο κόσμος. Βλέπω πολλή σιωπή. Νομίζω ότι η καλύτερη λύση θα ήταν να λεγόταν Δημοκρατία των Σκοπίων. Ολα τα άλλα είναι σαχλαμάρες».
- Θεωρείτε τις εξελίξεις, εθνική ήττα;
«Αλλοι, πιο σοβαροί από μένα, όπως ο Μίκης Θεοδωράκης που είναι και αυθεντικός αριστερός, γιατί εγώ δεν είμαι, είπε ότι πρέπει να τελειώσει αυτό χωρίς επεισόδια. Εχουμε διάφορες ιστορίες. Ο Ανδρέας Παπανδρέου έλεγε παλιά ότι το πρόβλημα της Ελλάδος μελλοντικά θα είναι οι τουρκικοί υπήκοοι που δεν είναι οι Τούρκοι, αλλά Ελληνες που μιλούν και τις δύο γλώσσες, και κατοικούν στη Θράκη. Κάτι ήξερε και το έλεγε.
»Ο πατέρας μου μου είπε να μην γίνω ποτέ αριστερός, γιατί αν και ξεκίνησε λούστρος και θα μπορούσε να είναι ο μεγαλύτερος κομμουνιστής, ήταν το αντίθετο. Μου έκανε μεγάλη εντύπωση, τον θεώρησα ιδιοφυή. Είχα στην οικογένειά μου έναν Ιόλα. Οπότε το να είσαι λουστράκος, να έχεις δώδεκα παιδιά σ΄ ένα σπίτι, το ΄12 που ήρθε από το χωριό και να μην είσαι αριστερός... Του οφείλω πολλά. Οποιαδήποτε τέχνη μου είναι ότι δεν ήμουν αυτό που ήταν οι όλοι. Και ήταν συνειδητό».
- Τσίπρας, Μητσοτάκης, Φώφη Γεννηματά. Πώς σας φαίνονται οι πολιτικοί σήμερα; Τους εκτιμάτε;
«Δεν ψηφίζω ποτέ λευκό, ξέρω πάντα τι θα ψηφίσω. Και μάλιστα πάω πρωί πρωί κάθε φορά. Παρακολουθώ τα πάντα. Αλλά τα υπόλοιπα είναι δική μου υπόθεση. Δεν είμαι χαζή αδελφή για να μην ξέρω τι θα ψηφίσω. Γιατί το έχουμε και αυτό. Με το ίντερνετ όλοι συμμετέχουν και αισθάνονται την δημοκρατία στο σπίτι τους. Και με τον λόγο που ξέρουνε, με λάθη ορθογραφικά και χωρίς να βάζουν ν, γράφουν τη γνώμη τους και πιστεύουν, ψευδώς, ότι συμμετέχουν στα δρώμενα. Και καλά κάνουν, αφού το πιστεύουν. Βρίζουν ή αρνούνται κάτι. Νομίζω ότι ζούμε τη χειρότερη εποχή που θα μπορούσαμε να έχουμε. Οι άνθρωποι μπορεί να είναι σε μελαγχολία και σε κατάθλιψη από την ασχήμια και την καταστροφή που μας επιβάλλεται. Είναι Πανεπιστήμια αυτά; Είναι Νομική Σχολή;»
- Υπάρχει όμως μια διαρκής προσαρμογή, μια ανοχή. Γιατί;
«Δεν φταίω σε τίποτα. Θυμάμαι μια φορά μου είπε η Λάσκαρη ότι φταίμε όλοι, της είπα δεν έχω κάνει τίποτα για να φτάσουμε εδώ που φτάσαμε. Εκανα πάντα τη δουλειά μου, δεν έπαιρνα τίποτα παραπάνω από αυτό που μου ανήκε, είτε από το ταλέντο μου είτε από τη δουλειά μου...
- Σαν το “Ολοι μαζί τα φάγαμε” του Πάγκαλου...
«Εγώ δεν έκανα τίποτα, δεν ζήτησα τίποτα, κι ό,τι πήρα, που μου το έδωσε ο κόσμος, το έδωσα πίσω».
- Εχετε συναναστραφεί προσωπικότητες όπως ο Τσαρούχης, ο Χατζιδάκις, και όχι μόνον, πόσο (σας) λείπουν σήμερα;
«Ημουν ομοτράπεζός τους. Τώρα που τρώω μόνος, γιατί είμαι εργένης, σκέφτομαι ότι τρώω μαζί τους, χωρίς να έχω παρακρούσεις. Θεωρώ ότι υπάρχουν. Κατ΄αρχήν υπάρχει το έργο τους. Τον Τσαρούχη τον έζησα και ως κείμενα, και ως ζωγράφο και ως άνθρωπο. Επαιξα και στις “Τρωάδες” του. Θεωρώ λοιπόν ότι υπάρχουν αυτοί οι άνθρωποι κι αυτό που δίνει μια δύναμη. Οπως και όλη η τέχνη _ο Τενεσί Ουίλιαμς, ο Ζενέ, ο Παζολίνι. Δυστυχώς δεν παρακολουθώ κινηματογράφο και εκθέσεις όπως παλιότερα. Βλέπω τα καλύτερα των καλυτέρων γιατί και ο χρόνος που δεν είναι αρκετός και το σώμα δεν βοηθάει. Θέατρο βλέπω, όχι όλα βέβαια. Συγκλονίστηκα από τις “Βάκχες” του Αρη Μπινιάρη που είδα στη Στέγη. Ηταν καταπληκτικό. Γι΄αυτό και έχω κόψει εισιτήριο να δω τους “Πέρσες”, την 1η Ιουλίου στο Ηρώδειο. Χάρηκα γιατί άρεσε και στον κύριο Γεωργουσόπουλο, που είναι αυστηρός με τους νέους σκηνοθέτες».
- Γιατί η εποχή μας δεν γεννά μεγέθη;
«Εγώ πιστεύω ότι γεννά, αλλά εμείς οι δημοσιογράφοι δεν αναφέρουμε τα νέα ονόματα. Είχα πει μια φορά σε έναν κύριο ότι αν ξαναπείς πως δεν υπάρχει Χατζιδάκις θα σε χαστουκίσω. Με την έννοια ότι πάντα υπάρχουν ταλέντα, αλλά εμείς από τη βιασύνη μας μιλάμε για τα παλιά μεγάλα ονόματα. Οι παρέες του Χατζιδάκι, του Φελίνι, ήταν δημοσιογράφοι. Θυμάμαι ένα βράδυ μου είχε πει ο Χατζιδάκις ότι όλοι οι δημοσιογράφοι θέλουν να γίνουν συγγραφείς, κι αυτό το έλεγε υποτιμητικά. Για μένα είναι πολύ σπουδαίο να είσαι και να πεθάνεις καλός δημοσιογράφος.
»Υπάρχουν πολλοί Χατζιδάκιδες σήμερα, που είναι λυπημένοι, που νομίζουν ότι έχει πεθάνει ο Χατζιδάκις. Κι εκείνος θα μιλούσε γι΄αυτούς. Εχουμε πολλά ταλέντα στην ποίηση, τη ζωγραφική. Αλλά έχουμε κολλήσει. Δεν καταγγέλλω όμως κανέναν, δεν είμαι εισαγγελέας».
- Γιατί δεν ξεχωρίζουν;
«Μην ξεχνάτε ότι σήμερα δεν υπάρχει εκδότης στη μουσική. Τώρα δεν πουλιέται τίποτα. Εχει τελειώσει το εμπόριο. Κι όταν τελειώνει το εμπόριο δεν υπάρχει εισαγωγή».
- Ισως είναι και ο ρυθμός κατανάλωσης, η ταχύτητα με την οποία ζούμε;
«Ναι, βέβαια κι αυτός είναι κι ένας από τους λόγους που έχει μειωθεί η κυκλοφορία των εφημερίδων. Οταν κάποτε το λεωφορείο ερχόταν ανά πέντε λεπτά και τώρα έρχεται ανά είκοσι ή μισή ώρα, αν δεν έχει απεργία, πως να πάρεις εφημερίδα; Η εφημερίδα είναι συμπλήρωμα της ωραιότητας της ζωής στην πόλη. Οταν περπατάς στην Αθήνα και είναι όλοι οι τοίχοι σημειωμένοι, τα αγάλματα σπασμένα, πως να πάρεις εφημερίδα; Σήμερα οι αναγνώστες της εφημερίδας είναι λίγο σαν τους μοναχούς. Θέλουν ησυχία για να διαβάσουν».
- Η Μάνια Τεγοπούλου υπήρξε καθοριστική για σας...
«Είχα την τύχη, κοντά στη Μάνια Τεγοπούλου να φτιάξουμε τη Βιβλιοθήκη, που κυκλοφορούσε κάθε Παρασκευή. Μου έδωσε τα πάντα. Κι όταν μου έκαναν πόλεμο ήταν πάντα δίπλα μου και με ενίσχυε χωρίς να ζητάω τίποτα. Δυόμισυ χρόνια διηύθυνα το φύλλο.
»Για τη συνέντευξη ήταν να μου μιλήσει έναν χρόνο πριν. Είχαμε ορίσει και την ώρα. Δευτέρα, στις έξι. Αλλά με πήρε τηλέφωνο την Παρασκευή και μου είπε ότι υποφέρει γιατί πέθανε η Αριστέα Μπουγάτσου, που ήταν πολύ φίλη της. Μάλιστα όταν κάναμε τη συνέντευξη, θέλησε να τη δει. Της την έστειλα και την είδαν μαζί με τον άνδρα της»...
- Περιμένατε τις αντιδράσεις;
«Οταν μιλούσα κάποτε με την Ολγα Μπακομάρου, που έχει κάνει φοβερές συνεντεύξεις, μου είπε ότι αν κάνεις συνέντευξη με τη Μάνια Τεγοπούλου, θα είναι η συνέντευξη του αιώνος. Γιατί η Μάνια δεν είχε μιλήσει ποτέ. Εγώ ήθελα να κάνω και με τον Χρήστο Λαμπράκη και την Ελένη Βλάχου, αλλά δεν το αξιώθηκα. Τη Μάνια τη γνωρίζω από το ΄79 που ήρθα από τη Θεσσαλονίκη στην Αθήνα. Είχε τον Ακμονα τότε και της είχα εισηγηθεί να εκδώσει το πρώτο βιβλίο του Δημήτρη Δημητριάδη στην Ελλάδα, την “Τιμή της Επανάστασης” που είχε ανέβει στο Παρίσι με τον Πατρίς Σερό».
- Πως επιλέξατε τον Παντελή Παντελίδη για εξώφυλλο του Οδός Πανός;
«Το περιοδικό μου κυκλοφορεί 37 χρόνια, οπότε μπορώ να κάνω πια ό,τι θέλω. Κάποιοι είπαν ότι αφού κάνετε τον Παντελίδη εξώφυλλο δεν θα σας αγοράσουμε ξανά. Εγώ δεν το έκανα για να πουλήσω. Το έκανα γιατί είδα ένα παιδί που ξεκινάει από ένα δωμάτιο και κάνει επιτυχία. Δηλαδή αν είναι ο Ρόμπι Ούλιαμς του Λονδίνου είναι πιο σημαντικός από τον Παντελίδη, ο οποίος τραγουδάει αυτά τα τραγούδια... Δεν κάνω ούτε καλλιστεία ούτε έρευνα αγοράς. Κάνω αυτό που νομίζω και γι΄αυτό με ακολουθεί ο κόσμος. Στο ίδιο τεύχος είχα τυπώσει και Ταχτσή, με άγνωστες σελίδες που μου είχε δώσει ο Θανάσης Νιάρχος».
- Σας θεωρούν προκλητικό. Σας αρέσει να προκαλείτε;
«Η Παξινού έχει πει το μεγαλύτερο μάρκετινγκ του αιώνος. Δεν υπάρχει κοινό, το κοινό το κάνουμε εμείς. Το έκανα με τη Βιβλιοθήκη που σάρωνε τις Παρασκευές, δεν έκανα λογοκρισία ούτε σ΄αυτούς που με έβριζαν. Εκανα μια Κιβωτό του Νώε με δέκα έξι σελίδες».
- Υπάρχει προσωπική ελευθερία;
«Οποιος θέλει να είναι ελεύθερος γίνεται ελεύθερος. Ολα χρειάζονται πόλεμο για να γίνουν. Η ελευθερία είναι πρώτα απ΄όλα ψυχική και ατομική».
- Χρειάστηκαν μικρές ή μεγάλες επαναστάσεις;
«Κάνω αυτό που νομίζω κι όποιος θέλει οπίσω μου ελθείν που λέει και ο Χριστός».