Πάνω από μια δεκαετία είχαν διαρκέσει οι διαπραγματεύσεις με το Ιράν για να επιτευχθεί τελικά το 2015 η συμφωνία για το πυρηνικό του πρόγραμμα.
Το Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης (JCPOA) τέθηκε σε ισχύ τον Ιανουάριο του 2016 με την υπογραφή της Τεχεράνης από τη μία πλευρά και των ΗΠΑ, της Ρωσίας, της Κίνας, της ΕΕ, της Γερμανίας, της Γαλλίας και της Βρετανίας από την άλλη με την υποστήριξη και του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών.
Αλλά για τον Ντόναλντ Τραμπ η συμφωνία ήταν κακή εξ’ αρχής μολονότι όλοι οι συμμετέχοντες επιβεβαιώνουν ότι αποδίδει καρπούς. Ακόμη κι ο ίδιος ο Ρεπουμπλικανός πρόεδρος είχε επανειλημμένα διαπιστώσει ότι δεν μπορεί να προσάψει κανείς παραβίαση της συμφωνίας στο Ιράν. Είχε όμως, δεσμευτεί προεκλογικά ότι οι ΗΠΑ θα αποχωρήσουν και με το που έγινε πρόεδρος ζήτησε επαναδιαπραγμάτευση.
Με τον Τραμπ η συμφωνία αυτή δεν είχε καμία τύχη, όπως διεπίστωσαν το τελευταίο διάστημα οι ηγέτες Βρετανίας, Γαλλίας και Γερμανίας, τα επιχειρήματα των οποίων -όσο πειστικά κι αν ήταν- προσέκρουσαν εις ώτα μη ακούοντος.
Όλοι γνώριζαν ότι η συμφωνία είχε αδύνατα σημεία, αφού δεν απαγόρευε την ανάπτυξη συμβατικών πυραύλων από την Τεχεράνη και δεν περιόριζε την ιρανική επιρροή στην ευρύτερη περιοχή. Αλλά ούτως ή άλλως ο σκοπός της δεν ήταν αυτός, παρά να εμποδίσει για όσο το δυνατόν περισσότερο διάστημα το Ιράν να αποκτήσει πυρηνικά όπλα.
Ο Τραμπ, όμως, θεωρεί το Ιράν αναξιόπιστο παρουσιάζοντας αποδείξεις ενός μυστικού πυρηνικού προγράμματος της Τεχεράνης, που ακόμη και το Ισραήλ, που είχε προ ημερών δώσει στη δημοσιότητα σχετικά απόρρητα έγγραφα, παραδέχθηκε ότι αφορούσαν σε ένα χρονικό διάστημα πολύ πριν το 2016, που τέθηκε σε ισχύ η συμφωνία.
Ο Τραμπ δεν παρουσίασε «Σχέδιο Β»
Ο Αμερικανός πρόεδρος υποστήριξε ότι το Ιράν θα έχει πλέον «μεγαλύτερα προβλήματα από ποτέ», αν αποφασίσει να κάνει πράξη τις «πυρηνικές του φιλοδοξίες». Δεν παρουσίασε, όμως καμία νέα στρατηγική για το τι θα γίνει από δω και πέρα και πως θα επιτευχθεί «η πραγματική, περιεκτική και διαρκής λύση στο πρόβλημα της Ιρανικής πυρηνικής απειλής» που υποσχέθηκε καθώς και ο περιορισμός της ανάμειξης της Τεχεράνης στη Συρία, την Υεμένη και την ευρύτερη Μέση Ανατολή, πέρα από την επισήμανση ότι θα συνεργαστεί «με τους συμμάχους».
Πολλοί από τους επικριτές του, μεταξύ των οποίων και Ευρωπαίοι ηγέτες που προσπάθησαν το περασμένο διάστημα να τον μεταπείσουν, επισημαίνουν, όμως, ότι δεν παρουσίασε κάποιο Σχέδιο Β.
Αμφιλεγόμενο μήνυμα στη Β. Κορέα
Ο σύμβουλος εθνικής ασφάλειας του Τραμπ, Τζον Μπόλτον, είπε μετά τις ανακοινώσεις του Προέδρου ότι η αποχώρηση από τη συμφωνία φέρνει τις ΗΠΑ σε «θέση ισχύος» και θα έχει «επιπτώσεις όχι μόνο για το Ιράν, αλλά και για την επικείμενη συνάντηση με τον Κιμ Γιονγκ Ουν. Στέλνει ένα ξεκάθαρο μήνυμα ότι οι ΗΠΑ δεν θα αποδεχθούν ανεπαρκείς συμφωνίες».
Αναλυτές, όμως, υπογραμμίζουν ότι κανείς δεν ξέρει πώς θα αξιολογήσει η Πιονγιάνγκ την απόρριψη από την αμερικανική κυβέρνηση μιας διεθνούς συμφωνίας που είχαν υπογράψει και οι ΗΠΑ, όπως έκαναν και με τη Συμφωνία των Παρισίων για την Κλιματική Αλλαγή επί των ημερών του Τραμπ.
«Αρκετά προβλήματα έχουμε ανά την υφήλιο αναφορικά με την αξιοπιστία μας είτε αφορά στο εμπόριο ή σε άλλες συμφωνίες. Κι αυτή η εξέλιξη τώρα δεν θα είναι καλή για μας, ειδικά οι παρενέργειες σε άλλες συμφωνίες, ίσως και με τη Βόρεια Κορέα», τόνισε χαρακτηριστικά ο Ρεπουμπλικανός γερουσιαστής της Αριζόνα Τζεφ Φλέικ.
Σενάρια αναφορικά με τις κυρώσεις
Ασαφές είναι προς το παρόν σε ποιο βαθμό θα επαναφέρει ο Τραμπ τις κυρώσεις κατά της Τεχεράνης. Μέχρι στιγμής το αμερικανικό υπουργείο Οικονομικών ανέφερε ότι έπειτα από μια μεταβατική περίοδο 90 και 180 ημερών θα επιβάλλει εκ νέου ένα ευρύ φάσμα κυρώσεων που θα στοχεύουν τον πετρελαϊκό τομέα του Ιράν, τις συναλλαγές με την κεντρική του τράπεζα, τις αεροπορικές εξαγωγές στην Τεχεράνη και το εμπόριο μετάλλων της χώρας, αλλά λεπτομέρειες δεν έχει δώσει.
Αν επιβάλουν οι ΗΠΑ μόνον απευθείας κυρώσεις στο Ιράν, τότε είναι πιθανό η συμφωνία για το πυρηνικό του πρόγραμμα να επιβιώσει. Μπορεί, βέβαια, ο Ιρανός πρόεδρος Χασάν Ροχανί να απείλησε ότι η χώρα του θα ξεκινήσει εμπλουτισμό ουρανίου «σε βιομηχανικό επίπεδο», αλλά μόνον αν δεν βρεθεί λύση στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με τους άλλους εταίρους της συμφωνίας. ΕΕ, Βρετανία, Γαλλία και Γερμανία έχουν ήδη τονίσει ότι θα καταβάλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για τη διάσωση της συμφωνίας.
Ο ρόλος Ρωσίας και Κίνας
Ανοικτό παραμένει πώς θα αντιδράσουν Κίνα και Ρωσία. Η Μόσχα είχε διαμηνύσει πρόσφατα ότι δεν ενδιαφέρεται για κλιμάκωση της κρίσης, ενώ το Πεκίνο σίγουρα δεν θα είχε αντίρρηση να επεκτείνει την επιρροή του στην Τεχεράνη, εκτιμούν αναλυτές. Πέραν τούτου Ρωσία και Κίνα έχουν στενές οικονομικές σχέσεις με το Ιράν.
Διπλωματική κρίση με τους συμμάχους
Πρόβλημα θα δημιουργηθεί αν οι ΗΠΑ δεν περιοριστούν μόνον σε απευθείας κυρώσεις στο Ιράν, αλλά τις επεκτείνουν και σε όλες τις χώρες που θα κάνουν μπίζνες οιασδήποτε μορφής με την Τεχεράνη. Ο Τραμπ απείλησε σε πρώτη φάση με κυρώσεις τις χώρες εκείνες που θα βοηθήσουν το Ιράν να κατασκευάσει ατομικές βόμβες. Αν όμως συμπεριλάβει κι όλες τις επιχειρηματικές συναλλαγές, τότε θα πλήξει όλους τους εταίρους της συμφωνίας προκαλώντας έτσι σοβαρή διπλωματική κρίση με τους υποτιθέμενους συμμάχους του.
Οι Ευρωπαϊκές αντιδράσεις
Κατά της απόφασης του Ντόναλντ Τραμπ τάχθηκε η Ευρώπη.
Η Γαλλία, η Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο λυπούνται για την αμερικανική απόφαση αποχώρησης από τη συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα» του Ιράν και σκοπεύουν να «εργαστούν συλλογικά» για να επιτευχθεί μια «ευρύτερη» συμφωνία, σημείωσε ο πρόεδρος της Γαλλίας Εμανουέλ Μακρόν μέσω Twitter.
Η συμφωνία που υπεγράφη στη Βιένη το 2015 «ανταποκρίνεται στον σκοπό της, ο οποίος είναι το να εγγυάται ότι το Ιράν δεν αναπτύσσει πυρηνικά όπλα» και «η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι αποφασισμένη να τη διατηρήσει» σε ισχύ, διαβεβαίωσε η επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας Φεντερίκα Μογκερίνι σε δηλώσεις της στη Ρώμη.
«Η συμφωνία με το Ιράν θα έπρεπε να προστατευθεί. Συμβάλλει στην ασφάλεια της περιοχής και περιορίζει τη διάδοση των πυρηνικών» όπλων, έκρινε μέσω Twitter ο υπηρεσιακός πρωθυπουργός της Ιταλίας Πάολο Τζεντιλόνι.
Στόχος η αλλαγή καθεστώτος στην Τεχεράνη;
Το σενάριο των σκληρών κυρώσεων είναι και το πιθανότερο, από τη στιγμή που στο Λευκό Οίκο φαίνεται ότι επικρατούν οι φωνές των σκληροπυρηνικών, όπως ο Τζον Μπόλτον, που θεωρεί ότι ο μόνος ορθός στρατηγικός στόχος των ΗΠΑ στο πρόβλημα του Ιράν είναι η αλλαγή καθεστώτος στην Τεχεράνη. Ο Μπόλτον πιστεύει ότι οι μουλάδες θα απομακρυνθούν από την εξουσία αργά ή γρήγορα μόνον αν ασκηθεί αρκετά ισχυρή οικονομική και πολιτική πίεση στο Ιράν.
Αλλά η τακτική αυτή δεν απέδωσε μέχρι σήμερα κι ο μόνος που υπέφερε από τις προηγούμενες κυρώσεις επί πολλά χρόνια ήταν ο ιρανικός λαός. Τότε μπορούσαν οι αντιφρονούντες να επιρρίπτουν την ευθύνη για τα δεινά του λαού στην κυβέρνησή τους, που δεν έδειχνε ουδεμία διάθεση συμβιβασμού στο θέμα του πυρηνικού προγράμματος. Όμως τώρα μοναδικός υπαίτιος των επερχόμενων δεινών είναι ο Ντόναλντ Τραμπ.
Ο Ρεπουμπλικανός πρόεδρος είπε χθες ότι ο αμερικανικός λαός στέκεται στο πλευρό των Ιρανών, αλλά στα αυτιά πολλών στην Τεχεράνη αυτό μάλλον ηχεί ως κοροϊδία. Ο Τραμπ έχει συμππεριλάβει το Ιράν στη λίστα των χωρών, οι πολίτες των οποίων δεν μπορούν να ταξιδέψουν στις ΗΠΑ – μέτρο που πλήττει κυρίως αντιφρονούντες εξόριστους Ιρανούς, που δεν μπορούν πλέον να επισκεφθούν στενούς συγγενείς τους στην Αμερική-.
Θα γυρίσει μπούμερανγκ στον Τραμπ η απόφασή του;
Η κίνηση του Τραμπ κρύβει πολλούς κινδύνους και στην εσωτερική πολιτική σκηνή, αφού με την υπογραφή του υπομνήματος για την επαναφορά των κυρώσεων διέλυσε κάθε ελπίδα των πέντε Αμερικανών που κρατούνται σε φυλακές του Ιράν να επιστρέψουν κάποια στιγμή στην πατρίδα τους.
Δεν αποκλείεται ως εκ τούτου να γυρίσει μπούμερανγκ στον Τραμπ η απόφαση για την αποχώρηση των ΗΠΑ από τη συμφωνία. Ειδικά αν οι άλλοι εταίροι κωφεύσουν στις απειλές του για κυρώσεις. Αν παραμείνει σε ισχύ η συμφωνία χωρίς τις ΗΠΑ και το Ιράν δεν υποστεί τεράστιο πλήγμα με τις αμερικανικές κυρώσεις, τότε το μόνο που θα έχει καταφέρει ο Τραμπ είναι μια ηχηρή αποχώρηση από το τραπέζι, χωρίς να έχει πετύχει κάτι σπουδαίο.