Ο Κηφισός, ο Ιλισός και ο Ποδονίφτης. Τα ποτάμια της Αθήνας, που κάποτε άρδευαν τα χωράφια, προσέφεραν πόσιμο νερό στους κατοίκους και στόλιζαν την πόλη, σήμερα έχουν χαθεί κάτω από τις μεγάλες λεωφόρους και τις οικοδομές.
Σε ελάχιστα σημεία μπορεί ακόμα κάποιος να διακρίνει την παρουσία τους.
Η ιστορία ξεκινάει από την αρχαιότητα και καταλήγει στο σήμερα. Σε μια θλιβερή, τσιμεντένια πραγματικότητα. Όταν μιλάμε για τα ποτάμια της Αθήνας, μιλάμε ουσιαστικά για μια άλλη πόλη, με πάνω απο 300 ρέματα, ποτάμια και ρυάκια να κυλούν. Τα περισσότερα δεν είχαν πολύ νερό, αλλά και αυτά είναι άξια αναφοράς. Η ανοικοδόμηση της Αθήνας τον 20ό αιώνα τα οδήγησε σε εξαφάνιση.
Κηφισός
Βασικό ποτάμι του λεκανοπεδίου είναι ο ποταμός Κηφισός. Ξεκινάει από την περιοχή της Δροσιάς και της Άνοιξης, στα Βόρεια Προάστια της Αθήνας.
Η βασική του πηγή βρισκόταν στο σημερινό Κεφαλάρι. Εκεί ήταν το «κεφαλόβρυσο», η κεντρική πηγή του Κηφισού, που μέχρι το 1950 ανέβλυζε περίπου 400 κυβικά μέτρα νερό την ώρα, μια μεγάλη ποσότητα νερού, η οποία σήμερα δεν υπάρχει. Εξαφανίστηκε από τις γεωτρήσεις, την κακή διαχείριση του νερού και την οικοδόμηση της περιοχής.
Αυτό το νερό, κατέβαινε από την Κηφισιά μέσα από το ρέμα του Κοκκιναρά και κατέληγε στην κεντρική κοίτη του Κηφισού, λίγο μετά τη Χελιδονού. Σήμερα σε ελάχιστα σημεία της Αθήνας μπορείς να διακρίνεις την παρουσία του.
Ο Κηφισός διέθετε και διαθέτει και άλλες πηγές. Αναφέρονται από τον Πλάτωνα, οι «τρινεμείς» και ήταν δυναμικές πηγές οι όποιες ακόμη και τώρα, βγάζουν το νερό του Κηφισού, πάνω από την περιοχή της Χελιδονους, οπου το τοπίο είναι μαγευτικό. Το σημείο βρίσκεται εντός της ζώνης προστασίας του ποταμού που έχει κατοχυρωθεί με Προεδρικό διάταγμα της δεκαετίας του ‘90 και τις προσπάθειες που είχαν γίνει τότε από τον οικολογικό σύλλογο.
Το ποτάμι εδώ έχει δάση από πλατάνια, ιτιές και κάθε είδους βλάστηση που μπορεί να φανταστεί κάνεις ενώ φιλοξενεί πλήθος ζωής, έχει τουλάχιστον 3 είδη ψαριών. Το «αττικόψαρο» είναι ένα από τα ενδημικά είδη ψαριών τα οποία βρίσκονται μόνο στην περιοχή της Αττικής και στους γύρω νομούς, πουθενά άλλου στον κόσμο. Υπάρχουν και μεγαλύτερα είδη ψαριών καθώς και χέλια.
Κατεβαίνοντας από την Νέα Φιλαδέλφεια και ενώ το νερό δεν είναι τόσο πολύ όσο παλαιότερα, καθώς η κεντρική πηγή, το κεφαλάρι δεν υπάρχει πλέον και περίπου στο ύψος του Κόκκινου Μύλου αλλάζει το τοπίο τελείως, διότι ο ποταμός Κηφισός μετατρέπεται σε έναν τσιμεντένιο αγωγό, επιφανειακό μεν, άλλα το τσιμέντο έχει καταστρέψει τη βλάστηση και τη ζωή, τα τελευταία αρκετά χρονιά.
Ακόμη πιο χαμηλά, στις Τρεις Γέφυρες, κάποτε ήταν ένα μαγευτικό τοπίο και τα νερά άρδευαν όλα τα περιβόλια της περιοχής, και όταν λέμε κάποτε εννοούμε 60-70 χρόνια πριν. Την εποχή εκείνη υπήρχαν ανθρώποι που έκαναν μπάνιο στα νερά του ποταμού... Σήμερα το ποτάμι κρύβεται κάτω από την γνωστή σε όλους μας, Λεωφόρο Κηφισού.
Αξιοσημείωτο ειναι οτι τα νερά από την κεντρική πηγή του Κηφισού, απο το Κεφαλάρι δηλαδη, μέχρι και την δεκαετία του 1950-60 άρδευαν κτήματα μέχρι τα Πατήσια, που τότε βέβαια λέγονταν «Παραδείσια» και θύμιζαν τη σημερινή γειτονιά της Κυπριαδου , με πετρόκτιστα κτίρια, μεγάλες αυλές, πολυτελής κατοικίες για την εποχή εκείνη και νερά να τρέχουν σε διάφορα σημεία.
Στην αρχαιότητα όσο κι αν μας ακούγεται εξωτικό και παράξενο, το ποτάμι ήταν πλωτό. Είχε μάλιστα και τα ονομαστά χέλια του Κηφισού, που ήταν από τα πιο νόστιμα και τα αλίευαν οι βαρκάρηδες οι οποίοι μπαίνανε μες στο ποτάμι.
Για τα ποτάμια της Αθήνας την ιστορία τους και την σημερινή τους εικόνα αλλά και για το πώς μπορούν να διασωθούν να διαμορφωθούν και δώσουν και πάλι ζωή στην πόλη, μας μιλά ο δημοτικός σύμβουλος Αθηναίων, Γιώργος Αποστολόπουλος.
Δείτε το βίντεο:
Ιλισός
Την μοίρα του Κηφισού έχουν ακολουθήσει τα περισσότερα ποτάμια του λεκανοπεδίου.
Το ποτάμι που έχει εξαφανιστεί σχεδόν ολοσχερώς είναι ο Ιλισός
Η κεντρική του πηγή βρισκόταν στην Αγιά Ελεούσα, κοντά στη Μονή του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου στο Χολαργό. Από κει το ποτάμι έρεε, και ρέει επιφανειακά ακόμη και σήμερα προς τον Νότο, προς την περιοχή Γουδί και Ζωγράφου. Σήμερα η πηγή αυτή δεν υπάρχει πλέον. Στο ύψος Γουδί το ποτάμι τώρα γίνεται υπόγειο γιατί από πάνω έχουν κατασκευαστεί δρόμοι. Μάλιστα στη Λεωφόρο Γεωργίου Παπανδρέου στου Ζωγράφου, πάνω από το ποτάμι διατηρείτε η πλούσια βλάστηση σε νησίδες.
Το ρέμα του Ιλισού κατεβαίνει προς την Μιχαλακοπουλου και προς την πλατεία Βραζιλίας. Παλαιότερα εδώ, στην πλατεία Βραζιλίας ενωνόταν με το «διαβολορεμα».
τα πολύ μεγάλα πλατάνια που ποτίζονται από τα υπόγεια νερά του Ιλισσου παρατηρεί κανεις σημερα και στη Σεβαστουπόλεως
Ο Ιλισός συνέχιζε την πορεία του προς την Λεωφόρο Καλλιρρόης και το Παναθηναϊκό στάδιο. Το τοπίο ήταν υπέροχο. Σε παλιές φωτογραφίες διακρίνει κανείς την εντυπωσιακή βλάστηση, τα νερά που τρέχουν, τα παραδοσιακά γεφυράκια...
Στην Αγία Φωτεινή, στο ύψος δηλαδή του Σταδίου υπάρχει η πηγή Καλλιρρόη, η οποία στην αρχαιότητα λεγόταν «Εννεάκρουνος» καθώς τα νερά της τρέχανε από 9 κρουνούς νερού. Σήμερα μετά βίας τρέχει νερό σε κάποιο σημείο...
Ποδονίφτης
Ο Ποδονίφτης με την κεντρική πηγή του στην Μονή Πεντέλης, κοντά στα θεόρατα πλατάνια , κατεβαίνει προς την περιοχή της Αγίας Παρασκευής, πολύ γρήγορα διαπιστώνουμε όμως ότι και εκεί έχει φτιαχτεί ένας δρόμος πάνω από το ποτάμι.
Το ποτάμι περνά πίσω από το Νομισματοκοπείο και εμφανίζεται ξανά επιφανειακά στην περιοχή της Φιλοθέης.
Εδώ συναντά κανείς ένα μαγευτικό τοπίο, έναν πραγματικό παράδεισο, μάλιστα σε αυτό το σημείο δέχεται και τα νερά του παραποτάμου του ρέματος Χαλανδρίου που τα νερά του προέρχονται από πηγές στην περιοχή της Πεντέλης. Αντίστοιχα δέχεται και τα νερά ενός άλλου μικρού ποταμού από το Μαρούσι και συνεχίζει κλειστός πλέον προς την περιοχή της Νέας Ιωνίας. Εμφανίζεται ξανά στο ύψος της Νέας Φιλαδέλφειας επιφανειακά, χαρίζοντας ένα μαγευτικό τοπίο, με υπέροχα δέντρα πολλά νερά και πλούσια πανίδα. Εδω έχουν εντοπιστεί μέχρι και αηδόνια.
Πηγή φωτογραφιών: Νέες-Γιώργος Αποστολόπουλος (Δημοτικός Σύμβουλος Δήμου Αθηναίων), Παλιές-Τα ποτάμια της Αθήνας/Facebook