Πώς επινοούμε λογοτεχνικά τον εαυτό, πώς δημιουργούμε στη μυθοπλασία το εγώ και με ποιον ακριβώς τρόπο το σχηματίζουμε;
Αυτά είναι μερικά μόνο από τα ερωτήματα στα οποία απάντησε ο βρετανός συγγραφέας Ίαν Μακ Γιούαν το απόγευμα της 25ης Απριλίου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, συζητώντας με τον ποιητή Χάρη Βλαβιανό, στο πλαίσιο της διοργάνωσης «Αθήνα Παγκόσμια Πρωτεύουσα του Βιβλίου» (προλόγισε ο δήμαρχος Αθηναίων Γιώργος Καμίνης).
Η συζήτηση ξεκίνησε από το μυθιστόρημα «Καρυδότσουφλο», που κυκλοφόρησε πρόσφατα στα ελληνικά (μετάφραση Κατερίνα Σχινά, εκδόσεις Πατάκη).
Πρόκειται για μια κλασική ιστορία φόνου και εξαπάτησης, με τη διαφορά πως μάρτυράς της γίνεται ένα αγέννητο παιδί: ένα έμβρυο τη λογοτεχνική ιδέα του οποίου συνέλαβε ο συγγραφέας μιλώντας με την κόρη του όταν ήταν έγκυος. «Το έμβρυο» παρατήρησε ο Μακ Γιούαν «είναι ένας μικρός 'Αμλετ: είναι ένας ήρωας που ακούει ό,τι κι αν λέει η μητέρα του, προσπαθώντας να παρακολουθήσει τα συναισθήματά της. Είναι ένα παιδί το οποίο είναι σαν να είναι και να μην είναι εκεί».
Ο 'Αμλετ αποτελεί έναν εξαιρετικά ευφυή χαρακτήρα και είναι μια από τις πρώτες εκδοχές του ατόμου στην εποχή της νεωτερικότητας, σημείωσε ο Μακ Γιούαν: ο εαυτός εκκινεί από τον Σαίξπηρ και τον Μονταίν και φτάνει μέχρι τις σέλφι φωτογραφίες που τραβούν οι τουρίστες στον Παρθενώνα.
Υπάρχουν δυο ειδών μυθιστορηματικές αφηγήσεις: οι ιστορίες ζωής και οι ιστορίες που συγκεντρώνονται σε πράγματα που αγαπάμε και μας αρέσουν.
«Ο ίδιος εντάσσω τη δουλειά μου στη δεύτερη κατηγορία. Ξέρετε, βεβαίως, πως όλοι μιλάμε για τον εαυτό μας και πως όλοι φανταζόμαστε πως αποτελούμε το κέντρο του κόσμου.
Το θέμα ωστόσο δεν είναι η κατασκευή ενός προσώπου, αλλά η επινόηση μιας κουλτούρας. Κι έτσι πηγαίνουμε και σε κάτι άλλο: στο τι ακριβώς κάνει ένας μυθιστοριογράφος με τους χαρακτήρες του. Πώς έγινε η αρχή με το καινούργιο μου μυθιστόρημα; Ήμουν σε μια βαρετή συνάντηση και κρατούσα άσχετες σημειώσεις. Και ξαφνικά ξεχώρισα ανάμεσα στις σημειώσεις μου τη μορφή μιας γυναίκας με την οποία κάτι συνέβαινε. Εκείνο που επιβαλλόταν επιτακτικά ήταν να διερευνήσω αυτό το πρόσωπο. Δεν υπήρχε τίποτε άλλο για να κάνω. Και από αυτή την άποψη λέω πως το γράψιμο είναι για τον μυθιστοριογράφο η τέχνη της ανακάλυψης».
H αγάπη μπορεί να είναι μια αυταπάτη
Συζητώντας για την αγάπη που εκπέμπει το έμβρυο-ήρωας του «Καρυδότσουφλου», αλλά και για άλλα, παλαιότερα μυθιστορήματά του, ο Μακ Γιούαν επισήμανε ότι η αγάπη μπορεί να είναι μια αυταπάτη, από την άλλη όμως μεριά οι αυταπάτες είναι πραγματικές και είναι γνωστό πως είμαστε σε θέση να επικοινωνήσουμε μόνο με το συνειδητό μέρος του εαυτού μας.
«Έτσι, η αγάπη δεν είναι σε καμία περίπτωση εγωισμός. Ένας γονιός που αγαπάει το παιδί του συνιστά μέρος της ανθρώπινης εξέλιξης και η εξέλιξη αντανακλά τις αποστάσεις οι οποίες υπάρχουν ανάμεσα στις διαφορετικές κουλτούρες - και οι κουλτούρες μάς δίνουν ένα εμβληματικό σήμα».
Επανερχόμενος στο θέμα της συγκρότησης των λογοτεχνικών χαρακτήρων, ο Μακ Γιούαν επέμεινε στο ότι ο συγγραφέας μπορεί να δείξει, αλλά όχι και να αποδείξει έναν χαρακτήρα. Το μόνο το οποίο επιτρέπεται να γίνει με τον χαρακτήρα του είναι να τον καταστήσει πιθανό: «Έχω διδαχθεί όλα τα μαθήματα του μοντερνισμού και του μεταμοντερνισμού για να φτάσω στους χαρακτήρες και σκέφτομαι παράλληλα και κάτι άλλο. Οι άνθρωποι κάνουν διάφορα κακά πράγματα κι ύστερα επιζητούν τη συγχώρεση. Ε, λοιπόν, συγχώρεση δεν υπάρχει. Συγχώρεση δεν δίνει ούτε η Παλαιά Διαθήκη, κι αν εν πάση περιπτώσει συγχωρήσει ο Θεός, γιατί πρέπει να συγχωρήσει και ο άνθρωπος;»
Σε άλλο σημείο της συζήτησης, ο Μακ Γιούαν παραδέχθηκε πως κάθε βιβλίο του προϋποθέτει μακρά και εκτεταμένη έρευνα, υποσημειώνοντας παρόλα αυτά πως το γράψιμο του μυθιστορήματος και η έρευνα οφείλουν να πηγαίνουν μαζί. Ανάλογη προσοχή χρειάζεται και με τις ιδέες οι οποίες κυκλοφορούν στη λογοτεχνία.
«Οι ιδέες είναι για μένα πάντοτε καλοδεχούμενες αλλά οφείλουν να λειτουργούν σαν όχημα ή σαν εργαλείο και όχι να κυριαρχούν. Και εδώ απαιτείται μια επιδεξιότητα συναρμογής».
Eίμαι ναρκομανής των ειδήσεων
Κουβεντιάζοντας για την πολιτική, ο συγγραφέας είπε πως τον ενδιαφέρει απολύτως («είμαι ναρκομανής των ειδήσεων») όταν συνδέεται με την ηθική και την πράξη του δέοντος.
«Το μυθιστόρημα είναι κι αυτό μια μορφή ηθικής. Όσο για τη σύγχρονη τρομοκρατία, η σύγκρουση είναι ανάμεσα σε μια ανοιχτή κοινωνία με αναπτυγμένη ατομικότητα και ομάδες που έχουν την τάση να επιστρέψουν στη θρησκεία επικαλούμενες το κοινό καλό.
Το ευάλωτο μέρος εν προκειμένω είναι η ανοιχτή κοινωνία».
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ