Ο αποκατεστημένος -με χρηματοδότηση της Ελλάδας και του Δήμου Βελιγραδίου- Πύργος Νεμπόϊσα θα εγκαινιαστεί στις 29 Απριλίου από τους προέδρους της Ελληνικής Δημοκρατίας, Κάρολο Παπούλια και της Σερβίας Μπόρις Τάντιτς.
Εμπορικό κέντρο Βιέννης: Το ταξί αφήνει τον επισκέπτη στην Γκρίχενστράσε, ένα στενό ανηφορικό καλντερίμι. Στο αριστερό μας χέρι, μια ορθόδοξη Εκκλησία με εντοιχισμένη την επιγραφή "Οι Έλληνες της Βιέννης τω φιλτάτω αδελφώ Ρήγα Φεραίο" και λίγο πιο πάνω μπορείς να καθίσεις για φαγητό στην Γκρίχενμπάϊζελ την "Ταβέρνα των Ελλήνων", ένα στέκι των συμπατριωτών μας από τον 18ο αιώνα.
Είχαν και μια συνήθεια. Εβαζαν την υπογραφή τους στους τοίχους της ταβέρνας. Ανάμεσα σε αυτές τις υπογραφές που υπάρχουν, υπάρχει και η υπογραφή του Ρήγα Φεραίου στον οποίο είναι αφιερωμένο το παρόν σημείωμα, ενώ πρέπει να αναφέρουμε ότι από την άνοιξη και μετά στον Πύργο Νεμπόϊσα θα φιλοξενείται μόνιμη έκθεση αφιερωμένη στην προσωπικότητα, την εποχή, το έργο και την επιρροή του Ρήγα Φεραίου.
To 1770 ο 13χρονος Αντώνης Κυριαζής γιός βιοτέχνη με βυρσοδεψείο και υφαντουργείο γυρίζει στους δρόμους του Βελεστίνου, των αρχαίων Φερών, και με μια καλαμένια φλογέρα παίζει μουσική. Ηταν η λατρεία του η μουσική. Σκάρωνε και "στιχάκια" από μικρός. Εχει φλογερή ψυχή ο πιτσιρίκος και μέσα στην ανεμελιά του δεν περνάνε απαρατήρητα τα λόγια των μεγάλων που μιλάνε για επαναστάσεις και σφαγές και Τούρκους και Ελληνες και άλλα τέτοια.
-Πατέρα θέλω να μάθω γράμματα, να σπουδάσω!
Με δάκρυα στα μάτια ο Αντώνης είχε σταθεί μπροστά στον γερο-Κυριαζή. Ο έξυπνος εκείνος άνθρωπος έβλεπε την τρικυμία στα στήθια του γιού του και την περίμενε τούτη την στιγμή.
"Να πάς γιέ μου, να πας"
Στο σχολείο της Ζαγοράς -το οποίο σώζεται- φοίτησε ο Αντώνης με σχολάρχη τον Κωνσταντίνο Λογιώτατο.
Μετά από την Ζαγορά, ο Αντώνης πήγε στην Μεγάλη Σχολή των Αμπελακίων και στη συνέχεια έγινε σχολάρχης στον Κισσό σε ένα σχολείο που είχε ιδρυθεί το 1753.
Δεκαοχτώ στα δεκαεννιά ο Αντώνης γυρίζει στο Βελεστίνο. Ζητάει την βοήθεια και την άδεια του πατέρα του να πάει στην Κωνσταντινούπολη και στις παραδουνάβιες ηγεμονίες για να μορφωθεί καλύτερα, αλλά και γιατί δεν μπορούσε να αντέξει την "κακοριζικιά" της σκλαβιάς.
Ο ελεύθερος αέρας των βουνών δεν έφτανε για τον Αντώνη Κυριαζή. Αποφασίζει να φύγει πάλι. Γράφει γράμμα στους δικούς του και τους κοινοποιεί την αποφασή του. Ηταν το τελευταίο γράμμα που έγραφε ο "Αντώνης Κυριαζής" και το πρώτο που υπέγραφε ο "Ρήγας Βελεστινλής".
Ο Ρήγας ξεκίνησε το ταξίδι του στον κόσμο με πρώτο σταθμό τον Αγιον Όρος, όπου στην βιβλιοθήκη της Μονής Βατοπεδίου μελέτησε Αριστοτέλη, Πλάτωνα, Όμηρο και Βυζαντινούς. Πήρε συστατικές επιστολές για την Κωνσταντινούπολη από το Όρος και έφυγε.
Το 1785 ο Ρήγας είναι 28 χρονών και τον βρίσκουμε "γραμματικό" του Πρίγκιπα Αλέξανδρου Υψηλάντη, παππού του αρχηγού της Φιλικής Εταιρείας. Ο Υψηλάντης έπεισε τους Τούρκους να μην προβούν σε γενική σφαγή των Ελλήνων που είχαν εξεγερθεί το 1770. Επίσης ως ηγεμόνας της Βλαχίας προετοίμαζε στρατό για νέα εξέγερση. Τα σχέδια του μαθεύτηκαν από την Πύλη και αυτοεξορίστηκε στην Αυστρία.
Στην αυλή του Υψηλάντη ο Ρήγας τελειοποιεί τα γαλλικά του, μαθαίνει γερμανικά και διαβάζει Ρουσώ, Βολταίρο και Μοντεσκιέ τους πνευματικούς δηλαδή στυλοβάτες της Γαλλικής Επανάστασης.
Στις αρχές του 1786 αναρριχήθηκε στον θρόνο του Βουκουρεστίου ο μη προερχόμενος από την Φαναριώτικη αριστοκρατία Νικόλαος Μαυρογένης. Την ίδια εποχή ο Ρήγας στέλνεται από τον Υψηλάντη στον Ρουμάνο άρχοντα Μπραγκοβάνο και λίγο αργότερα μπαίνει στην υπηρεσία του Μαυρογένη ο οποίος όπως μας πληροφορεί ο Χριστόφορος Περραιβός ο οποίος έγραψε την βιογραφία του Ρήγα τον ζήτησε από τον Μπραγκοβάνο.
Ο Ρήγας δεν ξαναγυρίζει στον Υψηλάντη μένει κοντά στον Μαυρογένη και διορίζεται τοπάρχης της Κραϊόβα.
1787. Ξεσπάει δεύτερος τρομερός ρωσοτουρκικός πόλεμος. Μπαίνει στο παιχνίδι και η Αυστρία. Οι παραδουνάβιοι ηγεμόνες είναι υποχρεωμένοι να υπερασπίζονται τα εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Την άνοιξη του 1788 ο Υψηλάντης εγκαταλείπει το Ιάσιο και περνάει με όλη του την αυλή και την φρουρά στο στρατόπεδο των Αυστριακών. Ο Μαυρογένης παραμένει στην υπηρεσία του Σουλτάνου. Τέλη Οκτωβρίου του 1788 οι Ρωσοαυστριακοί σπάνε την άμυνα των Οθωμανών και μπαίνουν στο Βουκουρέστι. Ο Ρήγας εγκαταλείπει την Κραϊόβα. Η άμυνα του Μαυρογένη κράτησε ακόμα ένα χρόνο. Τον Σεπτέμβριο του 1789 παθαίνει πανωλεθρία στο Μαρτινέστι στην Μολδαβία. Ο στρατός του εκμηδενίστηκε τον επόμενο χρόνο. Το φθινόπωρο του 1790 ο Μαυρογένης καρατομήθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Ο Ρήγας γίνεται ξανά γραμματικός και δάσκαλος στο Βουκουρέστι.
Οπωσδήποτε είναι μια "περίεργη" περίοδος της ζωής του Βελεστινλή, ωστόσο στην διάρκεια αυτής της περιόδου μελετάει πολύ και παρακολουθεί την διεθνή κατάσταση. Συσχετίσθηκε με τον Δημήτριο Καταρτζή Βυζάντιο, οπαδό του γαλλικού διαφωτισμού, με τον οποίο τελειοποίησε τα γαλλικά του και έμαθε αραβικά.
1789. Ξεσπάει η Μεγάλη Γαλλική επανάσταση. Ο Ρήγας συγκλονίζεται. Ξενυχτάει γράφοντας τετράδια με σκέψεις του για την Ελευθερία και την Δημοκρατία. Παράλληλα στην προσωπική του ζωή είναι μόνος του. Οι δουλειές του δεν πάνε και τόσο καλά ενώ διάφοροι τον θεωρούν άνθρωπο του Μαυρογένη και τον κοιτάζουν φιλύποπτα. Εκείνη την εποχή ζούσε στο Βουκουρέστι κάποιος που ονομαζόταν Χριστόδουλος Κιρλιάνου ή Κιρλιάνος. Ηταν φίλος των Αυστριακών και μάλιστα είχε και τον τίτλο του βαρόνου του Λάγκενφελντ. Αυτός αποφάσισε να φύγει από το Βουκουρέστι και να πάει στην Βιέννη. Χρειαζόταν όμως ένα γραμματικό. Τον βρήκε στο πρόσωπο του Ρήγα. Και ο ίδιος ο Ρήγας ήθελε να φύγει τουλάχιστον για κάποιο διάστημα από το Βουκουρέστι. Ετσι τον Ιούνιο του 1790 μια άμαξα με επιβάτες τον Κιρλιάνου και τον Βελεστινλή πέρασε την Γέφυρα του Καρόλου και μπήκε στην Βιέννη.
Ο Ρήγας βρέθηκε στην Κεντρική Ευρώπη σε μια περίοδο κατά την οποία συντελούνταν τεράστιες κοινωνικές αλλαγές. Η αστική τάξη καταλάμβανε την θέση της στην κεντρική σκηνή της ιστορίας μαζί με όλο το ιδεολογικό της οπλοστάσιο. Η "αγορά", απαιτεί τσάκισμα της φεουδαρχίας, ενότητα νομοθεσίας, ακρίβεια εμπορικών συναλλαγών και λογαριασμών, διάλυση των τοπικών φέουδων και συνάμα των εθίμων τους και των ιδιαιτεροτήτων τους. Η αστική τάξη απαιτεί ενιαίους χώρους με ενιαίους κανόνες. Απαιτεί δηλαδή κράτη -ει δυνατόν με εθνική ομοιογένεια- και θα τα αποκτήσει με πολέμους, οι οποίοι ταυτόχρονα διαλύουν ότι "παλιό" υπήρχε.
Τον 18ο αιώνα συμβαίνουν δύο πολύ σημαντικές αλλαγές. Η πρώτη είναι η Γαλλική επανάσταση. Η δεύτερη είναι οι Ρωσοτουρκικές συνθήκες και ιδίως εκείνη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή η οποία υπογράφτηκε το 1774. Σύμφωνα με αυτή όποιο πλοίο έφερε ρωσική σημαία μπορούσε να πλέει ελεύθερα στο Αιγαίο. Αυτή η συνθήκη έδοσε μεγάλη ώθηση στην ανάπτυξη της ελληνικής ναυτιλίας η οποία επίσης καταπολεμώντας και την πειρατεία στην Μεσόγειο "μαθήτευσε" από τους καπετάνιους ως τα πληρώματα στο σχολείο του ναυτικού πολέμου.
Η οικονομική κίνηση από τα μέσα του 16ου αιώνα και μετά αναπτύσσεται ραγδαία ενώ το εμπόριο διεξαγόταν σε μεγάλο βαθμό με ευρωπαϊκά κέντρα στα οποία αναπτύχθηκαν και μεγάλες ελληνικές παροικίες.
Η κοινωνική θύελλα που έφερνε τα πάνω κάτω στην Ευρώπη δεν μπορούσε να αφήσει ανεπηρέαστο το σταυροδρόμι της Ανατολής με την Δύση. Τα καράβια δεν έφερναν μόνο εμπορεύματα αλλά και νέες ιδέες. Η αστική τάξη άρχισε να ξοδεύει χρήματα για βιβλία και σχολεία. Παράλληλα, οι νέες ιδέες γίνονταν πιο εύκολα δεκτές, εκτός Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, εκεί όπου η ελληνική αστική τάξη ήταν καλύτερα συγκροτημένη.
Ο πιο ευαίσθητος δέκτης των μηνυμάτων των καιρών ήταν ο Ρήγας Φεραίος. Ηταν αυτός που αντελήφθη ότι πρέπει να υπάρχει ένα κέντρο το οποίο να καθοδηγεί και να κατευθύνει την επανάσταση. Ηταν αυτός που αντελήφθη ότι δεν πρέπει να περιμένει από κανέναν τίποτε άλλο, εκτός από ηθική βοήθεια. Ηταν αυτός που αντιμετώπισε ενιαία τους λαούς της Βαλκανικής ενάντια στους καταπιεστές τους, ντόπιους και αλλοεθνείς.
Στην Βιέννη ο Ρήγας αρχίζει τις επαφές. Προσπαθεί να στήσει μια "εταιρεία" η οποία θα είναι καθοδηγητικό κέντρο. Συναντάει τον εκδότη Γεώργιο Βενδότη ο οποίος είχε βγάλει εφημερίδα από το 1784. Συναντάει τους αδελφούς Μαρκίδες-Πούλιου οι οποίοι εξέδοσαν την εφημερίδα με τον τίτλο "Εφημερίς" το 1791. Βλέπει τον Λάμπρο Κατσώνη. Επίσης στην προσπαθειά του συμμετέχουν Ρουμάνοι, Σέρβοι, Αρβανίτες και πιθανώς Βούλγαροι. Οι οργανώσεις των καρμπονάρων της Ιταλίας του έδοσαν την ιδέα για το οργανωτικό σχήμα, ενώ επιπλέον πίστευε ότι οι λαοί της Βαλκανικής πρέπει να επωφεληθούν πολιτικά από τις αντιθέσεις των μεγάλων δυνάμεων στην χερσόνησο και αυτό θα το πετύχαιναν μόνο με την ένωσή τους.
Παράλληλα στην Βιέννη ο Ρήγας τυπώνει τα δυό πρώτα του βιβλία. Το "Σχολείο των Ντελικάτων Εραστών" και το "Φυσικής Απάνθισμα", ενώ στα τέλη Ιανουαρίου 1791 επιστρέφει στο Βουκουρέστι.
Τον Αύγουστο του 1791 υπογράφεται συνθήκη ειρήνης μεταξύ Τουρκίας και Αυστρίας. Τον Ιανουάριο του 1792 υπογράφεται συνθήκη μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας. Ο Θεσσαλός ειχε δίκιο: Ότι κάνουμε θα το κάνουμε μόνοι μας. Ο Ρήγας συνδέεται στενά με τους Γάλλους και ειδικά με τον Εμίλ Γκοντέν, τον επιτετραμμένο της επαναστατικής Γαλλίας στην Βλαχία. Ο Ρήγας μελετά ασταμάτητα. Μεταφράζει το επαναστατικό Σύνταγμα της Γαλλίας, σχεδιάζει την Χάρτα της Ελλάδας, συνθέτει τον Θούριο.
Γνωρίζεται και μυεί στο επαναστατικό του μυστικό τον 20χρονο Χριστόφορο Περραιβό που είχε πάει στο Βουκουρέστι για να σπουδάσει Ιατρική.
Το 1796 ο Ρήγας και ο Περραιβός έφυγαν μαζί για την Βιέννη, αλλά μια σκιά τους ακολουθούσε: Ήταν η αναφορά του Μερκέλιους, του Αυστριακού αρμοστή στο Βουκουρέστι που είχε "εντοπίσει" τον Ρήγα.
Η τυπογραφική μηχανή στο τυπογραφείο των αδελφών Μαρκίδες-Πούλιου δουλεύει ακατάπαυστα. Τυπώνει την Μορφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τον Ηθικό Τρίποδα και τον Νέο Ανάχαρση, τον Θούριο, το Επαναστατικό Μανιφέστο, τα Δίκαια του Ανθρώπου και του πολίτου, το Σύνταγμα και το Παράρτημα. Τυπώνει επίσης το Στρατιωτικό Εγκόλπιο, εγχειρίδιο πολεμικής τέχνης συνοδευόμενο από επαναστατικό προοίμιο.
17 Οκτωβρίου 1797. Η Αυστρία λυγίζει κάτω από τα χτυπήματα του Βοναπάρτη. Οι γαλλικές λόγχες φθάνουν στην Βενετία. Τώρα είναι η ώρα λέει ο Ρήγας, που οι Γάλλοι είναι κοντά. Αν ξεσηκωθούμε θα κερδίσουμε την υποστήριξη τους. Ο Περραιβός αναφέρει ότι τότε ο Ρήγας έστειλε δώρο στον Βοναπάρτη μια ταμπακιέρα φτιαγμένη από ρίζα δάφνης την οποία προμηθεύθηκε με κάποιο τρόπο από την Ελλάδα. Το δώρο συνοδευόταν και από επιστολή στην οποία ο Ρήγας ανέφερε και την "καταγωγή" της ταμπακιέρας αλλά και το ελληνικό ζήτημα. Συνεχίζοντας ο Περραιβός αναφέρει ότι το δώρο έγινε ευμενώς δεκτό από τον Ναπολέοντα ο οποίος μάλιστα κάλεσε και τον Ρήγα στην Βενετία. Τότε ο Ρήγας συσκεύασε το τυπωμένο υλικό σε κιβώτια και το έστειλε στην Τεργέστη. Από εκεί θα το παραλάμβανε για να κατεβεί στην Ελλάδα. Στην Τεργέστη θα το παραλάμβανε ο Αντώνης Νιώτης ο οποίος θα το προωθούσε στον έμπορο και λόγιο Αντώνη Κορωνιό. Απο αυτόν θα το παραλάμβανε τελικά ο Ρήγας, ο οποίος έκανε το μοιραίο λάθος, να γράψει ένα μικρό σημείωμα στον Αντώνη Νιώτη..
Οταν το σημείωμα και το υλικό έφθασαν στην Τεργέστη ο Κορωνιός έλειπε. Τα παρέλαβε ο συνεταίρος του Δημήτρης Οικονόμου αφού διάβασε το σημείωμα. Με το που φέρνει τα υλικά στο μαγαζί, νομίζοντας ότι ειναι εμπορεύματα ανοίγει τις κάσες και βλέπει την "τυπωμένη μπαρούτη". Πηγαίνει κατ' ευθείαν στον διοικητή της αστυνομίας της Τεργέστης βαρόνο Πιττόνι ο οποίος με την σειρά του ειδοποιεί τον κόμητα Μπριγκίντο διοικητή της Τεργέστης.
Την 1η Δεκεμβρίου 1797 η αστυνομία συλλαμβάνει στο ξενοδοχείο "Βασιλικόν" στην προκυμαία της Τεργέστης τον Ρήγα και τον Περραιβό, τον οποίο όμως κατάφερε να σώσει ο Ρήγας παρουσιάζοντάς τον ως απλό συνταξιδιώτη του και άγνωστο σε αυτόν. Ο Ρήγας μεταφέρεται στα κρατητήρια ενώ την ίδια ώρα σε ολόκληρη την Αυστροουγγαρία συνελήφθησαν και όσοι ήταν σημειωμένοι στα σημειωματάρια του. Ο Περραιβός λίγο μετά την συλληψή του απέκτησε γαλλική υπηκοότητα. Αυτό τον έσωσε. Κατέφυγε στην Κέρκυρα. Εκεί ξανατύπωσε όλα τα κείμενα του Ρήγα και τα επαναστατικά του τραγούδια.
Ο Ρήγας μεταφέρθηκε στην Βιέννη στις 30 Δεκεμβρίου. Στις 29 αποπειράθηκε να αυτοκτονήσει και αυτοτραυματίστηκε. Η μεταγωγή του αναβάλλεται για τις 5 Φεβρουαρίου και φθάνει στην Βιέννη στις 14. Στις 28 Απριλίου εκτοπίζονται απο την Αυστρία οι αυστριακής υπηκοότητας συνεργάτες του. Στις 10 Μαίου 1798 ο Ρήγας και επτά συντροφοί του οθωμανικής υπηκοότητας παραδίδονται σιδηροδέσμιοι από τους Αυστριακούς στον Τούρκο διοικητή του Βελιγραδίου και φυλακίζονται στον Πύργο Νεμπόισα.
Τα ονόματα. Ευστράτιος Αργέντης έμπορος απο την Χιο 31 ετών, Δημήτριος Νικολαίδης, γιατρός από τα Γιάννενα 32 ετών, Αντώνιος Κορωνιός έμπορος και λόγιος απο την Χίο 27 ετών, Ιωάννης Καρατζάς λογιος από την Κύπρο 31 ετών, Θεοχάρης Τορούντζιας έμπορος από την Σιάτιστα 22 ετών, Ιωάννης Εμμανουήλ φοιτητής Ιατρικής απο την Καστοριά, 24 ετών και ο αδελφός του Παναγιώτης Εμμανουήλ υπάλληλος του Αργέντη 22 ετών.Στις 13 Ιουνίου 1798 με το παλιό ημερολόγιο, 24 με το νέο, οι δεσμώτες τους μετά απο συνεχή βασανιστήρια τους στραγγαλίζουν και ρίχνουν τα σωματά τους στον Δούναβη.
Ο Ρήγας και οι συντροφοί του χάθηκαν στα νερά του Δούναβη, το έργο του όμως και η φωτιά των τραγουδιών του των θουρίων του έμεινε ολοζώντανο στην μνήμη του λαού μας.