Επί δεκαετίες, η ιταλική Αριστερά υπήρξε η πιο λαμπερή της Ευρώπης, πριν σχεδόν εξαφανιστεί.
Τον ερχόμενο Μάρτιο, τα κόμματα που τοποθετούνται στην «sinistra» δεν είναι βέβαιο ότι θα μπουν στη βουλή.
Υπάρχει μια χώρα όπου δεν υπάρχει πια Αριστερά. Αυτή η χώρα είχε μάλλον την λαμπρότερη Αριστερά της Ευρώπης και είναι η Ιταλία. Ποιός κατακλυσμός μπόρεσε να την χτυπήσει, σε λιγότερο από δύο δεκαετίες, ώστε να είναι σχεδόν απούσα από το πολιτικό σκηνικό, και σχεδόν διαγραμμένη από τις σελίδες της Ιστορίας;
Ακόμη και ο ιταλικός κινηματογράφος αποκαλύπτει πολλές πτυχές για την κατάρρευση της ιταλικής αριστεράς. Ετσι, στην ταινία Viva la Liberta, ο Toni Servillo ενσαρκώνει τον καταθλιπτικό πρόεδρο του Δημοκρατικού κόμματος (PD), στριμωγμένο από τις κακές δημοσκοπήσεις και από τα μαχαιρώματα στο ίδιο του το κόμμα. Οταν τη θέση του παίρνει ο δίδυμος αδελφός του, ο οποίος μόλις βγήκε από το ψυχιατρείο, το κόμμα ανεβαίνει. Μια κινηματογραφική ματιά που λέει πολλά για την ιταλική πολιτική ατμόσφαιρα.
Στην ταινία Aprile, ο Νάνι Μορέτι εκλιπαρεί τον Μάσιμο Ντ’Αλέμα, ηγέτη της κεντροαριστεράς στη δεκαετία του 1990, να «πει κάτι αριστερό», μετά «να πει τουλάχιστον κάτι» ή ακόμη «να αντιδράσει λίγο».
Οι ηγέτες του Δημοκρατικού κόμματος (PD), όπως ο Ματέο Ρέντζι, αρνούνται να χρησιμοποιήσουν τη λέξη «Αριστερά» μιλώντας για το κόμμα τους. Ετσι, η ιταλική «sinistra» έχει περιοριστεί σε έναν πολιτικό χώρο που εκπροσωπεί εκλογικά κάτω από το 10% της πρόθεσης ψήφου.
Οταν η Αριστερά έλαμπε
Μια ταινία είναι πάλι αυτή που τα λέει όλα για την ισχύ και την λάμψη της ιταλικής αριστεράς. Το «Addio a Berlinguer », του Μπερνάρντο Μπερτολούτσι, αφιερωμένο στην κηδεία του κομμουνιστή ηγέτη, το 1984. Ο Ενρίκο Μπερλινγουέρ έπαθε εγκεφαλικό, ενώ βρισκόταν σε κομματική σύσκεψη στην Πάντοβα και πέθανε μερικές ημέρες αργότερα. Πάνω από 2 εκατομμύρια άνθρωποι συνόδευσαν στην τελευταία του κατοικία τον χαρισματικό ηγέτη του κομμουνιστικού κόμματος Ιταλίας (PCI). Εκείνη την ημέρα, το PCI και η ιταλική αριστερά έζησαν την αποκορύφωση. Οι μαρτυρίες πολλών Ιταλών, στην ταινία, δείχνουν σε ποιό σημείο η αριστερά ήταν ισχυρή και ριζωμένη στη συνείδηση των ανθρώπων.
Ο Μπετίνο Κράξι προσπάθησε, με το Ιταλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα PSI να ρίξει τη σκιά του στο PCI, αλλά δεν τα κατάφερε. Ο Κράξι υπήρξε τα πάντα και τίποτα, αναζήτησε στο εξωτερικό μοντέλα-πρότυπα, υπηρέτησε τον φιλελευθερισμό, έκανε δεσμούς με τους χριστιανοδημοκράτες, όχι απαραίτητα τους πιο προοδευτικούς, και καθιέρωσε ένα σύστημα διαφθοράς, σε βιομηχανικά μεγέθη. Ο ίδιος αναγκάστηκε να εξοριστεί και το PSI πέθανε. Η συνεισφορά του, επομένως, στην πολιτισμική κυριαρχία της αριστεράς, υπήρξε σχετική.
Η απώλεια του Μπερλινγκουέρ είναι αυτή που έδωσε το τελειωτικό χτύπημα στην ιταλική αριστερά. Η αντίθετη με τους προκατόχους του ήταν τεράστια. Ο Μπερλινγκουέρ σημάδεψε την εποχή του και την ιστορία της. Σε μια άλλη ταινία που έκανε ο Walter Veltroni, προσωπικότητα της προερχόμενης από το PCI κεντροαριστεράς, Quando c’era Berlinguer, θυμίζει τις καλές στιγμές της ιταλικής αριστεράς, όταν κυριαρχούσε το PCI, προκαλώντας αν όχι νοσταλγία, τουλάχιστον ερωτήματα για την αριστερά του σήμερα.
Ο Μπερλινγουέρ κατόρθωσε να δώσει πραγματική δυναμική στην μετά-Μουσολινική Ιταλία και να σχεδιάσει έναν νέο πολιτικό ορίζοντα για το PCI. Το 1974, το PCI κέρδισε άνω του 30% στις εκλογές και ο Μπερλινγκουέρ έθεσε, για πρώτη φορά, το ερώτημα της συμμετοχής στην εξουσία. Ο «ιστορικός συμβιβασμός» θεωρείται ακόμη σήμερα ως μια από τις σημαντικότερες πολιτικές πρωτοβουλίες της δεκαετίας του 1970. O Μπερλίνγουερ, με τον Ιστορικό Συμβιβασμό αποδέχτηκε η Ιταλία να ενσωματωθεί στη Δύση. Την ίδια ώρα, έτεινε χείρα στους Χριστιανοδημοκράτες και στην πιο προοδευτική τους πτέρυγα -όπως αυτή του Αλντο Μόρο- για να προχωρήσουν «βαθιές μεταρρυθμίσεις» και να σχηματιστεί ένα κοινωνικό μέτωπο αρκετά ισχυρό για να τις υποστηρίξει. Ο Ιστορικός Συμβιβασμός δεν ήταν μια απλή συμφωνία διακυβέρνησης, αλλά στόχευε στην δημιουργία ενός συνασπισμού με αριστερή κατεύθυνση, ο οποίος περιελάμβανε από κομμουνιστές ως προοδευτικούς καθολικούς.
Τα χαϊδεμένα παιδιά της νομεκλατούρας του PCI ή της εφημερίδα «Unita» ανέλαβαν να μετακινήσουν το κόμμα-διάδοχο του PCI προς τον φιλελευθερισμό. Ολα άρχισαν στην Μπολόνια, στην ιστορική πόλη της ιταλικής αριστεράς, όταν ο Ακίλε Οτσέτο έδωσε στο κόμμα μια ιστορική στροφή. Από χρόνια, το PCI δεν προκαλούσε φόβο και δεν επικαλείτο τον μπολσεβικισμό. Κατείχε τη θέση ενός κυβερνητικού, αναθεωρητικού κόμματος. Ο Ιστορικός Συμβιβασμός είχε τελειώσει.
Τον Μάρτιο του 1989, ο Οτσέτο χρωμάτισε την ομιλία του στο Συνέδριο του PCI με περίεργα εγκώμια στην ελεύθερη αγορά. Τρεις ημέρες μετά την Πτώση του Τείχους, τον Νοέμβριο του 1989, ανακοίνωσε στην Μπολόνια την εξάλειψη της κομμουνιστικής ταυτότητας, και ένα μεγάλο κομματικό σχήμα «της αριστεράς». Ετσι, το 1989, ένα κομμάτι του PCI πήρε μαζί του το σφυροδρέπανο και την κληρονομιά του Γκράμσι και του Τολιάτι και ίδρυσε την Rifondazione Comunista. Ενα άλλο κομμάτι ίδρυσε το Partito democratico della Sinistra -Δημοκρατικό κόμμα της αριστεράς.
Ολο το στοίχημα ήταν πλέον να δοθεί πολιτική ταυτότητα σε αυτό το νέο κόμμα. Αρχισαν έτσι οι αναζητήσεις συμμαχιών με κομμάτια των χριστιανοδημοκρατών, με ανοίγματα στο ευρωπαϊκό περιβάλλον και το κοινό νόμισμα, αλλά και δυσκολίες να ευρεθεί ένα κεντρικό μήνυμα που θα αντικαθιστούσε αυτό του PCI. Επομένως, αυτό το στοίχημα δεν κερδήθηκε ποτέ.
Από τον Ντ’Αλέμα στο Μάαστριχτ
Για το πρώην PCI που έγινε PDS, Δημοκρατικό Κόμμα της Αριστεράς, το ερώτημα της ταυτότητας που θα αντικαθιστούσε τον κομμουνισμό ετέθη από την πρώτη ημέρα. Δεν υπήρχε καν η σκέψη να δοθεί η ετικέτα «σοσιαλιστικό» που θύμιζε τις σκοτεινές ημέρες Κράξι. Ακόμη λιγότερο υπήρχε η σκέψη να ονομαστεί «σοσιαλ-δημοκρατικό», αφού κάτι τέτοιο ήταν ξένο στα στελέχη που προέρχονταν από το PCI. Ο Μάσιμο Ντ’Αλέμα είχε λοιπόν τη φοβερή ιδέα να ταυτιστεί το πολιτικό μέλλον του PDS με την πολιτική λογική που περιλαμβανόταν στο Σύμφωνο του Μάαστριχτ. Να γίνουν, δηλαδή, οι καλύτεροι μαθητές του Μάαστριχτ...
Ο Νίνο Μορέτι στην ταινία Aprile, μιλάει για «κέντρο κέντρο κέντρο κέντρο κέντρο αριστερά». Για να δείξει ότι επί είκοσι χρόνια, τα πρώην στελέχη του PCI έδειχναν φοβισμένα μπροστά στα δημαγωγικά ουρλιαχτά της «κεντροδεξιάς» των Μπερλουσκόνι, Φίνι και Μπόσι -αυτή την χαοτική αλλά νικηφόρα ομάδα του 1994.
Σε απάντηση, το PDS συμμαχώντας με το κόμμα των Χριστιανο-δημοκρατών έφερε στη βουλή, το 1996, τον «Professore», Ρομάνο Πρόντι, πρώην φίλο του Αλντο Μόρο. Αλλά τα σύμβολα του Πρόντι (είναι δύσκολο να ταυτιστείς με μια ελιά, σύμβολο της συμμαχίας του PDS με τους χριστιανοδημοκράτες), η έλλειψη κοινωνικής βάσης και η έλλειψη πραγματικής κατεύθυνσης, εξασθένισαν τη συμμαχία.
Τα διάδοχα σχήματα του PDS συνέχισαν να δρουν στο Κέντρο, ενώ αυτό χανόταν μπροστά στα μάτια τους, όταν παράλληλα ορκίζονταν στον φιλελευθερισμό. Η συμμαχία έπεσε σταδιακά σε τεχνητό κώμα. Ωσπου έφτασε ο Ματέο Ρέντσι και ίδρυσε το Δημοκρατικό Κόμμα (PD), το οποίο δεν έχει καμία σχέση με την αριστερά.
Λίγα πράγματα είναι γνωστά για τον Ματέο Ρέντσι, εκτός του ότι ήταν πρόσκοπος και «δεν διάβασε ποτέ Γκράμσι». Ο Ρέντσι είναι γιός στελέχους των Χριστιανοδημοκρατών. Στο κόμμα του, Δημοκρατικό Κόμμα (PD) συνυπάρχουν πρώην στελέχη του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος και των Χριστιανοδημοκρατών. Αλλά είμαστε πολύ μακριά από τον Ιστορικό Συμβιβασμό, ως προς το περιεχόμενο: η πολιτική γραμμή του PD α λα Ματέο Ρέντσι συνίσταται στο να επιβάλλει φορολογία η οποία καθορίζεται από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς.
Η ιταλική αριστερά, αρχίζοντας από τους επιγόνους του PCI στο οποίο ανήκουν, πειραματίστηκε, αλλά εις βάρος της, με τα μαθήματα του Γκράμσι. Μέσα σε τριάντα χρόνια, η πτώση της ήταν ιλιγγιώδης και αποδείχθηκε ανίκανη να συγκρατήσει ή να απομονώσει τον μπερλουσκονισμό. Αλλάζοντας καπέλο από «κομμουνιστική» σε «αριστερή», οι ηγέτες των PDS/DS/PD έκαναν τα πάντα για να πετάξουν από πάνω τους την ταμπέλα της αριστεράς που στεκόταν εμπόδιο.
Αν η Αριστερά δεν υπάρχει πια στην Ιταλία, είναι γιατί, κατά βάθος, η ίδια αποφάσισε να μην υπάρχει πια. Πηγή Slate