Τα πολυπόθητα και πολλαπλώς εξαγγελθέντα στο παρελθόν εγκαίνια λειτουργίας του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ), για πρώτη φορά είναι επιτέλους ορατά!
Με αφορμή την παράταση της θητείας της διευθύντριας του μουσείου, Κατερίνας Κοσκινά, μιλήσαμε μαζί της σε αποκλειστική συνέντευξη για τις δυσκολίες που κλήθηκε να αντιμετωπίσει, ώστε να μπορέσει το ΕΜΣΤ να ανοίξει τις πόρτες του στο κοινό και να δείξει με περηφάνια τι σημαίνει «ελληνική σύγχρονη τέχνη».
-Τι ήταν αυτό που λειτούργησε ως μοχλός πίεσης από την πλευρά σας, ώστε να πάρουν μπρος οι διαδικασίες ολοκλήρωσης του μουσείου;
Δυο πράγματα. Το ένα ήταν η συνειδητοποίηση πως ενώ τα πράγματα είχαν μείνει πολύ πίσω, δινόταν προς τα έξω η εντύπωση, την οποία και εγώ η ίδια είχα ενστερνιστεί, ότι ήταν σχεδόν έτοιμο κι ότι έμεναν κάποιες τελευταίες εκκρεμότητες που μπορούσαν να επιταχυνθούν. Αγνοούσα, όμως, ότι αυτό που έβλεπα ήταν απλά η εικόνα ενός σύγχρονου, καινούριου κτηρίου, αλλά με εξοπλισμό που επουδενί επαρκούσε για να λειτουργήσει ως μουσείο.
Το δεύτερο αφορά στον εσωτερικό κανονισμό λειτουργίας και τις μελέτες. Νόμιζα πως ήταν έτοιμα κι ότι απλά έλειπαν κάποιες εγκρίσεις που οσονούπω θα διεκπεραιώνονταν. Υπέθετα πως ήταν σε φάση ολοκλήρωσης, ενώ στην πραγματικότητα ο κανονισμός δεν είχε καν υποβληθεί και οι μελέτες δεν είχαν πάρει καν οριστική έγκριση.
Άλλος κινητήριος μοχλός ήταν το πείσμα κι η πίστη στο εγχείρημα. Δέχτηκα το γεγονός ότι τα οικονομικά πράγματα, αλλά και ό,τι αφορούσε την ελληνική σύγχρονη τέχνη, δεν ήταν ευνοϊκά, και πορεύτηκα με γνώμονα την πραγματικότητα. Έκανα κινήσεις, ώστε να δείξω πως είμαστε αποφασισμένοι να προχωρήσουμε τις διαδικασίες, πως θέλουμε να δώσουμε το στίγμα στο μουσείο ότι «κι όμως κινείται».
Η διευθύντρια του μουσείου, Κατερίνα Κοσκινά (πηγή φωτογραφίας: ΕΜΣΤ, credits: Vladislav Zukovsky)
-Μιλήστε μου για ένα βασικό πρόβλημα του μουσείου.
Προβλήματα υπάρχουν πολλά. Ενδεικτικά θα αναφερθώ σε δύο σημαντικές ελλείψεις του κτηρίου: δεν υπάρχει αποθήκη στα 20.000 τετραγωνικά του μουσείου, ούτε χώρος αμφιθεατρικός κι έτσι «τρώγεται» εκθεσιακός χώρος για την αποθήκευση. Όσο για το ζήτημα του αμφιθεάτρου, έχουμε φτιάξει μια μικρή αμφιθεατρική διάταξη ως προσωρινή λύση στο πρόβλημα.
-Ποια είναι τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τη δική σας πρόταση για τη μόνιμη έκθεση του μουσείου;
Τη δική μου μελέτη για την έκθεση διέπουν 3 βασικοί άξονες: o πολιτικός, μιας και είναι αδύνατο να μη μιλήσει κανείς για την τρέχουσα πραγματικότητα χωρίς αναφορά σε αυτόν, η διέλευση ορίων, συμβολικών και πραγματικών, και οι μυθολογίες του οικείου, που σχετίζονται με θέματα υπαρξιακά, μνήμης και ψυχανάλυσης. Μέσα από τα έργα βλέπεις πιο ήπια, ίσως, αλλά συλλογικά και συνολικά το πρόβλημα και οδηγείσαι σε διαπιστώσεις και εναλλακτικούς τρόπους αντιμετώπισης του. Ακόμη, ο διαπολιτισμικός και ανθρωπιστικός χαρακτήρας της συλλογής του Μουσείου τονίζει τον κοινωνικό ρόλο της σύγχρονης τέχνης.
Εσωτερικός χώρος του ΕΜΣΤ (credits:Γιώργος Νέσης)
-Πότε έγινε το αίτημα της χορηγίας από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος και πώς πάει αυτό το ζήτημα;
Το αίτημα είχε γίνει το 2014. Έδινε 12 μήνες για την εκτέλεση και ζητούσε κάποιες προϋποθέσεις, οι οποίες ήταν εξασφάλιση προσωπικού, εξασφάλιση χρηματοδότησης για το προσωπικό και τα λειτουργικά του μουσείου και βεβαίως μελέτες. Όταν αυτά ζητήθηκαν, το ΕΜΣΤ δεν είχε ούτε ένα. Επομένως, το Ίδρυμα Νιάρχου δεν απέσυρε τη δωρεά του, αλλά το μουσείο δεν μπόρεσε να ανταποκριθεί στα προαπαιτούμενα, τα οποία ήταν πολύ απλά. Σήμερα έχουμε και τα τρία, κι όταν λέω σήμερα εννοώ από το Νοέμβριο του 2017. Εγκρίθηκε τον Αύγουστο ο εσωτερικός κανονισμός λειτουργίας, μπορέσαμε να καλύψουμε τη μισθοδοσία και κάποια απαραίτητα λειτουργικά και με τη βοήθεια της πολιτείας πήραμε 19 άτομα να δουλεύουν στο μουσείο. Έχει, μάλιστα, ξεκινήσει και η διαδικασία ΑΣΕΠ για τους μόνιμους.
-Ποιες είναι οι συνεργασίες που έχει το μουσείο με ιδρύματα του εξωτερικού;
Αφού δε μπορούσαμε να δουλέψουμε σωστά μέσα, έπρεπε να δουλέψουμε προς τα έξω, ιδιαίτερα το 2017 που ήταν μια χρονιά που όλα τα μάτια ήταν στραμμένα στη σύγχρονη τέχνη λόγω της διεξαγωγής της documenta 14 και στην Αθήνα, ώστε το μουσείο να μην είναι απόν. Αν είναι απόν σημαίνει πως δεν υπάρχει! Άρα τι κάνουμε: λανσάρουμε μια νέα σειρά που λέγεται «το ΕΜΣΤ στον κόσμο» κι η πρώτη μας συνεργασία γίνεται με το μουσείο σύγχρονης τέχνης της Αμβέρσας. Η έκθεση τρέχει ακόμη εκεί. Ξεκίνησε το Νοέμβριο του 2016 και θα τελειώσει τέλος Ιανουαρίου του 2018. Τι μας επιτρέπει αυτή η σειρά; Όχι απλώς συνεργασίες, αλλά επικοινωνία ουσιαστική και διάλογο με τα ιδρύματα του εξωτερικού. Τους δανείζουμε έργα από τη συλλογή μας και μας δανείζουν έργα από τη δική τους, στέλνουμε επιμελητές εκεί, έρχονται επιμελητές τους εδώ για να δουν τι γίνεται στην Ελλάδα. Αυτή ήταν η πρώτη εκδήλωση της σειράς «ΕΜΣΤ στον κόσμο» που ακόμη τρέχει. Η δεύτερη εκδήλωση ήταν η συνεργασία με τη documenta. Μετά απο μια πολύ μεγάλη διαπραγμάτευση που κράτησε πολύ, φιλοξενήσαμε ένα μέρος της documenta στο χώρο των περιοδικών εκθέσεων και ως αντάλλαγμα λάβαμε τον κεντρικότερο χώρο στο Κάσελ, το Φριντεριτσιάνουμ, που είναι και παραδοσιακά η μήτρα της documenta και το σημαντικότερο κτήριο θα τολμήσω να πω, στην Ευρώπη, σε ό,τι αφορά τη σύγχρονη τέχνη. Με αυτή τη συνέργεια, πρώτον ο κόσμος που ήρθε να δει τη documenta στην Ελλάδα είδε τη δυναμική του μουσείου και τις δυνατότητές του μελλοντικά. Αυτό μας τοποθέτησε κυριολεκτικά στο κέντρο της προσοχής. Χάρη σ’ αυτές τις συνεργασίες πετύχαμε μέσα σε ένα χρόνο στα μεγαλύτερα εικαστικά κέντρα και στις μεγαλύτερες εικαστικές εκδηλώσεις (documenta και Μπιενάλε Βενετίας), να είμαστε παρόντες. Το αποτέλεσμα από αυτή την παρουσία μας είναι να έχουμε το συγκλονιστικό και παγκόσμια πρώτο για όποιο ίδρυμα στον κόσμο που παραμένει επίσημα κλειστό, αριθμό του ενός εκατομμυρίου οχτακοσίων χιλιάδες επισκεπτών στις εκδηλώσεις μας εκτός Ελλάδας μέσα σε 6 μόλις μήνες. Κι όλα αυτά συμβαίνουν με κλειστό μουσείο. Αυτό δηλώνει την αναγκαιότητα πλέον του να κινείται το μουσείο με περιοδικές εκθέσεις και να είναι εξωστρεφές. Ταυτόχρονα δίνουμε ένα στίγμα εντός των τειχών μας που δεν είναι αυστηρά και αμιγώς εικαστικό, αλλά κάνουμε συνεργασίες με μουσικές, κινηματογράφους, performances, θέατρο, στη φιλοξενία πιο ευαίσθητων κοινωνικά ομάδων όπως τα σχολεία δεύτερης ευκαιρίας ή τους πρόσφυγες κι αυτή είναι η γραμμή που όσο είμαι εγώ εδώ θέλω να έχει το μουσείο, για να νιώθουμε ότι συμβάλουμε και στη διαμόρφωση ενός κλίματος.
(credits φωτογραφίας: Vladislav Zukovsky)
-Πώς οραματίζεστε το μουσείο σε μερικά χρόνια από τώρα;
Η αλήθεια είναι ότι είμαστε τόσο πολύ επικεντρωμένοι στο αύριο, το κυριολεκτικό αύριο της πλήρους λειτουργίας του που δεν σκέφτομαι το πώς, κι όσο κι αν φαίνεται περίεργο, δεν ξέρω κατά πόσο με αφορά τόσο πολύ αυτό του μέλλοντος. Ήρθα σε μια δύσκολη συγκυρία, ανέλαβα ένα ζήτημα δυσκολότερο από αυτό που νόμιζα, ήξερα πως ήταν δύσκολο αλλά δεν καταλάβαινα το πόσο δύσκολο ήταν. Για μένα, το βασικό μου θέμα αυτή τη στιγμή είναι η πλήρης λειτουργία του μουσείου, κάτι που σημαίνει εφαρμογή των μελετών, εγκατάσταση της συλλογής, προγραμματισμός για τα τρέχοντα, εξωστρέφεια και επαφή με άλλα μουσεία, εκπλήρωση του σκοπού του μουσείου, σύναψη σχέσεων με εκπαιδευτικά ιδρύματα κλπ. Δεν μπορώ, όμως, να τα κοιτώ όλα. Δεν αφήνω τίποτα απ’ έξω, αλλά τα κάνω όλα σε μικρές δόσεις για να μην υπάρξει κενό. Έτσι, δε μπορώ να επικεντρωθώ σε ένα θέμα. Στον εμπλουτισμό της συλλογής, στην εξωστρέφεια του μουσείου ή στα εκπαιδευτικά προγράμματα, στη διοίκηση, τη χρηματοδότηση κλπ. Όλα τρέχουν ταυτόχρονα και πρέπει να ασχοληθώ με όλα. Και με τη χορηγία, και με τον ΑΣΕΠ, και με τον εσωτερικό κανονισμό, τις δοκιμές του κτηρίου, ακόμα και τον αποχαρακτηρισμό του. Είναι μια ορχήστρα προβλημάτων, τα οποία παρά τον ήχο που κάνουν, έχει καταφέρει να παραχθεί μια συμφωνία. Προς το παρόν, το κύριο μέλημα μας είναι η πλήρης λειτουργία του μουσείου, η εγκατάσταση της μόνιμης συλλογής, τα επίσημα εγκαίνια κι από ‘κει κι ύστερα ο προγραμματισμός. Και ενώ προσπαθώ να οργανώσω και να προλάβω όλα αυτά, προσέχω να μην ατονίσει κάτι που έχουμε πετύχει πολύ σημαντικό: η επαφή με άλλα ιδρύματα του εξωτερικού.
Το ΕΜΣΤ (credits: Stephie Grape)
-Φοβάσθε μήπως η λειτουργία του μουσείου αντιμετωπίσει αντίστοιχους σκοπέλους με εκείνους που αντιμετώπισε κατά την έναρξη της λειτουργίας του;
Φυσικά και φοβάμαι. Εδώ έμαθα δύο πράγματα: πρώτον να περιμένω μια έκπληξη δυσάρεστη σε κάθε γωνία και δεύτερον ότι όσο και να φοβάσαι, πρέπει να έχεις μηχανισμούς για να ξεπερνάς το φόβο σου, δηλαδή αφού καταφέραμε και ξεπεράσαμε τα βασικά προβλήματα, δε φοβάμαι με την έννοια ότι δε θα τα καταφέρουμε, φοβάμαι τα ενδεχόμενα προβλήματα όταν θα αρχίσει η εφαρμογή των μελετών. Αλλά μπορώ μόνο να ενημερωθώ, δεν μπορώ να κάνω τίποτα άλλο. Και πιστεύω πως ό,τι πρόβλημα και να είναι αυτό, αποκλείεται να μη μπορεί να επιλυθεί.
-Διακινδυνεύει να πει κανείς πότε θα ανοίξει το ΕΜΣΤ ή καλύτερα να παραμείνει διστακτικός;
Είμαι πολύ αισιόδοξη. Έχουμε καταθέσει και το αίτημα στο Ίδρυμα Νιάρχου και τις μελέτες στο αρμόδιο τμήμα του Υπουργείου Πολιτισμού και περιμένουμε εγκρίσεις που πιστεύω θα πάρουμε. Κερδίσαμε το σεβασμό του κόσμου και δεν είναι τυχαίο ότι έχουμε 150 έργα καινούργια κι από αυτά τα 130 είναι δωρεές, όχι μόνο καλλιτεχνών αλλά και συλλεκτών. Πάντα θα φοβάμαι γιατί πάντα καιροφυλακτεί κάτι που δεν έχεις προβλέψει, αλλά η αισιοδοξία μου και η πίστη μου ότι, εφόσον τα καταφέραμε όταν ήμαστε λιγότεροι, είναι αδύνατο να μην τα καταφέρουμε τώρα, που και μας βοηθά περισσότερο η πολιτεία, και έχουμε περισσότερα χέρια.
(credits φωτογραφίας: Γιάννης Βασταρδής)