Το πρώτο fake news στην Αμερική το κυκλοφόρησε ο Ορσον Γουέλς -Και όλοι το πίστεψαν [εικόνες]

Είναι η εποχή που συζητείται περισσότερο από ποτέ η ισχύς και η έκταση που παίρνουν τα fake news στην ζωή μας. Ο Εμανουέλ Μακρόν, μάλιστα, ανακοίνωσε ότι θα φέρει νόμο εναντίον των ψεύτικων ειδήσεων.

Αξίζει να θυμηθούμε, με αφορμή την πλανητική συζήτηση για τα fake news, ότι η διασημότερη ψεύτικη είδηση ανέρχεται στα 1938, όταν ο Ορσον Γουέλς (μετέπειτα διάσημος σκηνοθέτης) ανακοίνωσε στο ραδιόφωνο, στην εκπομπή του, ότι οι Αριανοί εισέβαλαν κοντά στη Νέα Υόρκη.

«Δεν έχω ξαναδεί κάτι τόσο τρομακτικό. Βγήκε από τα σκοτάδια, σαν φίδι. Ωχ, ακόμη ένας...». Η φωνή του Carl Philips πνίγεται και σκεπάζεται από τις σειρήνες των περιπολικών. Ηταν δημοσιογράφος στο ραδιόφωνο του CBS και έτρεξε πανικόβλητος να καλύψει τα γεγονότα, όταν έμαθε ότι ένας αστεροειδής έπεσε στο αγρόκτημα κάποιου Wilmuth, στην περιοχή Grover's Mill, στο Νιού Τζέρσεϊ της Νέας Υόρκης. Εκατοντάδες περίεργοι έτρεξαν επίσης, έλεγε σε απευθείας μετάδοση ο δημοσιογράφος. Από μέσα ακούγονταν ανατριχιαστικές κραυγές, σκηνές πανικού...

«Μα τι συμβαίνει; Μια αχτίδα εκρήγνυται και φωτίζει τα πάντα, έρχεται κατά πάνω μου, είναι εδώ μερικά μέτρα μπροστά μου, δεν...».
Μοιάζουν με πλοκάμια. Να, τώρα μπορώ να δω ολόκληρο το σώμα. 
Είναι τεράστιο. Τεράστιο σαν αρκούδα και γυαλίζει σαν βρεγμένο δέρμα. Αλλά αυτό το πρόσωπο… κυρίες και κύριοι, είναι απερίγραπτο. Δεν αντέχω να το κοιτάω. Τα μάτια είναι μαύρα και γυαλίζουν σαν ερπετού και από το στόμα του στάζει σάλιο». Λίγα λεπτά αργότερα, ο εξωγήινος επιτέθηκε.

Η ταραγμένη φωνή του εκφωνητή περιέγραφε κάθε κίνηση του Αρειανού: «Μια σκυφτή μορφή βγαίνει απ’ το πιλοτήριο. Μπορώ να δω ένα φως… Τι είναι αυτό; Φλόγες ξεπηδούν απ’ τον καθρέφτη και κατευθύνονται προς τους ανθρώπους τριγύρω. Τους χτυπούν κατά πρόσωπο. 
Θεέ μου, τους τύλιξαν οι φλόγες. Τώρα όλο το χωράφι καίγεται. Εκρήξεις.. τα δέντρα… οι αποθήκες… τα αυτοκίνητα… πάει παντού. Έρχεται προς εμένα… απέχει μόλις μερικά μέτρα».

Ξαφνικά, η περιγραφή διακόπηκε και ο κόσμος που παρακολουθούσε με κομμένη την ανάσα, κατάλαβε ότι το χειρότερο είχε συμβεί. Πέρασαν σχεδόν 30 λεπτά απόλυτου πανικού. Το ραδιόφωνο μετέδιδε ότι ο στρατός ετοιμαζόταν να αντεπιτεθεί, ακούστηκε η φωνή του Προέδρου Ρούσβελτ να εμψυχώνει τους πολίτες και ο κόσμος βγήκε στους δρόμους πανικόβλητος. Μια γυναίκα ούρλιαζε ότι το τέλος του κόσμου είχε φτάσει....

Μια θανάσιμη σιωπή επικρατεί, ο Carl Philips δεν μιλάει πιά, ένας άλλος σπήκερ βγαίνει στον αέρα: «Κυρίες και κύριοι, για λόγους ανεξάρτητους από τη θέλησή μας, είμαστε υποχρεωμένοι να διακόψουμε το πρόγραμμα».

Ηταν Κυριακή 30 Οκτωβρίου 1938 και ο Ορσον Γουέλς παίζει ένα άσχημο παιχνίδι στους ακροατές του σταθμού CBS. Βρίσκεται στον 26ο όροφο ενός κτιρίου της Νέας Υόρκης, καθισμένος πίσω από ένα μικρόφωνο και ενορχηστρώνει την φάρσα, ενώ κουνιέται σαν τρελός. Αριστερά του βρίσκεται μια ορχήστρα από 26 μουσικούς, με μαέστρο τον Bernard Herrmann, ο οποίος θα παίξει στη συνέχεια σε πολλά αριστουργήματα της έβδομης τέχνης. Και μπροστά από τον Ορσον Ουέλς, μια ομάδα ηθοποιών πηγαινοέρχονται και μιλάνε στο μικρόφωνο.

Οι ηθοποιοί παίζουν όλους τους πρωταγωνιστές που ο Ορσον Ουέλς είχε φανταστεί: τον αγρότη Wilmuth έπαιζε μπροστά στο μικρόφωνο ο ηθοποιός Ray Collins, τον δημοσιογράφο Carl Philips ο Frank Readik, άλλοι έπαιζαν τους αστυνομικούς, τον υπουργό Εσωτερικών κλπ. Με κοντομάνικο πουκάμισο και τιράντες στο παντελόνι, ο Ορσον Γουέλς, 23 ετών εκείνη την εποχή, μιμείται τον καθηγητή Pierson, υποτίθεται διάσημο καθηγητή του πανεπιστημίου Princeton : Οι Αριανοί επέλεξαν την παραμονή των γιορτών Halloween για να κατέβουν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Με τη φωνή του, επίσης, ο Ουέλς παριστάνει τον στρατιωτικό κυβερνήτη του Νιού Τζέρσεϊ, ο οποίος ανακοίνωσε λακωνικά στο ραδιόφωνο τον θάνατο σαράντα περίπου ατόμων στην περιοχή Grover's Mill.

Ο νεαρός σκηνοθέτης είχε την ιδέα να μεταφέρει στο ραδιόφωνο το βιβλίο «Ο πόλεμος των κόσμων», ένα μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας, το οποίο είχε δημοσιεύσει σαράντα χρόνια νωρίτερα ο H.G. Wells. Το CBS είχε αναθέσει μια φορά την εβδομάδα στον Ορσον Ουέλς (τότε νεαρό διευθυντή του Mercury Theater), να μεταφέρει στο ραδιόφωνο, ζωντανά, κλασικά αριστουργήματα της λογοτεχνίας: Το Νησί των Θησαυρών του Stevenson, ο Γϋρος του κόσμου σε 80 ημέρες, του Ιουλίου Βερν, Ιούλιος Καίσαρ του Σέξπηρ κλπ.

Ο Ορσον Ουέλς σκηνοθετούσε εκείνη την εποχή τον «Θάνατο του Νταντόν» και είχε παραμελήσει την ραδιοφωνική εκπομπή του, ενώ δεν είχε προλάβει να ξαναγράψει τις σκηνές για το ραδιόφωνο. Αποφάσισε, λοιπόν, την τελευταία στιγμή, μέσα στη νύχτα, να γράψει στα γρήγορα ένα σενάριο με μια ομάδα σεναριογράφων και να μεταφέρει την ιστορία στο παρόν.

Την Κυριακή, στις 8 το βράδυ, όταν η στεντόρεια φωνή του ακούστηκε και διέκοψε μια μουσική εκπομπή για να μεταδώσει «μια σημαντική είδηση» ακούστηκε πολύ αληθοφανής. Τόσο αληθοφανής που οι ακροατές άρχισαν να πανικοβάλλονται όσο ανανέωνε τις πληροφορίες. Τις επόμενες ημέρες, ο Τύπος έγραψε ότι σκηνές μαζικής υστερίας διαδραματίστηκαν στο Νιού Τζέρσεϊ αλλά και αλλού. Χιλιάδες οικογένειες επιβιβάστηκαν σε αυτοκίνητα, κάποιοι απελπισμένοι σκέφτηκαν να αυτοκτονήσουν παρά να περιμένουν τον θάνατο από αυτά «τα φρικτά τέρατα»...

Την ώρα που παιζόταν η εκπομπή, μία διακοπή ηλεκτρικού ρεύματος τύλιξε στο σκοτάδι την πόλη Κόνκριτ στο Σιάτλ. Οι κάτοικοι ένιωσαν πως πράγματι η χώρα βρισκόταν σε εμπόλεμη κατάσταση, αλλά χωρίς τηλέφωνο, δεν μπορούσαν να επικοινωνήσουν με κανέναν.

Άλλος λόγος που βοήθησε στην εξάπλωση του πανικού, ήταν η έλλειψη διαφημίσεων. Η εκπομπή του Γουέλς δεν είχε χορηγό και δεν υπήρχε προγραμματισμένο διάλειμμα για διαφημίσεις, με αποτέλεσμα η εκπομπή να συνεχίζεται χωρίς διακοπή για πολλή ώρα. Το πρώτο διάλειμμα έγινε 40 λεπτά μετά από την έναρξη, όταν βόλευε και την εξέλιξη της πλοκής. Τότε έπαιξε η ανακοίνωση ότι το πρόγραμμα ήταν απλώς μία ραδιοφωνική παράσταση. Δυστυχώς όμως, οι πιο πανικοβλημένοι ακροατές είχαν ήδη εγκαταλείψει τα σπίτια τους.

Ο γραπτός Τύπος, που είχε ζημιωθεί από την επέκταση του ραδιοφώνου, χρησιμοποίησε το συμβάν για να αναδείξει πόσο επικίνδυνη ήταν η επιρροή που ασκούσε το ραδιόφωνο στο κοινό. Άλλωστε, υποστήριζαν οι εκδότες της Αμερικής, και «η προπαγάνδα του Χίτλερ εξαπλώθηκε με τον ίδιο τρόπο που εξαπλώθηκε και ο πανικός το βράδυ της 30ης Οκτωβρίου». Θεώρησαν υπεύθυνο τον Όρσον Γουέλς για τον πανικό που προκλήθηκε και την επόμενη μέρα, χρειάστηκε να απολογηθεί δημοσίως.

Δήλωσε ότι δεν είχε στόχο να προκαλέσει χάος και δεν φαντάστηκε ότι οι ακροατές θα πίστευαν ότι η ιστορία ήταν πραγματική, μιας και το μυθιστόρημα ήταν πολύ γνωστό. Παρά τον πανικό, η παράσταση δέχτηκε χιλιάδες θετικές κριτικές και μάλιστα βρήκε χορηγό, τις σούπες «Κάμπελ». Η ραδιοφωνική παράσταση της 30ης Οκτωβρίου απογείωσε την καριέρα του Γουέλς, που μέχρι τότε ήταν ένας απλός θεατρικός σκηνοθέτης, αλλά αμέσως δέχτηκε προτάσεις να συνεργαστεί με το Χόλιγουντ....

Την επόμενη χρονιά, ο Ορσον Γουέλς σκηνοθέτησε και πρωταγωνίστηκε στον Πολίτη Κέην, μια από τις σημαντικότερες ταινίες του παγκόσμιου κινηματογράφου. Αλλά όπως και στην ιστορία του Κέην, ο Γουέλς γνώρισε τον θρίαμβο και την δόξα, αλλά μετά κατρακύλησε ραγδαία. Ο ίδιος μάλιστα εξομολογήθηκε προς το τέλος της ζωής του: «Ξεκίνησα στην κορυφή και μετά μόνο κατέβαινα».