Οι φυλακισμένοι-ζωγράφοι του Γκουαντάναμο -Σπαρακτικά έργα, απίστευτη ιστορία [εικόνες]

Η αμερικανική φυλακή του Γκουαντάναμο άνοιξε επί προεδρίας Μπους, το φθινόπωρο του 2011, ως αντίδραση στις επιθέσεις στους Δίδυμους Πύργους, της 11ης Σεπτεμβρίου.

Το Γκουαντάναμο βρίσκεται σε μια στρατιωτική βάση στην Κούβα, όπου δεν εφαρμόζονται οι ισχύοντες νόμοι στο έδαφος των ΗΠΑ. Τα άτομα που είναι φυλακισμένα εκεί αποκαλούνται «εχθροί μαχητές» και δεν έχουν κανένα δικαίωμα.
Οταν το 2008 εξελέγη πρόεδρος ο Μπαράκ Ομπάμα είχε υποσχεθεί να κλείσει οριστικά το Γκουαντάναμο, αλλά δεν μπόρεσε να τηρήσει την υπόσχεσή του. Οι αρχές της φυλακής αποφάσισαν τότε να επιτρέψουν τα μαθήματα ζωγραφικής ώστε να καλυτερέψουν την καθημερινότητα των φυλακισμένων.

Στα μαθήματα επιβάλλονται απαγορευτικοί κανόνες. Τα μολύβια, τα χρωματιστά στυλό και τα πινέλα δεν πρέπει να έχουν κανένα μεταλλικό μέρος που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως όπλο. Αρχικά τα μαθήματα ήταν εβδομαδιαία και οι αρχές επέβλεπαν προσεκτικά τα σκίτσα και τους πίνακες για να βεβαιωθούν ότι δεν περιείχαν κρυμένους κώδικες.
Με τον καιρό, τα μαθήματα ζωγραφικής στο Γκουαντάναμο έγιναν πολύ δημοφιλή: μειώθηκαν οι εντάσεις, οι φυλακισμένοι έβρισκαν μια διέξοδο και απέκτησαν δικαίωμα να συνεχίζουν τα έργα τους μέσα στα κελιά.

Η δημοσιογράφος Carol Rosenberg, η οποία γνωρίζει καλά την φυλακή Γκουαντάναμο, έγραψε ότι οι καθηγητές έβαζαν τα έργα των φυλακισμένων στους τοίχους της βιβλιοθήκης και οι δημοσιογράφοι που έκαναν επίσκεψη στη φυλακή είχαν δικαίωμα να τα φωτογραφίζουν. Η Carol Rosenberg αναφέρει επίσης το The Wire, ένα ενημερωτικό φυλλάδιο της φυλακής, το οποίο δεν εκδίδεται πλέον, και έδειχνε έναν αξιωματικό του στρατού να θαυμάζει τα έργα «που είχαν ασυνήθιστη δύναμη».

Η επιτυχία ξεπέρασε κάποια στιγμή τη φαντασία. Εγινε μια επιλογή 36 έργων και παρουσιάστηκαν σε έκθεση που προκάλεσε μεγάλο ενδιαφέρον: «Ode to the Sea: Art from Guantánamo Bay» στο John Jay College of Criminal Justice της Νέας Υόρκης. Την έμπνευση γι'αυτή την απίστευτη έκθεση είχε η Erin Thomson, καθηγήτρια τέχνης. Τα έργα βγήκαν από το Γκουντάναμο, με επίσημο τρόπο, με τη μεσολάβηση του Ερυθρού Σταυρού, ο οποίος έστελνε τα έργα στις οικογένειες των φυλακισμένων μέσω των δικηγόρων τους.
Οι φυλακισμένοι τους εμπιστεύονταν τα έργα τους για να τα φυλάξουν ή τους τα χάριζαν. Αυτή η πρακτική είχε γίνει τόσο δημοφιλής που η φυλακή είχε τυπώσει μια αίτηση για τους δικηγόρους ώστε να καταγράφεται κάθε έργο που έβγαινε από τη φυλακή.

Ανάμεσα στους «δημιουργούς» του Γκουαντάναμο βρίσκονται ορισμένοι που είναι ακόμη φυλακισμένοι, όπως οι Moath Al-Alwi, Ammar Al-Baluchi, Ahmed Rabbani και Khalid Qasim. Κάποιοι άλλοι έχουν απευλευθερωθεί και επέστρεψαν σπίτι τους, όπως ο Αλγερινός Djamel Ameziane ή μεταφέρθηκαν σε τρίτες χώρες, όπως ο Mansoor Ad Ayfi ο οποίος μεταφέρθηκε στη Σερβία.

Ωστόσο, σήμερα, επί Ντόναλντ Τραμπ, κανένα έργο δεν μπορεί πια να βγει από τη φυλακή. Το Πεντάγωνο αποφάσισε ότι οι τελευταίοι φυλακισμένοι που βρίσκονται στο Γκουαντάναμο δεν είναι ιδιοκτήτες των έργων τους, όπως αναφέρει η εφημερίδα Miami Herald. Οι 41 φυλακισμένοι έχασαν κάθε δικαίωμα πάνω στα έργα τους τα οποία έφτιαξαν στα χρόνια που πέρασαν εκεί. Τα έργα ανήκουν πλέον στις ΗΠΑ.

Η χρήση της ζωγραφικής ως θεραπεία για τα άτομα με στρες και ψυχικά τραύματα δεν είναι κάτι καινούριο. Στο Γκουαντάναμο, τα μαθήματα δεν δίδονταν από πτυχιούχους καθηγητές τέχνης. Ο πρώτος που «δίδαξε» ήταν ένας Σουδανός, ο οποίος έμεινε στο Γκουαντάναμο ένα μήνα και παραχώρησε τη θέση του σε έναν Ιρακο-Ιορδανό, γνωστό ως Adam, ο οποίος έμεινε αρκετά για να διδάξει σχέδιο και χρώματα με πινέλα.

Τα έργα των φυλακισμένων επιτρέπουν να καταλάβει κάποιος το εσωτερικό της ζωής στη φυλακή. Οι παλιότεροι φυλακισμένοι, κάποιοι επί 15 χρόνια, εξηγούν ότι αρχικά δεν ήξεραν πού βρίσκονταν. Ορισμένοι δεν γνώριζαν σε ποιά ήπειρο ή χώρα τους είχαν μεταφέρει. Με την άφιξη νέων φυλακισμένων και όταν το Γκουαντάναμο έγινε «διάσημο», τότε κατάλαβαν πού βρίσκονταν. Στη συνέχεια επετράπησαν στη φυλακή οι τηλεοράσεις και δόθηκε μια διέξοδος στον εξωτερικό κόσμο.
Αυτή η εξέλιξη της φυλακής του Γκουαντάναμο και το «άνοιγμα» στον έξω κόσμο είναι ένα από τα θέματα ζωγραφικής, όπως ο νεκρός Αϊλάν σε μια τουρκική παραλία ή η επίθεση στην Κωνσταντινούπολη εναντίον του Γαλάζιου Τζαμιού. Κάποιοι άλλοι φυλακισμένοι εμπνέονται από την καθημερινή ζωή, αναπαριστούν μια νεκρή φύση ή ποτήρια σε ένα τραπέζι, ή φαντάζονται σκηνές του εξωτερικού κόσμου, όπως ένα εστιατόριο.

Αλλά το πιο κοινό θέμα είναι η θάλασσα, ο ατελείωτος ωκεανός και τα πλοία, παρότι πρόκειται για στοιχεία που ελάχιστα βλέπουν οι φυλακισμένοι, οι οποίοι βρίσκονται κλεισμένοι σε κτίρια περιστοιχισμένα από μαντρότοιχους. Οπως εξηγεί ο Mansoor Ad-Ayfi, στον κατάλογο της έκθεσης, η θάλασσα «σημαίνει την ελευθερία που κανείς δεν μπορεί να ελέγξει ή να κατέχει, την ελευθερία για όλους».

Μεταξύ των ετών 2013 και 2015, 40 φυλακισμένοι απελευθερώθηκαν από το Γκουαντάναμο. Υπολείπονται σήμερα άλλοι 41 φυλακισμένοι εκ των οποίων μόνο οι 10 περιμένουν να δικαστούν από στρατιωτικά δικαστήρια. Ανάμεσά τους βρίσκεται ο εγκέφαλος των επιθέσεων της 11ης Σεπτεμβρίου, Khalid Sheikh Mohammed. Για τους υπόλοιπους 31 δεν υπάρχει τυπική κατηγορία και καμμία δίκη δεν προβλέπεται. Αυτοί θα πρέπει να περιμένουν οδηγίες και αποφάσεις της αμερικανικής διοίκησης. Ο Ντόναλντ Τραμπ είχε υποσχεθεί προεκλογικά ότι κανείς δεν πρόκειται να απελευθερωθεί πια από το Γκουαντάναμο και αυτή είναι μια υπόσχεση που αναμένεται να κρατήσει.