Η Ασλί Ερντογάν δεν είναι μια συνηθισμένη γυναίκα. Η 50χρονη διάσημη Τουρκάλα συγγραφέας, δημοσιογράφος («ένα από τα πιο επικίνδυνα επαγγέλματα στη χώρα μου», όπως λέει) και ακτιβίστρια συνελήφθη και φυλακίστηκε με την κατηγορία της συμμετοχής σε τρομοκρατική οργάνωση και της υπονόμευσης της εθνικής ενότητας. Μετά από τέσσερις μήνες κράτησης αποφυλακίστηκε, υπό όρους, ενώ η δίκη της εκκρεμεί.
Από τα τέλη Σεπτεμβρίου η Ασλί Ερντογάν ταξιδεύει στην Ευρώπη, όπου τιμάται ή παρουσιάζει τα βιβλία της. Στην Αθήνα ήρθε προσκεκλημένη των εκδόσεων Ποταμός και της Αναστασίας Λαμπρία _την περασμένη Πέμπτη μίλησε στο Μέγαρο Μουσικής για τη «γραφή ως αντίσταση και ανάσταση», με αφορμή το τελευταίο της βιβλίο «Μήτε κι η σιωπή δεν είναι πια δική σου» (μετάφραση Ανθή Καρρά). Με την εμπειρία της φυλακής χαραγμένη πάνω της, αλλά κυρίως με την εμπειρία του να είσαι γυναίκα, σήμερα, στην Τουρκία, έχει πολλά να πει.
- Πώς θα περιγράφατε την Τουρκία σήμερα; Μπορούμε να μιλάμε για μια δημοκρατική χώρα;
«Οχι, δεν νομίζω. Δεν είναι χώρα δημοκρατίας. Είναι μια χώρα που ένα κόμμα και ένας άνδρας που ό,τι λέει είναι νόμος. Το σύστημα είναι τόσο διεφθαρμένο και κυρίως η δικαιοσύνη. Εχω μιλήσει με δικηγόρους που έχουν ζήσει παλαιότερες εποχές και όλοι αυτό που επισημαίνουν. Σήμερα δυόμιση χιλιάδες δικαστές είναι στη φυλακή _γίνονται συλλήψεις δικαστών ακόμα και κατά τη διάρκεια μιας δίκης. Αυτό ούτε οι Ναζί δεν το έκαναν».
- Θέλετε να μου μιλήσετε για την εμπειρία σας από τη φυλακή;
«Είχα γράψει πολύ για τη φυλακή και τους φυλακισμένους από τη στήλη μου στην εφημερίδα, πριν από τη δική μου εμπειρία. Νόμιζα ότι ήξερα τη σκοτεινή πλευρά της. Βλέποντας πως είναι οι φυλακές μιας χώρας, είναι ένας τρόπος να μάθεις για την ίδια τη χώρα. Ρατσισμός φυλής, κοινωνικής τάξης, (μη) λειτουργία της δικαιοσύνης. Τα ήξερα όλα αυτά, θεωρητικά. Ζώντας στη φυλακή τέσσερις μήνες τα είδα και κατάλαβα ότι τα πράγματα είναι πολύ χειρότερα από ό,τι μπορούσα να φανταστώ».
»Ακούς ιστορίες που θεωρείς αδιανόητες, κι όμως είναι πραγματικές. Γνώρισα μια γυναίκα που είναι στη φυλακή εδώ και τέσσερα χρόνια μόνο και μόνο γιατί η αδελφή της είναι μέλος του PPK (σ.σ. Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν) και επειδή δεν μπορούν να βρουν την αδελφή της, συνέλαβαν εκείνη. Τόσες πολλές γυναίκες είναι στη φυλακή μόνο και μόνο γιατί είναι γυναίκες. Μια άλλη γυναίκα είναι ισόβια, γιατί ο εραστής της σκότωσε τον άνδρα της. Η ποινή του εραστή της ήταν ελάχιστη».
- Ο μισογυνισμός μοιάζει να είναι κανόνας...
«Στο έπακρον. Αν ένας άντρας σκοτώσει μια γυναίκα πάει φυλακή για 10-15 χρόνια. Αν η γυναίκα έχει έστω και κάποια σχέση με τον φόνο ενός άνδρα _κι ας μην τον έχει κάνει, παίρνει ισόβια. Μισογυνισμός, ρατσισμός, σεξισμός, κοινωνική ανισότητα, όλα. Στη φυλακή μαθαίνεις τι θα πει πραγματικός φασισμός. Και οι φυλακές γίνονται κάθε μέρα και χειρότερες. Οι σωματικοί βασανισμοί έχουν επιστρέψει. Οχι, εμένα δεν με βασάνισαν σωματικά».
- Πώς βιώνατε την καθημερινότητα;
«Στη φυλακή κάθε μέρα μοιάζει με την προηγούμενη και την επόμενη. Δεν υπάρχει κάτι νέο, δεν υπάρχουν αλλαγές. Είσαι διαρκώς σε μια αντιπαράθεση με τις αρχές. Στη φυλακή δεν είναι δικός σου ούτε ο χώρος ούτε ο χρόνος. Ερχονται οι φρουροί, χτυπάνε τα κουδούνια, σε καλούν από τα μεγάφωνα, δεν υπάρχει ούτε ώρα για να ησυχάσεις, να συγκεντρωθείς. Δεν νοιώθεις ασφαλής. Ολα είναι πολύ άσχημα, Και κάνει πολύ κρύο _είναι όλο πέτρα. Ο χειμώνας στη φυλακή ξεκινά από τον Σεπτέμβριο. Τον Δεκέμβριο η θερμοκρασία είναι δέκα βαθμοί και πρέπει να ζεις, να κοιμάσαι, να τρως μέσα σ΄αυτό το κρύο. Ολα είναι τόσο άσχημα εκεί μέσα. Παντού πλαστικό. Οχι, δεν είναι βρώμικα, γιατί εμείς καθαρίζουμε».
- Νοιώσατε φόβο; Εχετε υποστεί βία;
«Ο πραγματικός φόβος έχει να κάνει με την υπόθεσή σου, τι μπορεί να συμβεί, τι σε περιμένει. Οταν είσαι υπό κράτηση, δεν ξέρεις τι θα γίνει. Πιο χαλαροί είναι οι καταδικασμένοι, γιατί ξέρουν τι τους περιμένει. Το χειρότερο λοιπόν δεν είναι ο φόβος, είναι η αβεβαιότητα.
»Οσο για βία ανάμεσα στους πολιτικούς κρατούμενους, στους κρατούμενους του PKK, δεν υπάρχει. Ανάμεσα στους άλλους εγκληματίες, ναι, υπάρχει βία».
- Θα γράψετε για όλα αυτά φαντάζομαι...
«Ναι, ναι. Νομίζω ότι είμαι έτοιμη, αλλά δεν θα είναι εύκολο».
- Σκοπεύετε να γυρίσετε στην Τουρκία;
«Αυτή είναι η πρόθεσή μου. Εφυγα στα τέλη του περασμένου Σεπτεμβρίου για να παραλάβω ένα βραβείο και δεν έχω γυρίσει ακόμα. Κάθε βδομάδα έχω και κάπου να πάω, μια πρόσκληση, η κυκλοφορία του βιβλίου μου. Δεν έχω όμως άδεια παραμονής ούτε έχω εγκατασταθεί πουθενά. Διατηρώ τις ελπίδες μου για την δικαστική μου υπόθεση. Στο τελευταίο δικαστήριο ο διευθυντής σύνταξης της εφημερίδας μου αφέθηκε ελεύθερος, κι αυτό είναι ένα καλό σημάδι. Η μήπως όχι; Πάντως κανένας από τους δέκα που είχαμε συλληφθεί, οι πέντε ήμασταν στη φυλακή και τώρα δεν είναι πια κανένας. Ισως είναι καλό, ίσως όχι. Μερικές φορές σε απελευθερώνουν για να σου επιβάλουν, μετά, μια σκληρή ποινή.
- Αισθάνεστε ελεύθερη πια;
«Αναρωτήθηκα πολλές φορές αν η ομηρεία σε διδάσκει για την ελευθερία. Δεν ξέρω, δεν είμαι σίγουρη. Λες και η δυστυχία σε διδάσκει για την ευτυχία. Είναι λίγο αφηρημένη έννοια η ελευθερία, υφίσταται άραγε πραγματικά; Αλλά την έννοια της απελευθέρωσης την καταλαβαίνω και στη φυλακή την έμαθα ακόμα καλύτερα. Στη φυλακή έμαθα ότι ο χειρότερος φύλακας, είναι οι φόβοι σου, οι δικοί σου φόβοι».
- Αναθεωρήσατε τη ζωή σας δηλαδή;
«Τους μήνες που ήμουν στη φυλακή, κοίταξα πολλές φορές πίσω, στη ζωή μου. Και είδα πόσες πολλές φυλακές είχα χτίσει για τον εαυτό μου, όπως και πόσες πολλές είχε χτίσει η κοινωνία για μένα _επειδή είμαι γυναίκα, συγγραφέας, δημοσιογράφος. Είδα πόσο περιόρισα μόνη μου τη ζωή μου, πόσο φυλακισμένη ζούσα και αποφάσισα να ανοίξω τα κελλιά μου. Εύκολο να το λες, δύσκολο να το κάνεις.
»Κι όμως, πριν από δύο εβδομάδες έκανα, για μένα, ένα τριήμερο ταξίδι στη Φλωρεντία. Ονειρευόμουν τη Φλωρεντία εδώ και τριάντα χρόνια. Κι ας έχω ταξιδέψει τόσο πολύ. Δεν ξέρω αν αυτό είναι ελευθερία, ξέρω ότι το ήθελα πολύ».
- Κυρία Ερντογάν, τι σας δίδαξε αυτή η εμπειρία;
«Είμαι ένας πολύ ευαίσθητος άνθρωπος. Σαν παιδί. Στη φυλακή αποφάσισα να μην δίνω σημασία στα μικρά πράγματα που με δυσαρεστούσαν, να μην τα παίρνω τόσο σοβαρά. Ο χρόνος είναι περιορισμένος, μπορείς να φύγω ανά πάσα στιγμή, οπότε, ας το απολαύσω.... Εδωσα στον εαυτό μου αυτή την εντολή».
- Βλέπετε πιο αισιόδοξα τα πράγματα από εδώ και πέρα;
«Δεν είμαι αισιόδοξη για τον εαυτό μου, αλλά, μετά τη φυλακή έχω λιγότερες φοβίες. Για την πατρίδα μου όμως δεν βρίσκω κανένα λόγο για να είμαι αισιόδοξη. Μπορεί να αλλάξει η Τουρκία, αλλά θα μας κοστίσει πολύ. Ούτε ξέρω που θα μπορούσα να βασιστώ. Στις εκλογές; Μα αν το αποτέλεσμα δεν είναι αρεστό στον Ερντογάν, θα το αλλάξει, αν δεν μπορεί να το αλλάξει θα τις ακυρώσει... Από που να αντλήσω ελπίδα; Οσοι είναι εναντίον του καθεστώτος είναι φυλακή...»
