Συγγραφέας και δημοσιογράφος, ο Θεσσαλονικιός Γιώργος Σκαμπαρδώνης είναι σήμερα μια από τις πιο ουσιαστικές πένες που διαθέτει η χώρα: Με έναν λόγο καθαρό, γοητεύει και συναρπάζει στήνοντας στο χαρτί κόσμους σχεδόν αληθινούς.
Πνεύμα ανήσυχο και δημιουργικό, οξύς σχολιαστής της πραγματικότητας, μοιράζεται σκέψεις και απόψεις, από τον ρατσισμό και την Εκκλησία, ως την πολιτική και την κρίση. Και τονίζει: «Πολιτικός γίνεται κανείς είτε γιατί αγαπάει πολύ την πατρίδα, είτε γιατί δεν αγαπάει τίποτε και βρίσκει παρηγοριά στο νταλαβέρι», ενώ αναρωτιέται για τη σημασία της λέξης «Κεντροαριστερά»: «Κάτι σαν "μπαουλοντίβανο";».
- Κύριε Σκαμπαρδώνη, ποιος είναι ο προσωπικός σας τρόπος γραφής; Πώς και πού γράφετε; Κλέβετε από τη ζωή ακόμα και φράσεις; Μου δίνετε την αίσθηση ότι με τα βιβλία σας εκφράζετε μια «λογοτεχνία δρόμου»...
«Η ποίηση, η λογοτεχνία, είναι στο δρόμο. Αφήστε τον γάμο και πάτε για πουρνάρια, έλεγε ο Μπρετόν. Η λογοτεχνία είναι δίπλα μας, κυρίως, και λιγότερο εντός μας. Μέσα στον κόσμο. Και φυσικά κλέβω φράσεις, λέξεις και ιστορίες απ’ τον περίγυρο, στενό και ευρύτερο. Ο καλλιτέχνης δεν γράφει μόνο για τον εαυτό του, αλλά για την ευρύτερη και βαθύτερη ανθρώπινη κατάσταση. Αναπόφευκτα εμπνέεται από τους άλλους, εφόσον αγωνιά να τους εκφράσει. Τώρα όσον αφορά τον προσωπικό τρόπο γραφής, είναι μια ερώτηση που για να απαντηθεί θέλει έναν τόμο - αλλά και πάλι δεν θα τα καταφέρουμε, εφόσον το ύφος περιέχει πάντα κάτι που μας διαφεύγει».
- Ζωγραφίζετε, γράφετε... Τι κάνει έναν άνθρωπο να στραφεί στην τέχνη; Σε τι είναι ξεχωριστός;
«Στην τέχνη σε στρέφει η απορία της ύπαρξης. Η μαγεία των πραγμάτων. Το ακατανόητο της ομορφιάς, του έρωτα, της φθοράς, του τέλους, της ίδιας της Τέχνης. Το δέος μπροστά στο υπάρχειν. Το μυστήριο του σώματος. Η μαγγανεία της γλώσσας. Η αγωνία να βρεις κάποιο περιεχόμενο. Να νοηματοδοτήσεις τα πράγματα, να τα δεις μέσα από ένα προσωπικό φως. Η θέληση να γοητεύσεις τον αναγνώστη. Να αποπλανηθείς εσύ ο ίδιος απ’ τον εαυτό σου, ή από άλλους, ως αναγνώστης, θεατής, ή ακροατής. Ο καλλιτέχνης είναι ξεχωριστός, ανάμεσα σε ξεχωριστούς. Ο καθείς μας είναι απόλυτα ξεχωριστός. Απλώς ο δημιουργός έχει διαφορετική πετριά. Άλλο κισμέτ. Ξεχωριστή όραση. Στο βάθος, όμως, είναι κι αυτός ακατανόητος, όπως όλοι».
- Στα βιβλία σας (μυθιστορήματα, διηγήματα) αλλά και στα σενάριά σας -και αναφέρομαι στα πιο πρόσφατα- αποτυπώνεται η σύγχρονη πραγματικότητα. Έτσι είμαστε; Κάπου ανάμεσα σε έναν υπόκοσμο και έναν καθωσπρεπισμό;
«Πάντα έτσι ήμασταν. Ο καθωσπρεπισμός υπάρχει, όπως και ο ημίκοσμος, ο υπόκοσμος και οι ενδιάμεσες αποχρώσεις. Όμως οι περισσότεροι Έλληνες είναι σοβαροί άνθρωποι. Νοικοκύρηδες, με αίσθημα ευθύνης κατά βάθος. Αλλά και το κακό υφίσταται σε ποικίλες αποχρώσεις. Επιπλέον, η μοίρα κανενός δεν είναι σταθερή. Οι Ρώσοι λένε: ποτέ μην πεις ότι στη ζωή σου δεν θα ζητιανέψεις, ή δεν θα πας φυλακή. Όλα μπορούν να συμβούν σε όλους. Για δείτε τους Σύρους πρόσφυγες. Κι αυτοί είχαν εξοχικά, πιστωτικές, αυτοκίνητα, καριέρες και παιδικά δωμάτια. Τώρα;».
- Η σάτιρα μάς βοηθά να γίνουμε καλύτεροι; Πιο ανεκτικοί ίσως; Εχει όρια; Και δεν αναφέρομαι στον δικό σας τρόπο γραφής, κυρίως σε όσους τον κάνουν τρόπο ζωής…
«Η σάτιρα βοηθάει όσους θέλουν να βοηθηθούν. Είναι χρήσιμη, γιατί επαναφέρει τα πράγματα στις διαστάσεις τους - αν κανείς έχει την διάθεση να ακούσει και να δει. Αλλά συνήθως η Τέχνη είναι τόσο χρήσιμη, όσο και το νήμα δοντιών σε έναν καρχαρία. Όρια στη σάτιρα δεν υπάρχουν. Και αν υπάρχουν το ερώτημα είναι ποιος τα θέτει. Κι εκεί αρχίζει το πανηγύρι, όπου δεν βρίσκεις άκρη. Εφόσον στην αισθητική μπορεί κανείς να επικαλεστεί την προσωπική άποψη, που αθωώνει, ή καταδικάζει τα πάντα αυθαιρέτως. Άρα;»
- Αλλάζει ο Έλληνας; Βελτιώνεται;
«Για να απαντήσω σε αυτό πρέπει να θέσουμε κριτήρια. Σε σχέση με τι, ως προς τι, και ποιο είναι το καλό και το κακό. Πάντως μας πρόλαβε ο Ηράκλειτος. Έλλην αεί παις. Βελτιώνεται επί τα χείρω, χειροτερεύει προς το καλύτερο».
- Τι είναι η πατρίδα μας; Ποια είναι η πατρίδα μας;
«Τεράστια κουβέντα, οπότε θα σας πω μόνο με έναν στίχο του Θανάση Τζούλη: «Επικαλούμαι τον Οδυσσέα Ελύτη αντί διαβατηρίου».
- Εκκλησία και υποκρισία: Ποιες είναι οι σκέψεις σας;
«Η υποκρισία υπήρχε, υπάρχει και θα υπάρχει πριν και μετά την όποια Εκκλησία. Και είναι υποκρισία να μην το βλέπουμε. Η υποκρισία είναι σύμφυτη με τον άνθρωπο αφότου ζει σε κοινωνίες. Κάποτε είναι σωτήρια -όπως, ας πούμε, είναι τα προσχήματα. Δεν μπορεί να υπάρξει καταρχήν διπλωματία, ή απλές σχέσεις χωρίς προσχήματα. Ούτε εξουσία χωρίς θεατρικότητα, είτε η εξουσία αυτή είναι θρησκευτική, πολιτική ή καλλιτεχνική. Δεν υπάρχει καμιά εξουσία χωρίς τελετουργικό. Υποδοχή του ηγέτη, αγήματα, προσφωνήσεις, ειδική χρήση της γλώσσας, ποιος βαδίζει επικεφαλής και ποιος ακολουθεί. Η παρέλαση δεν είναι μόνο οι παρελάσεις. Η παρέλαση είναι σύμφυτη με την ισχύ. Ποιος περπατάει πάντα πρώτος, ο κ. Τσίπρας ή ο κ. Παπάς;».
- Ο σημερινός πολιτικός (βουλευτής, υπουργός, πρωθυπουργός, πρόεδρος) πόσο κοντά είναι με τον δικό σας «Υπουργό Νύχτας»; Τζόγος, υπόκοσμος και πόσα ακόμα… Γιατί πιστεύετε ότι σήμερα κάποιος γίνεται πολιτικός;
«Ο "Υπουργός Νύχτας" είναι μια διαχρονική φιγούρα. Πάντα υπάρχει ο τυχοδιωκτισμός, η αναξιοκρατία, η καταστρατήγηση των ιεραρχιών, η αναξιότητα. Υπάρχουν βέβαια και εξαιρέσεις. Αλλά γενικά μιλώντας, η πολιτική κακοδαιμονία είναι ένα φαινόμενο ανέσπερο. Λερναία Ύδρα. Με εξάρσεις και καταβυθίσεις. Και πολιτικός γίνεται κανείς είτε γιατί αγαπάει πολύ την πατρίδα, είτε γιατί δεν αγαπάει τίποτε και βρίσκει παρηγοριά στο νταλαβέρι. Άλλοι γιατί θεωρούν την πολιτική ένα είδος πασαρέλας. Άλλοι από ιδεολογικές εμμονές -πιστεύουν ότι είναι η τρίτη μετενσάρκωση του Τσε, ή του Καραμανλή. Έτεροι για ακατανόητους λόγους, που είναι και το συνηθέστερο. Ελάχιστοι επειδή το δικαιούνται».
- Συγγραφέας και δημοσιογράφος, που σημαίνει ότι γράφετε κάνοντας και ρεπορτάζ;
«Βεβαίως κάνω ρεπορτάζ, αλλά δεν γράφω σαν να κάνω ρεπορτάζ. Στη λογοτεχνία, όπως ξέρετε, όλα μεταστοιχειώνονται, ξεφεύγουν από το επικαιρικό και υπάρχουν μόνο εφόσον περιέχουν εκείνες τις ενδογενείς αξίες που τα μεταβάλλουν σε Τέχνη».
- Η Ελλάδα της κρίσης έβγαλε τον κακό της εαυτό;
«Στα δύσκολα η εξουσία δείχνει την ανεπάρκειά της και ο καθείς μας τον χαρακτήρα του. Είναι μια χρήσιμη δοκιμασία, που εντέλει δεν χρησιμεύει σε τίποτε. Απλώς υποφέρουμε, όντας κατά βάθος ανεπίδεκτοι σε μεγάλο βαθμό. Ίσως λίγοι, κάποιοι από μας, ίσως πολλοί, να έμαθαν -πρόσκαιρα- κάτι. Άλλοι χειροτέρεψαν. Θα το δούμε σε λίγο καιρό».
- Ο ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία ήρθε ως συνέπεια της κρίσης; Είναι ο ΣΥΡΙΖΑ και η συγκεκριμένη κυβέρνηση Αριστερά;
«Είναι μια πρωτότυπη "Αριστερά" που τρώει τα μπιζέλια με το μαχαίρι. Καταρχήν δεν υπάρχει "Αριστερά" -ο όρος είναι θολός για να κρύβει διάφορες ιδιοτέλειες. Υπάρχει μόνο η σοσιαλδημοκρατία και ο κομμουνισμός. Άντε και το ημισκούμπριο-Μαδούρο. Αλλά, βλέπετε, η γλώσσα μπορεί να βολέψει τους πάντες, ως κουκούλα. Κάποτε ο Λένιν έγραφε τόμους για μια λέξη. Διότι η μία λέξη και το νόημά της είναι το παν. Το είπαν πολύ πιο πριν ο Πλάτωνας και οι σοφιστές αναλυτικά, αλλά ποιος τους ακούει; Ο λαϊκισμός δεν είναι πολιτικός μόνο. Ο λαϊκισμός είναι διαχρονικά η πιο συνήθης κατάσταση του ανθρώπινου πνεύματος».
- Πιστεύετε στους διαχωρισμούς Δεξιά - Αριστερά; Στα άκρα; Υπάρχουν διαχωριστικές γραμμές;
«Προφανώς υπάρχουν, με βάση την επίσημη θεωρία. Και διαχωρισμοί και αποχρώσεις. Και άκρα υπάρχουν. Δύο άκρα που χαίρουν άκρας υγείας. Τώρα αν κάποιοι για λόγους τυχοδιωκτισμού τα έβαλαν όλα μαζί στο μίξερ, άλλο θέμα. Αλλά δεν μας πείθουν, απλώς αυτοί εκτίθενται. Εξάλλου, το λένε ωραία οι μαφιόζοι: Αν το λιοντάρι φορέσει προβιά κατσίκας, μετά να μη διαμαρτύρεται αν το πηδήξει ο τράγος».
- Ποια είναι η γνώμη σας για το εγχείρημα της Κεντροαριστεράς;
«Δεν ξέρω τι σημαίνει η λέξη Κεντροαριστερά. Κάτι σαν "μπαουλοντίβανο"; Ξέρω ότι υπάρχει η σοσιαλδημοκρατία, η Δεξιά και ο κομμουνισμός. Δεν μπορείς να είσαι μεγάλος ως απόχρωση, αλλά ως χρώμα. Τα άλλα, μεταξύ σφύρας και... Αλιάκμονος, είναι έωλα. Παράκτιοι αλιείς. Ο κόσμος θέλει ξεκάθαρες κουβέντες και ένα μεγάλο όραμα. Κίνημα χωρίς όραμα δεν υπάρχει. Αλλιώς ξεπέφτουμε στην μπακαλική. Εν πάση περιπτώσει, είναι αδήριτη η ανάγκη μιας ισχυρής σοσιαλδημοκρατικής παράταξης με πλήρη αυτοσυναίσθηση και διαυγείς θέσεις. Σιγά-σιγά θα 'ρθει. "Θα 'ρθει ο καιρός που ο φελλός θα μιμηθεί την άγκυρα και θα κλέψει τη γεύση του βυθού". Υπομονή».
- Ζούμε σε εποχές ελευθερίας; Της γνώμης, της άποψης, της έκφρασης, της ζωής; Υφίσταται λογοκρισία ή μήπως αυτολογοκρινόμαστε;
«Ευτυχώς υπάρχει σχετική λογοκρισία και ευτυχώς αυτολογοκρινόμαστε. Κοινωνία χωρίς κάποια λογοκρισία δεν υπήρξε ποτέ. Σκεφτείτε να άρχιζα εδώ να βρίζω, να κατεβάζω καντήλια. Θα τα δημοσιεύατε; Άρα η λογοκρισία, ευτυχώς, υπάρχει. Αλλιώς θα γινόμασταν ζούγκλα. Το ερώτημα πάντα είναι ο βαθμός λογοκρισίας, ή αυτολογοκρισίας. Και ποιος την ασκεί. Και ποιος βάζει τα όρια. Άρα, πάλι μπλέκουμε με τα κριτήρια και ποιος τα θέτει. Υπάρχει η λογοκρισία λόγω ευγένειας, γούστου, αίσθησης ορίου, πρωτοκόλλου, συγκυρίας, και τα λοιπά. Το θέμα είναι εξόχως περίπλοκο και μεταβαλλόμενο. Φαίνεται απλό αλλά δεν είναι καθόλου».
- Παραμένουμε ρατσιστές; Ακόμα και μεταξύ μας, ξεκινώντας από το κλασικό και παλιό Αθήνα - Θεσσαλονίκη για παράδειγμα, μέχρι τις διακρίσεις φύλου, θρησκείας, χρώματος και χρήματος
«Καταρχήν όλοι, άπαντες είμαστε απολύτως διαφορετικοί εκ γενετής. Λόγω DNA. Ακόμα και δυο δίδυμοι είναι διαφορετικοί. Ο καθένας μας είναι και μια ξεχωριστή κόλαση. Άρα, τα περί διαφορετικότητας είναι φαιδρώς αυτονόητα, κοινός τόπος. Όλα τα άλλα (λευκός, ινδιάνος, ομοφυλόφιλος) είναι κατ’ επίφαση, απολύτως επιφανειακές ταξινομήσεις και διακρίσεις, που εξυπηρετούν διάφορες πολιτικές, θρησκείες, ιδεοληψίες, ή προστάτες, ένθεν κακείθεν. Ένας Γάλλος έλεγε πως «ο άνθρωπος από την φύση του μισεί τους άλλους ανθρώπους». Δεν ξέρω αν ισχύει. Ελπίζω πως όχι. Πάντως εάν ναι, είναι ο πολιτισμός που κάπως μετριάζει τα πράματα. Αλλά όχι πάντα. Ο απεχθής ρατσισμός είναι ένα ελάχιστο δείγμα του πολύ ευρύτερου μίσους που κυκλοφορεί, συνήθως επιδέξια μεταμφιεσμένο. Ας πούμε το ταξικό μίσος είναι ευρύτερο και βαθύτερο, αφού ενυπάρχει και καλλιεργείται σχεδόν παντού, ακόμα και μεταξύ ομοεθνών σε κατάσταση ειρήνης».
- Εχετε την εμπειρία της ΕΡΤ: Σήμερα που πιστεύετε ότι οφείλεται η μεγάλη της πτώση; Μπορεί η κρατική τηλεόραση να γίνει καλύτερη; Εχει ελπίδες; Μπορεί να απαλλαγεί από την κυβερνητική προπαγάνδα;
«Εφόσον η ΕΡΤ βιώνει διαρκώς τον σφιχτό εναγκαλισμό του κράτους, δεν έχει μέλλον. Πρέπει να υπάρξουν νόμοι που να της δίνουν την μέγιστη δυνατή, εσωτερική διοικητική και οικονομική αυτονομία. Και οπωσδήποτε, κάποτε, να αυτονομηθεί εντελώς, απολύτως η ΕΡΤ-3 από την ΕΡΤ. Αλλιώς χαϊρι δεν υπάρχει».
- Ο άνθρωπος, η κοινωνία αντιδρούν; Μήπως κινδυνεύουμε λόγω αδιαφορίας, συνήθειας και προσαρμογής; Υπάρχει χώρος για επανάσταση;
«Βιώνουμε ήδη την μεγαλύτερη και πιο πετυχημένη επανάσταση που έγινε ποτέ: τη δημιουργία και εξέλιξη της Ενωμένης Ευρώπης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι εκατό χρόνια μπροστά, σε όλα τα επίπεδα, σε σχέση με ό,τι επαγγέλλεται η όποια «Αριστερά» οπουδήποτε. Είναι εκείθεν παντού: σε θέματα ελευθερίας, ευμάρειας, προστασίας δικαιωμάτων, ευχέρειας διακίνησης. Φυσικά και περνάει και θα περάσει κρίσεις, και θα έχει εξάρσεις και υφέσεις το εγχείρημα, διότι υπόκειται στους συσχετισμούς της παγκόσμιας πολιτικής και οικονομίας, ή του προσωπικού παράγοντα των εκάστοτε ηγετών. Αλλά, επί του πραγματικού, κι όχι στις φλυαρίες, ή στις θεωρητικές πλειοδοσίες, είναι, πολιτικά, το πιο επαναστατικό επίτευγμα στην Ιστορία του κόσμου. Και πρέπει να είμαστε περήφανοι που λαμβάνουνε μέρος, έστω με το ζόρι, σε αυτή την ήπια, συνετή, πραγματικά προοδευτική, διαρκή, συλλογική εξέγερση».